Ísafold - 10.12.1890, Blaðsíða 2

394
ing á sóma sínum, að vera upp á aðra kom-
inn í efnalegu tilliti, — að vera ekki heldur
veitandi en þiggjandi,—að geta ekki styrkt
gagnleg fyrirtæki,—og það sem þessa er verst,
að ganga með opin augu í snöru óbotnandi
skulda. Enn fremur skilvísi: að líta svo á,
að það sje að svíkja sjálfan sig að svíkja aðra;
láta aldrei þá skömm um sig spyrjast. Enn
fremur rjettartilfinningin og kjarkleg afskipta-
semi svo af heimilismálefnum sem af þjóð-
f jelagsm álef num.
þá snýr við blaðinu og koma ókostirnir,
ódyggðirnar, fram á sjónarsvíðið: leti og iðju-
leysi, óregla, óþrifnaður, sundurlyndi og
svíðingsskapur. Letin svo mögnuð sumstað-
ar, að sveitarstjórnir verða eigi einungis að
sjá fullvinnandi mönnum ómagalausum eða-
ómagalitlum fyrir framfæri, heldur jafnvel
að bera matinn á borð fyrir þá; þeir afsegja
að flytja sjálfir heim til sín það sem þeim er lagt
af sveitinni! Iðjuleysið : allvíða svo sem ekk-
ert verk haft fyrir stafni mikinn hluta árs,
allan vetrartímann; enginn heimilisiðnaður
stundaður; »allt keypt í búðum, sem annars
mætti búa til á heimilunum þann tíma árs,
sem helzt er atvinnubrestur; halda í þess
stað að sjer höndum, sofa eða ríða út til að
sníkja sjer kaffi og mat hjá nágrönnunum eða
þá vín, og eru unglingar eigi allsjaldan í þeirra
tölu og læra á þennan hátt að verða slarkarar
og óhófsmenn«; engin regla á vinnubrögðum,
stundum unnið allan sólarhringinn að kalla
má, þar til allir en uppgefnir, aðra stundína
varla tekið handarvik. »Opt eru ókunnugir í
vandræðum með að finna, hver sje húsbónd-
inn; hver gerir það sem honum sýnist; allir
sýnast ráða, og hver höndin er upp á mótj
annarin. sþegar allt gengur á trjefótum,
nauðsynjaverk eru ógjörð eða eitthvað hefir
farið aflaga.þá kennir hver öðrum, allir þykjast
þá góðir,—og húsbóndatetrið verður að sætta
sig við þessi fallégu málalok. Auðvitað
fylgir óþrifnaður þessu háttalagi. Óreglan
og óþrifnaðurinn fylgjast einatt að. En ekki
kastar tólfunum fyr en kemur að barnaupp-
eldinu. þau alast upp í algjörðu agaleysi.
Foreldrarnir láta fyrst allt eptir þeim, en svo
launa þau með hinu, að láta aldrei undan
foreldrunum«.
Eigingirni, nurlunarandi, smásálarskapur
lýsir sje opt í sinni verstu mynd í því,
hvernig bændur einatt láta sjer sæma að
fara að til þess »að hafa eitthvað upp úr
því,« sem kallað er. »Jeg hefi t. d. verið
staddur á markaði þar, sem margir hafa
verið saman komnir. þeir hafa komið sjer
saman um í bróðerni, að selja útlendingum
veturgamla sauði fyrir tvævetra með því að
skjóta þeim saman við, og það stundum eigi
allfáum«. Leiðinlegt er að sjá svona heila
hópa af mönnum samhuga um það að svíkja.
Og þetta er þó dagsanna.—Bónda dettur í
hug, að láta gjöra jarðabætur einhverjar.
En hann byrjar á því, að spekúlera það út,
hvort hann sjálfur muni nú nokkuð geta
»haft upp úr því«. Teljist honum ekki svo
til, þá gjörir hann svo vel og hættir við það.
