Ísafold - 05.04.1890, Blaðsíða 1

ítemur út á mfðvikudögum og
íaugardögum. Verð árgangsins
<l04arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlimánuð.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundia við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. í Awturstrœti 8.
XVII 28
Reykjavík, laugardaginn 5. apríl
1890.
Hið sameinaða gufuskipafjelag.
A vorum dögum er harðstjórn auðsins
lcomin i stað harðstjórnar þjóðhöfðingja.
Eins og herkonungar lögðu fyrrum
undir sig lönd og þjóðir og hnepptu
fólkið í þrældóm eða þjáðu það á annan
veg, eins má segja að auðkýfingarnir
gjöri nú á tímum. Auðsafn hefir aldrei
verið meira í heiminum en á siðari hluta
'þessarar aldar, og ríki auðsins aldrei
voðalegra.
Versnað hefir það um allan helming
•síðan sá siður komst á, að mestu fjár-
gróðamenn í hverju landi eða jafnvel i
fleiru en einu landi fóru að bindast sam-
tökum sin í milli til þess að geta komið
sjer enn betur við að hrúga saman aur-
dmum, kúga alla keppinauta sína eða fje-
fletta að öðrum kosti, og rýja siðan al-
menning eptir vild sinni.
það mætti segja fróðlega og þó ó-
skemmtilega sögu af ofríki og miskunn-
arlausri harðstjórn slíkra stórgróðafjelaga
'í ýmsum löndum, tökum t. d. í Banda-
ríkjunum i Norður-Ameríku. Hjer skal
að eins minnzt á dæmi, sem oss er ná-
komið : hið ofríkisfulla stórgróðafjelag,
sem nefnist „hið sameinaða gufuskipafje-
lag“, i Danmörku.
Skýrsla hefir staðið í þessu blaði i vet-
nr um hinn stórkostlega vöxt þess og
viðgang þann fjórðung aldar, er það hefir
mú lifað. það magnast æ meir og meir,
því lengra sem líður. það tvíeflist nú
orðið á örfáum árum. Hjer skal vikið
stuttlega á, hvernig það hefir farið að
koma svo ár sinni fyrir borð, sem það
hefir gjört.
Áður en það kom til sögunnar, önnuð-
ust smáskútur, fjöldamargar, mestalla
flutninga eyja á milli í Danmörku og
með ströndum fram. það var fyrsta verk
fjelagsins, að sópa þeim flota öllum út í
buskann og taka brauðið frá þeim mikla
fjölda manna, er atvinnu höfðu af flutn-
ingum þessum. Vitaskuld er, að það
var eigi nema sjálfsögð tímans rás, að
„eldur og eimur“ ryddi sjer þar til rúms,
sem annarsstaðar. |>að var ekki neitt til-
tökumál. En það getur verið mikill mun-
ur á því, hvað liðlega er farið að þess
konar. þetta fjelag hugsaði ekki um
neitt annað frá upphafi vega sinna en að
neita aflsmunar, —leggjast því þyngra á,
sem meiri var aflsmunurinn.
þessu næst sneri það sjer að öðr-
um gufuskipafjelögum eða einstökum
gufuskipaeigendum. Lagið var það yfir
höfuð, að beita miskunnarlausri samkeppni
þangað til, að hinir urðu fegnir að láta
undan eða máttu til að gefast upp. Á
þann hátt gleypti miðgarðsormur þessi í
sig hvert smáfjelagið eptir annað, hvern
skipaflotann eptir annan, og rjeð svo eitt
lögum og lofum.
Nú er svo komið, að fjelag þetta hefir
eigi einungis lagt undir sig mest-
allar innlendar gufuskipsferðir, heldur,
eins og að orði var komizt nýlega í
dönsku blaði, „með ofríki auðsins skapað
sjer einokunarrjettindi til gufuskipsferða
milli Danmerkur og bróðurrikjanna (Nor-
egs og Svíþjóðar) og til flestra annara
landa“.
Vjer íslendingar vitum, hve mjúkt og
þýtt það hefir verið í viðskiptum við oss.
En það er líka fróðlegt að heyra, hvern
vitnisburð það fær hjá almenningi í sínu
landi, Danmörku. Má lesa talsvert af
þess konar í dönskum blöðum fyrir
skemmstu.
