Ísafold - 07.06.1890, Qupperneq 1
K.emur ót á mtðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(104 arka) 4 kr.; erlendis S kr.
Borgist fyrir miðjan jólimánuð.
XVII 46.
ÍSAFOLD.
Reykjavik, laugardaginn 7. júni
Uppsögn (skrifleg) bundin v ð
áramót, ógild nema komin sjt
tilútgefanda fyrir i.okt. Af-
greiðslust. i Austurstrœti 8.
1890.
Um saltfisksverkun.
Eptir
verzlunarstjóra Jón Gunnarsson.
f>að væri sannarlega gleðilegt, ef þau
timmæli sira O. V. Gíslasonar í 39. tbl.
Isafoldar þ. á., ,,að fiskverkunin sje nú
orðin það áhugamál, og að eigi verði
annað með sönnu sagt, en að sjómenn
hafi fullan vilja á að vanda saltfisksverk-
unina“, reyndust sönn og rættust; en því
að eins hefir þessi góði viljl nokkra þýð-
ingu, að hann komi fram í verkinu.
f>að er sorglegt og skaðlegt hirðuleysi,
sem hefir ríkt og ríkir þann dag i dag,
hvað vöruvöndun hjer á landi áhrærir;
og þótt stundum hafi verið reynt að ráða
bót á því, má þó heita, þegar allt kemur
til alls, að allt sem til þessa dags hefir
verið reynt í þá átt, sje hálfgert kák;
því hreyfingin hefir aldrei orðið að nátt-
úrlegum vana; hún hefir sjaldan komið
innan að, það er: vaknað i meðvitund
þeirra manna sjálfra, sem fratnleiða vör-
una og búa hana undir markaðina; og
einmitt af því, að allur þorri manna hefir
skoðað þessar tilraunir sem óþarfakredd-
ur og nauðungarvald, hafa þær optast
að mestu og vanalega fljótt dáið út af
eða hjaðnað niður, og allt lent í sama horfi
og áður.
Sá skaðlegi misskilningur, að afleiðing
vörugæðanna lendi hjá kaupmanninum
einum, og að bóndinn sje hólpinn og úr
allri hættu sloppinn, geti hann með ein-
hverju móti og affallalaust komið vöru
sinni út, þarf að upp rætast; menn verða
að liafa hugfast „að upp koma svik um
síðir“, að þeir grafa sinni eigin velferð
gröf með hirðuleysi sínu.
pegar mikið fiskast, eru margir, sem
ekki þykjast hafa mannafla til að full-
nægja öllum þeim skilyrðum, sem vöru-
vöndunin útheimtir, og sumir skáka ef
til vill í því skjóli. að samkeppnin og
flskimergðin gefi kaupmanninum ekki
tóm til vandlætingasemi, og að þeir sjeu
þá ekki við eina fjölina feldir, en gefi því
barninu sem bezt tekur við; enda mun
reynslan opt staðfesta þessa ímyndun.
í góðu árunum þýtur opt upp hópur af
augnabliks-kaupmönnum, sem bæði ginna
menn með ýmsum boðum, sem stundum
reynast tálboð, og ala um leið hirðuleysi
manna með því, að taka hvern óþrifnað
sem þeim er boðinn, og það með sömu
kjörum sem varan væri góð og gild.
f>egar aptur á móti lítið aflast, hugsa
Tnargir sem svo, að ekki borgi sig að
leggja á sig neitt aukaómak, þvi kaup-
maðurinn neyðist til vegna skuldanna að
þiggja þessar „fáu kindur“ hvernig sem
svo sjeu útlítandi, annars fái hann ekki
Deitt. þótt þessi ódrengilegi hugsunar-
háttur sje, sem betur fer, ekki almennur,
eru þó allt of margir meira og minna
meingaðir af honum og öðrum svipuðum
hugsunum; að þetta sje eins satt og það
er heiðvirðum og ráðvöndum mönnum
ósamboðið, um það sannfærir — jeg þori
næstum að segja — dagleg reynsla verzl-
unarmanninn.
En þótt fiskiverkuninni sje enn í mjög
mörgu ábótavant, verður þvi ekki neitað,
að hin síðustu árin virðist þeim heldur
hafa fjölgað, sem kannast við, að nauð-
synlegt sje að bæta hana og vanda, og
sjálfir hafa bætt hana í einstökum til-
fellum.
En þegar nú aptur um það er að ræða,
að vara geti sjer lof og vinni álit með
gæðum sínum, þá segir það sig sjálft, að
ómögulega má sleppa nokkrum og það
mjög verulegum undirbúningsatriðum.
Aldrei ættu tnenn að salta fisk úti, nje
i svo illa þöktum byrgjum, að vatn eða
snjór nái fiskinum; óhjákvæmileg afleið-
ing þess eru verulegar skemmdir.
