Ísafold - 04.12.1889, Blaðsíða 1

Kemut út á rmðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(104-arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. í Austurstrœti 8.
XVI 97.
Feykjfcvík, rriðvikudaginn 4. des
1889.
Vinna og vinnutími til sjós
og sveita.
|tað er næsta undarlegt, hvað menn hjer
eru fátalaðir nm vinnu og vinnustjórn, þrátt
fyrir það, þótt vinnan sje undirstaða alls afia
og velmegunar, og reglubundin vinna sje eitt
af hinum betn meðulum til þess, að venja
menn á bæði að skipa fyrir og hlýða.
Reyndar kvarta tnargir hver í sínu horni
yfir því, að stundum sje vinnan of ströng og
of löng, en stundum sje ekki vinnu að fá,
og á það við alimikil rök að styðjast í
kaupstöðum víða; svo ekki mun vanþörf á,
að kveðið sje upp með það opinberlega, því
án þess er engin von? að hægt sje að fá því
kippt í betra horf.
I sveitum á sama óregla sjer, þannig, að
reglubundin vinnutími þekkist ekki; utan hey-
anna er sjaldan unnið nema höppum og
glöppuin, svo rnenn vita ekki af neinni stöð-
ugri vinnu víðast hvar fyr en slátturinn kem-
nr. En.þá byrjar líka stöðug og sumstaðar
hvíldarlaus vinna í 18 stundir á dag, og er
birtan víða látin ráða, eða þá stundarklukka
sú, sem stillt er eptir geðþótta húsbóndans.
Yinnendurnir eru orðnir óvanir vinunni frá
slættinum árið áður; og þó þeir hefðu jafn-
langan vinnutíma allt árið um, kring mundi
kröptum þeirra ofvaxið, að vinna jafn lang-
an tíma í einil. Mundi hver húsbóndi kom-
ast að raun utn það, að hagfeldara yrði að
stytta vinutímann dag hvern og gefa mönn-
nm nægilegt tóm til að matast og hvílast, en
ganga aptur á móti eptir, að unnið væri með
alúð og dugnaði, meðan vinnutíminn stæði,
og sömuleiðis, að unnið væri ekki að eins
þenna eina tíma ársins, sláttinn, heldur væri
höfð stöðug reglubundin vinna árið um kring
hjá öllu heimilisfólkinu, að þeim eiuum und-
anteknum, sem hefðu skepnuhirðingu. En á
hinn bóginu má ætlast til þess, að allt
vinnufólk með sómatilfinningu vinni með
meira kappi, sje vinnutíminn miðaður við
mannlega kra-pta.
En verk geta verið unnin á tvöfaldan hátt,
af sumurn vel, en af öðrum illa, og ber
vinnuþiggjandanum að taka tillit til þess, og
ennfremur að gæta þess, að meiri hluti allra
örðugra verka komi ekki á sama manninn,
þótt viljugur kunni að vera, sje á fieirum völ,
en letinginn og sá sjerhlífni komist hjá flest-
um örðugleikum; og ennfremur, að kaup
vinnuhjúa og verkmanna sje miðað að öllu
lcyti við vcrk það, sem unnið er, bccði aðvöxt-
um og frágangi, hvort sem verkmaðurinn er
karl eða kona,
Að taka ekkert tillit til þess, hvort verk-
maðurinn er iðinn og duglegur, og borga
honum sömu laun, sem hinum, sem annað-
hvort af veikari líkamsburðum eða sljóvari
skyldutilfinningu vinnur minna, hlýtur að
drepa niður dugnaðarmanninn og kenna hon-
um, að ekki þýði að leggja roikið að sjer, því
ekki sje tekið tillit til þess; en hið gagn-
stæða mundi knýja hinn sjerhlífna til að
sýna rögg af sjer.
Hvað daglegan vinnutíma snertir um slátt-
mn, þá dettur mjer ekki í hug að fara fram
á það, að vinnutímiun sje að eins 12 stund-
ir, eins og á sjer stað við störf þau, sem
unnin eru fyrir almannafje, t. a. m. við vega-
gjörð; en að hafa vinnutímann lengri en 14
stundir fyrir utan matmálstíma, mun hverjum
vinnuþiggjanda fremur til tjóns en ávinnings.
Á hinn bóginn ætti ekki að láta menn
afvenjast alfri vinnu um aðra tíma árs, held-
ur nota hverja stund, sem hægt væri, til að
bæta jarðirnar, girða tún og engjar, vinna
að vatnsveitingum, þa.r sem því verður kom-
ið við og sljetta þýfið; því með því mundi
sparast talsverður vinnukraptur, sem eytt er í
þúfnrnar um sláttinn.
Auðvitað er reyndar, að nauðsyn getur
brotið lög í þessu sem öðruui efnum, þannig, að
óumtíýjanlegt sje, að hafa lengri vinnutíma
stöku sinnum en vaualegt er, t. d. vegna
veðráttu eða skepnuhirðingar, en það á að
eins að eiga sjer stað þegar annað er óum-
flýanlegt, en aldrei að vera aðalregla, eins og
jeg t. d. á ekki að hafa meðul í fæðu stað,
þegar j«g < r heilbrigður, þótt jeg megi til
stundum, þegar jeg er veikur.
En af hverju er almennt unnið eins lítið og
gjört er haust og vor til að bæta jarðirnar?
Og af hverju er öll stöðug vinna á sundr-
rmgu og í molum alla tíma ársins, nema um
sláttinn?