Almúgamenn, sem vinna fyrir fjelagið,
svo sem hásetar á skipum þess, fá svo
lítið kaup, að varla er lífvænlegt. þess
gjalda svo hásetar á öðrum dönskum
flutningsskipum og kaupskipum, og eru
að sögn fáar siglingaþjóðir í heimi, sem
eru eins naumar í kaupgjaldi við háseta
sína á þilskipum eins og Danir nú orðið.
Fyrir þann nápínuskap meðfram og
margvíslegan svíðingshátt og ágengni við
almenning græða líka hlutabrjefaeigend-
ur i fjelaginu svo gífurlega, að þeir fá
höfuðstólinn endurborgaðan á fám árum,
hvað eptir annað. En forstöðumörinum
sínum, hershöfðingjunum, sem fjelagið
hefir til þess að ganga á hólm við al-
menning og kúga smælingjana, sem það
hefir i þjónustu sinni —, þeim horfir það
ekki í að launa rausnarlega.
Varaforstjóri þess, er Normann heitir
og er raunar aðalframkvæmdarstjórinn nú
orðið, hefir i föst laun 25,000 kr. á ári, og
fjekk þar á ofan i aukagetu — hlutarbót
af ársgróða fjelagsins — árið sem leið
29,000 kr. Alls 54,000 kr. í árslaun handa
einum manni!
f»að eru 5—6-föld landshöfðingjalaun,
miklu meira en 4 ráðgjafar hafa f árslaun
i Danmörku (i2,oookr.).
„Fjelagið gefur framkvæmdarstjóra sín-
um jafnmikið í föst árslaun eins og
1000 hásetum sínum í mánaðarlaun“!
Vjer Reykvíkingar höfum í hverri ferð
póstskipsins bæði kostnaðarauka og skap-
raun af þeim nirfilsskap fjelagsins, að það
tímir ekki að hafa hjer geymsluhús til
þess að hirða vörur þær, er með skipinu
koma eða fara, meðan verið er að nálg-
ast þær. Vörum þeim, er með skipinu
koma, er fleygt upp á bryggjur bæjarins
hingað og þangað og stungið síðan kann-
ske inn í geymsluhús kaupmanna, ein-
hversstaðar og einhversstaðar, svo að opt
ber við, að þrátt fyrir mikla leit koma
þær ekki fram fyr en eptir að skipið er
farið af stað aptur, svo að viðtakandi hefir
orðið að svara þeim, sem sendi. að hann
hafi alls eigi fengið vöruna. Sá, sem vill
komast hjá þessum eða þvílíkum búsifj-
um, svo sem að það flæði undir vörurnar
á bryggjunum, eða að það rigni á þær
til stórskemmda, verður að hafa þjóna
sína út um allar trissur til þess að vera
til taks að handsama „rekann“ undir eins,
hvar sem að landi ber.
Nú munu flestir ímynda sjer, að annað
eins og þetta leyfi fjelagið sjer ekki nema við
smælingjana, svo sem íslendinga og við-
líka vesalinga. En það er öðru nær. í
fjelagsins augum er allur almenningur
smælingjar, allir þeir, sem upp á þess náð
eru komnir að einhverju leyti.
Heyrum, hvað það leyfir sjer við fólk f
sjálfum höfuðstað rikisins, við Kaupmanna-
hafnarbúa.
Við Kvæsthúsbryggjuna í Khöfn lenda
skip þess flest í milliferðum sínum milli
eyjanna og víðar að. En ekki tímir fje-
lagið að hafa þar nærri skýli fyrir menn
eða skepnur, sem bíða eptir skipunum,
eins og alsiða er við hvern járnbrautar-
stúf og smá-sporvagnabrautir, hvað þá
heldur við stærri flutningsstöðvar.
„Smælingjum, sem kaupa sjer far á
þiljum uppi með skipum fjelagsins milli
Khafnar og Jótlands eða eyjanna t. d.,
er gjört jafnt undir höfði og ferfættu
skepnunum, er fluttar eru á skipunum,
nautum og svínum o. s. frv. J>eir verða
að hreiðra sig á nóttum innan um alls
konar rusl á þilfarinu, og þykjast góðu
bættir, ef þeir fá að húka á poka ein-
hversstaðar þar sem velgja leggur nærri
frá vjelinni. Vetrarferð með skipum fje-