Ísafold - 18.01.1890, Side 2

eða prestsefni og kosið heldur þjónustu ná-
grannaprests þangað til annað betra byðist.
Nri er loks prestaefnaviðkoman orðin svo
mikil, að brauð landsins eru sem stendur því
nær alskipuð—ein þrjú laus—, og ekki útlit
fyrir, að neinn hörgull verði á prestaefnum í
bráðina. Nú virðist því vera kominn hinn
rjetti tími til að hreinsa prestastjettina, ef
nokkurn tíma á af því að verða. það er
þjóðarósómi, að ganga með annan eins óþrifa-
blett.
Sárast œtti slíkur ósómi að taka presta-
stjettina sjálfa. Meginþorri hennar er engu
ómerkari en prestastjettin í hverju öðru landi,
er vjer höfurri kynni af; en vegna þessara
fáu óþrifakinda verður hún öll að bera kinn-
roða í annara þjóða augum og sjálfrar sín
eigi síður.
En það er að vísu ort en ekki gjört, að
»hreinsa« prestastjettina,—nema burtudrykkju-
skaparhneykslið. Til þess þurfa allir, sem
hlut eiga að máli, að vera samtaka: alþýða
embættisbræður hneykslisprestanna og yfir-
boðarar þeirra. En á því hefir viljað verða
mikill brestur hingað til.
Alþýða kvartar um, að yfirboðarar þeirra
og embættisbræður taki venjulega í þann
strenginn, að halda verndarhendi yfir hneyksl-
is-manninum, og þar með einnig yfir hneyksl-
inu sjálfu, þótt ekki líki þeim það. Hinir
kvarta aptur um, að alþýða í hlutaðeigandi
söfnuðum sje svo ístöðulaus og sundurþykk í
í slíkurn málum, stundum jafnvel orðin sarn-
dauna spillingunni, að ekki fáist þeirra hluta
vegna lögleg gögn fyrir sökum þeim, er á
hneykslisprestana eru bornar, þótt sannar
sjeu vitanlega. jpví er það, að þeir hafa
nokkuð til síns máls, sem segja, að meðan
alþýða hafi ekki einurð og dug í ðjer til
þess að gjöra það sem henni ber og hún
þarf að gjöra til þess að losast við hneyksl-
ispresta, á meðan eigi hún ekki betra skilið.
En það slyðruorð þarf hún að reka af sjer
sem skjótast, og það er henni innan handar.
Alþýða hefir óneitanlega mikinn blett að
afmá í þeirri grein. Dæmið af söfnuði Sig-
urgeirs heitinn Jakobssonar mun lengi uppi
verða. f>essi prestur, hinni eini, er dæmdur
hefir verið frá embætti í manna rninnum
fyrir drykkjuskaparhneyksli, hafði heilan
mannsaldur eða fram undir það smánað
kennimannlega stöðu með ósæmilegri hegðun
vegna ofdrykkju. Fjórtán árum áður en hann
er loksins sviptur embætti, var hann einu
sinni—hann játaði það sjálfur—orðinn svo
drukkinn fyrir messu, er margt fólk ætlaði
að verða til altaris, að þegar hann fór að
skripta fólki, talaði hann eintómt rugl, og
kallaði á eptir fólkinu, þegar það gekk þá
burt úr kirkjunni: »Farið þið þá; jeg fyrirgef
yður samt syndirnar í guðs nafni og fjörutíu*.
Opt varð messufall vegna drykkjuskapar
hans, eða þá að hann varð að hætta við
önnur embættisverk (barnskírn); í brúðkaups-
veizlum var hann opt blindfullur og hagaði
sjer þá stundum — við eitt tækifæri að
minnsta kosti — stórhneykslanlega; húslest-
ur truflaði hann með drykkjuskaparlátum ; í
kaupstað sást hann margsinnis mjög drukk-
inn og lagðist þar fyrir á almannafæri; við
prófasts-visitazíu var hann »fullur og með
hneykslanlegu og alls ósæmilegu orðbragði«.
þrátt fyrir allt þetta háttalag, sem sann-
aðist fyrir dómi, vildi þó nokkur flokkur í
söfnuðinum halda í prestinn, eða þótti óþarfi
að vera að kæra hann; og nokkrum árum
síðar, eptir að hann var dæmdur frá embætti
(það var 1882), mun meiri hluti safn-
aðarins hafa óskað eptir, að honum væri
leyft að fara að þjóna þar aptur, án þess að
menn viti til, að hann hafi verið hættur að
drekka, og án þess að þess sje getið, að
prestsþjónusta hans hafi verið mikils virði.
þótt þesai söfnuður muni nú eiga fáa sjer
líka, þá mun samt keimlíkum hugsunarhætti
bregða víðar fyrir. Menn verða samdauna ó-
sómanum og finna því varla til hans.
Annar merkasti presturinn í prófastsdæm-
inu horfði á austfirzka prestinn, sem var að
kútveltast blindfullur í túnfætinum í haust,
og fekkst eigi um, — segir síraJón Bjarnason.
jpetta er líka talandi vottur og sorglegur
vottur um, hvernig embættisbræðurnir taka
hneykslinu. Sjálfsagt hefir þessum presti,
sje hann svo merkur, sem höf. segist frá,
gramizt þessi sjón. En dug og kjark til að
skerast í leikinn og heimta hneykslið burtu
sniðið og styðja að því með vitnisburði sín-
um, — það hefir hann ekki. Eða þá að kunn-
ingsskapur, miskunn, sem heitir skálkaskjól,
ræður meir.