Til þess liggja ýmsar orsakir. Fjárhirðing
er víða örðug, sumstaðar af því, að búfjár-
hagar eru svo stórir, en sumstaðar af því, að
þeir eru svo litlir, að fjenaður frá mörgum
bæjum blandast hver innan um annan, vegna
þess, að vörzlugarðar milli búfjárhaga munu
sjaldgætir mjög, og vafasamt, hvort þeir svör-
uðu kostnaði eða kæmu að tilætluðum notum,
nema með meiri kostnaði en fjárhirðingunni
næmi.
Ennfremur er fyrirstaðan deyfð og vanafesta,
örðugir aðflutningar úr kaupstað, svo að
mikil hluti af beztu tímum ársins fer í sí-
felld ferðalög, og í stað þess að slá sjer sam-
an, að einn maður fari fyrir marga, er hver
fyrir sig að rogast með kannske ekki mena
einn hest í taumi, klyfjaðan með þorskhaus-
um. Sumstaðar vill bóndmn reyndar gjöra
eitthvað utan sláttar; en annaðhvort er hann
sjálfur svo sljór eða vinnumenn slíkir ofjarl-
ar hans, að hann þorir naumast að fara þess
á leit við þá.
Enn er það, að þorri bænda er leiguliðar,
sem þykjast eiga valta von á að fá endur-
gjald fyrir jarðabætur frá eiganda ábýlisins,
þótt lög ætlist svo til, er ábúandinn fer frá henni
að leiguliðinn fengi með byggingarbrjefinu
tryggingu fyrir vissri tilslökun í jarðarafgjald-
inu fyrir hverja jarðabót, þannig, að báðir
hefðu hag af því; en að jarðeigendur legðu
kvaðir á leiguliða, að þeir ynnu tilteknar
jarðabætur á ári hverju, gæti valdið hættulegu
gjörræði af hendi jarðeiganda, og með því
misstu leiguliðar einnig hvöt til, að taka sjer
sjálfir fram, en yrðu eins og verkfæri íhendi
jarðeiganda.
En ekki þarf að ætla það, að jarðabætur
verði almennar fyr en reglubundin vinna
kemst almennt á, og þegar menn venjast á,
að ætla hverri stund sín vissu verk. Með
því fá vinnendur rneiri alúð við vinnuna, og
venjast á meiri reglusemi; og sje húsbóndinn
sjálfur einhverja stund ekki viðstaddur, get-
ur hann fremur átt von á, að hjú hans haldi
áfram verkinu hinn ákveðna tíma ; en setji
hann engar reglur um lengd vinnutímans,
má hann kenna sjer sjálfum um, ef hjúin
skapa sjer reglur eptir geðþótta sínum.
I Reykjavík og víðar 1 verzlunarstöðnm
gengur sama óreglan, að daglaunamenn verða
að vinna hjá kaupmönnum óákveðinn vinnu-
tíma, og þar ofan á er þar beitt allmikilli
hörku, jeg vil ekki segja harðýðgi við verk-
mennina; verða þeir að vinna frá því snemma
á morgnana, stundum frá því stundu fyrir
miðjan morgun, til kl. 9—10 á kvöldin; og
þar við bætist, að þeir fá engan ákveðinn
tíma til að neyta matar, heldur verða nærri
því að stelast til að rífa í sig matinu undir
pakkhúsveggjunum og á bryggjnnum, eins og
hungraðar skepnur eða siðlausir mansmenn.
Skyldi í nokkrum höfuðstað nokkurs lands
vera farið þannig með menn, sem eru frjálsir
í orði kveðnu? Og á ekki hingað rót sína
að rekja sljóleiki sá og hugsunarleysi, deyfð
og doði, sem gjörir daglaunamenn almennt
svo vanafasta og framtakslausa? Og af
hverju koma búðastöðurnar, nema af því með-
fram, að kaupmenn hafa alið menn þannig
upp og vamð þá á, að hegða sjer nærri því
eins og skepnur, með því að láta sinn vilja
vera lögmál fyrir þá í öllum viðskiptum
þeirra ?
Nú orðið eru að vísu margir kaupmenn
orðnir svo vel innrættir, að þeim er mein og
ami í búðarslórinu; en það er ekki hlaupið
að því, að koma jafngömlum og rótgrónum
óvana af; það vinnst eigi nema með mjög
almennum samtökum ; en það eru ekki nema
sumir, serc til þeirra eru fúsir eða leiðitamir.
Láti verkamenn það við gangast svona áfram
ár eptir ár, að vinnutími þeirra sje að öllu
(ábúðarlögin 12. jan. 1884), og kemur það óákveðinn, þá eiga þeir ekki viðreisnar von;
leiguliðum til að hugsa mest um að í.oui
gæði jarðarinnar með sem minnstum kostnaði,
í stað þess, að hið eina rjetta er, að eigandi
og leiguliði taki að tiltölu báðir þátt í jarða-
bótum; því þó leiguliðinn kunni að fá kostn-
að sinn endurgoldinn, ef hann lifir lengi, þá
gengur ábúðarrjetturinnekki aðerfðum, enágóði
eigandans á bættri jörð, sem selst með hærra
verði fyrir það, gengur til erfingja hans.
Hinn eini rjetti vegur í þessu efni væri sá,
og láti þeir við gangast, að þeir fái ekki til-
tekinn matmálstíma, bæði morgunverðar og
miðdegisverðar, þá eiga þeir ekki skilið að
vera kallaðir frjálsir menn. Auðvitað þurfa
þeir ekki að beita og mega ekki beita nema
friðsamlegum ráðum til að fá þessu kippt
í betra horf, en þeir þurfa að eins til þess
skynsamleg samtök og festú; því hver skyn-
berandi vinnuveitandi mun sjá, að kröfur
þessar eru sjálfsagðar og eðlilegar; enda er