Allri meðferð fisksins, meðan hann er
þurkaður, er hjá allmörgum í mörgu
mjög ábótavant. Mörgum hættir t. d.
við í purkatíð, að breiða fiskinn með of
litlu millibili, þ. e. láta hann ekki standa
nægilega lengi undir fargi milli þess sem
hann er breiddur, og fergja hann mikils
til ojiítið; af þessu leiðir, að fiskurinn
geymir í sjer sjó og aðra vökva, sem
ekki fergjast úr honum, og mun slíkt opt
valda bruna í hitatíð. Svona þurkaður
fiskur getur heldur aldrei geymzt sem
þurr fiskur; þegar hann fer að liggja og
brjóta sig í stærri hlöðum, verður hann
blautur og vanalega kemur fram hrái i
honum. þó skal það tekið fram hjer á
þessum stað. að fiskur sá sem látinn er
undir eins undir farg í sjóstökkum, þarf
ekki að standa eins lengi utidir fargi
milli þess sem hann er breiddur, eins og
sá fiskur, sem fyrst er látinn undir farg
eptir að farið er þurka hann. þ>að er al-
veg hættulaust, enda að mínu áliti sjálf-
sagt, að hafa meira en hálft farg á sjó-
stakka; hversu þungt sem farg er í slík-
um stökkum getur það aldrei spillt, fisk-
urinn getur á því verkunarstigi aldrei
límzt saman, því innan í stakknum verður
allt af mikið að sjó. Sje fiskurinn aptur
á móti ekki látinn undir farg meðan
hann er í sjóstakk, ætti sem allra minnst
að þurka hann áður en hann í fyrsta
skipti er látinn undir farg; ‘hálfur góður
þerridagur er nóg, og er pá mjög áríð-
andi að fergja hann vel, eins og allt af
framan af. Að þurka fískinn til muna,
áður en farið er að fergja hann, er skað-
legt og heimskulegt.
J>ótt stökkunaraðferð okkar sunnlend-
inga kunni að vera gömul, verður ómögu-
lega með sanni sagt um hana, að hún
sje góð. Allir þekkja þessa aðferð og
vita hvernig henni er varið; á hliðum og
endum stakksins snýr hnakki fískins út.
þ>að þykir einnig heyra til þessari að-
ferð, að stakkurinn sje þynnstur neðst,
en hlaðist út á við eptir því sem ofar
dregur. Mæti fískur langvinnum rigning-
um í stökkum þessum, er hætt við að
hann skemmist á þann hátt, að vatn
komist í hnakkakúlurnar, en þeim
skemmdum verður aldrei aptur út rýmt
úr fiskinum. Líka geta þessar skemmd-
ir ollað bruna. í þannig hlöðnum stökk-
um fergist fiskurinn aldrei jafnt eða veru-
lega vel, því eptir því sem ofar dregur,
eða eptir því sem hleðslan hallast meira
út á við, að því skapi missast viðtökin
að neðan.
þ>að má heita undravert, hve fastheldnir
menn eru við gamlar venjur, jafnvel ept-
ir að reynslan hefir áþreifanlega hrakið
gildi þeirra, og á þetta sjer ekki síður
stað í því, er að fiskiverkun lýtur, en
öðru. Fyrir nokkrum árum fluttist hing-
að frá austfjörðum önnur stökkunarað-
ferð en hjer hafði tíðkazt áður; til aust-
urlands mun hún vera komin frá Færeyj-
um. Nokkrir menn reyndu hana undir
eins, og munu flestir þeirra hafa haldið
henni síðan, og álíta hana taka hinni
gömlu fram. Sumarið 1887 var mikið ó-
þurkasumar eða einkum vorið, sem hjer
um slóðir er aðalfiskverkunartíminn, og
gafst þá gott tækifæri til að reyna báð
ar þessar aðferðir. Margir gáfu ný-
breytni þessari grunsamt auga og spáðu
illa fyrir henni, en raunin varð sú, og
var jeg sjálfur sjónarvottur þess, að 1 ptir
6 vikna stöðugan óþerri, sem fiskurinn
var óhreifður í stökkum þessum, kom
hann eins vel útlítandi úr þeim og hann
var látinn í þá En öðru máli var að
gegna um eldri aðferðina. í öllurn þeiin
stökkum, er hlaðnir voru samkvæmt
henni, og sem mjer gafst færi á að sjá,
var fiskurinn meira og minna skemmdur,
af vatni, er komizt hafði i hnakkakúl-
urnar.
Mismunurinn á stökkunaraðferðinni er
í þvi fólginn, að láta hlið fisksins alstaðar
vita út, bæði á hliðum og endum stakks-
ins, og láta i öllum fjórum hornum hans
sporðana bæði frá hliðum og endum
mætast, og mynda næstum því kross. á
þann hátt, að hjer um bil 3/4 sporðsins nái
út úr hornum stakksins; i hverju af hin-
um sjerstöku hliðarlögum, sem lögð
eru endanna á milli, eiga allir fisk-
arnir að snúa eins, eða allir sporðarnir í
sömu áttina, nema endafiskur raðarinnar,
sem ávallt verður að snúa sporðinum til
hornsins; rjettast og bezt er, að hliðar-
lögin eða raðirnar liggi á víxl, þannig:
snú hœgri hliðinni að hlið stakksins og
1 egg fiskinn pannig niður, að sporðarnir