Annar prestur en þessi austfirzki hefir og
verið kærður og nafngreindur á prenti nú
fyrir skemmstu fyrir heykslanlegan drykkju-
skap. Sá er meira að segja alþingismaður.
Hann mun að vísu hafa fengið harða áminn-
ingu. En — hvað á það lengi að ganga'?
Eða þarf meira til þess að gjöra sig óhæfan
til að standa í kennimannlegri stöðu heldur
en til að gjöra mann rækan úr vinnu eða
vist hjá einstökum mönnum?
þótt hjer sje talað eingöngu um presta-
stjettina og farið fram á að undinn sje nú
bráður bugur að hreinsun hennar af drykkju-
skaparhneykslinu, þá er það eigijsvo að skilja
að aðrar embættissjettir landsins kunni eigi
að þurfa eptirlits í þeirri grein líka. J>að er
t. d. eigi minna skaðræði, að læknar sjeu of-
drykkjumenn, þótt hneykslið þyki meira á
prestunum, vegna helgi þess embættis. En
elzt er hneykslið í prestastjettinni og al-
gengast hefir það verið, með því hún er hin
langfjölmennasta embættisstjett lands. J>ví er
eðlilegt, þótt fyrst sje stungið á því kauninu.
Nóg mun og að hafa eitt undir í einu. J>eg-
ar það er grætt, má snúa sjer að hinum.
•Geymt er ekki gleymt». Getur og verið, að
röggsamleg hreinsun einnar embættisstjettar
hafi þau áhrif, að samkynja óhreinindi ann-
arstaðar hverfi þá af sjálfum sjer.
Peningalán til gróðafyrirtækja.
í>að er kunnugra en frá þurfi að segja, að
allmikið af peningalánum þeim, er tekin hafa
verið að undanförnu hjer á landi, bæði í land-
sjóði, meðan hann veitti lán einstökum mönn-
um, og eins úr bankanum, síðan hann komst
á stofn, hafa verið tekin eigi til þess, að ráðast
í ný gróðafyrirtæki eða yfir höfuð til að auka
og efla atvinnu lántakenda, heldur til þess,
að losa sig úr skuldum, koma sjer úr krögg-
um, halda sjer á floti. það hafa verið eyðslu-
lán, en ekki gróðalán. Nokkur af þeim hafa
verið skírð rjettu nafni : hallærislán ; það er
þegar sveitarfjelög hafa staðið fyrir lántök-
unni, til þess að bæta úr bjargarneyð eða
afstýra yfirvofandi hallæri, sem kallað hefir
verið. En það hefir verið drjúgur hluti þar
um fram, sem hefir í raun rjettri verið hall-
ærislán, •—hallærislán einstakra manna.
J>að er og ekki neitt tiltökumál, þótt menn
leiti allra bragða til bjarga sjer, þegar neyð-
in kallar að. Neyð er enginn kaupmaður.
ölíkt gjöra einnig aðrar þjóðir, þótt stönd-
ugri sjeu en vjer.
En það sem virðist vera einkennilegt fyrir
þessa þjóð, fremur en aðrar, er það, að
varla getur heitið að hún kunni almennilega
að hagnýta sjer peninga-lánstofnanir til ann-
ars en hallærislána, annara hvorrar þeirrar
tegundar, er nú var nefnd. Kaupstaðaláu
taka menn hiklaust og óspart, meðan þau
fást, raunar mestmegnis í sama skyni og
hallærislán i peningum, þ. e. sem eyðslufje,
en þó meðfram til annars, til hýbýlabóta,
eflingar útveg sínum o. s. frv.; en peninga-
lán miklu síður. Hallærislánshugmyndin,
þegar um peningalán er að ræða, er meira
að segja svo rík meðal alþýðu, að það, að
taka peningalán yfir höfuð, er skoðað almennt
eins og vottur um bágindi og kröggur. —
Að taka skip á leigu, hesta á leigu, fólk á
leigu (kaupafólk, vinnufólk), það þykir eng-
inn bágindavottur, heldur þvert á móti. En
að taka pemnga á leigu, það þykir ískyggi-
legt, þótt sje í alveg sama skyni gjört og
hitt, að leigja sjer vinnukrapt, og er raunar
alveg hið 3ama; því peningar eru eigi annað
en samansparaður og geymdur vinnukraptur,
sem hagnýta má þegar vill.
|>etta lýsir sjer áþreifanlega í því, að nú,
þegar vel árar, þá safnast peningar fyrir í
lánsstofnunum vorum og ganga ekki út. En
meðan harðæri stóð, voru þær þur- ausnar
og hrökk eigi til.
Alveg þessu gagnstætt er lagið annarsstað-
ar. |>ar er mest eptirsóknin eptir peninga-
lánum, þegar vel árar. J>á eru vextir háir,
og gjaldast þó viðstöðulaust. J>á fá færri
lán en vilja. J>á eru sem sje peningarnir
látnir vinna sem mest; því þá bera þeir
mestan arðinn. J>á er fjör í verzlun og við-
skiptum. J>á getur almenningur keypt það,
sem framleitt er fyrir peningana. J>á eru
iþeir í veltunni.
Harðni aptur í ári, draga framkvæmdar-
mennirnir saman seglin. J>eir sjá fram á, að
þá muni eigi svara kostnaði að hafa mikið í
veltu. J>á er bezt að kosta sem minnstu til,
að hafa ekki meiri vinnukrapt í sinni þjón-
ustu, dauðan nje lifandi, heldur en minnst