Bændur í einhverri sveit spretta allir upp
þegar minnst varir, og vilja taka sjer sveita-
kennara. En — þegar farið er að grennslast
nákvæmar eptir, hvernig á þessu uppþoti
stendur, þá kemur það af því, að þeir gjöra
sjer von um styrk úr landssjóði. Styrkinn
vilja þeir ekki missa, og svo taka þeir ein-
hvern, sem gefur sig fram fyrir lítið, ætla
honum máske í kaup svo sem svarar styrk-
num. A þann hátt geta þeir »haft dálítið
upp úr því«.
»1 staðinn fyrir glímur og aðrar karlmann-
legar íþróttir eru menn nú farnir að mennta
sig til fótanna í sveitum, með því sem þeir
kalla dans, ófimlegt kálfaskokk, sem breiðzt
hefir út frá kaupstöðum og aflagazt allt í með-
ferðinni. Sveitabúum mundi þó þarfara að
læra meira til munns og handa, en sleppa
fyrst um sinn þessari fótamenntun«.
þótt sú meðvitund sje víða að vakna, að
ofdrykkja sje til skammar og skaða fyrir alda
og óborna, þá er sómatilfinningin í því efni eigi
nógu sterk enn. »Bindindisfjelög, sem kom-
izt hafa á fót út um land, hjaðna jafnóðum
niður aptur. Komi gott ár, eða styttist
leiðin að svölunarlindinni, þá er spilið búið.
Nokkrir prestar og bændur halda beinlínis
skóla til að kenna ungum mönnum að drekka
og yfir höfuð útbreiða ofdrykkjuna. þeir
byrja með því að kaupa nægileg vínföng á
heimili sitt, veita svo hverjum manni vín,
sém að garði ber, með ljúfu geði, eins og að þeir
sjeu sannfærðir um, að þeir sjeu fyrir það þjóð-
arinnar mestu velgjörðamenn. þetta verður
skjótt hjeraðsfleygt. Eykst þá svo mikið
aðsóknin, að stofnendur þessara skóla fá eigi
undir risið. Taka þeir þá það til bragðs,
annaðtveggja að selja vínföng í laumi, eða
stofna sams konar skóla á svöitabæjum um-
hverfis. Svo ganga þeir og ríða milli góð-
búanna, drekkandi og drafandi«.
Um hinn afarheimskulega erfidrykkjuósið
til sveita —í kaupstöðum mun hann vera
víðast horfinn— fór fyrirlestrarm. mörgum
orðum. Ósiður þessi er ef til vill ríkastur
á austurlandi, þar sem hann þekkir bezt
til.
»|>jóð vorri þarf að fara fram í siðgæði,
og að þeirri framför ætti hver góður maður
að vinna. það er þarft verk; það lýsir sannri
þjóðrækni og föðurlandsást, þótt óvinsælt
kunni að verða á stundum«.
Landamerkjamál. Landsyfirrjettur
dæmdi í fyrra dag í tveimur landamerkja-
málum, milli Reykjavíkur sem eiganda jarð-
anna Klepps og Laugarness annars vegar og
kaupmanns H. Th. A. Thomsens sem éig-
anda jarðarinnar Bústaða hinsvegar. Höfðu
málin bæði verið dæmd í hjeraði í sumar, 28.
júní, fyrir landamerkjadómi, af sýslumanni
með 4 meðdómendum, þannig, að Thomsen
kaupm. vanri þar bæði málin ; en bæjarstjórn-
in áleit sig lögleysu beitta í dómum þessum
að efni til og áfrýjaði þeim fyrir yfirrjett, og
hefir landsyfirrjetturinn fallizt algjörlega á þá
skoðun, sem sjá má þessu ágripi af dóm-
unum.
Eptir landamerkjadómnum áttu landamerki
milli Laugarness og Bústaða að vera: »úr
þrísteinurn og í Bústaðaborg, úr Bústaða-
borg beina stefnu á fjallið Keili, skekkju-
laust til beggja hliða, þar til þrýtur land
Laugarness og Bústaða og tekur við Kópa-
vogsland«.
í forsendum landsyfirrjettardómsins segir,
að málsaðilar sjeu sammála um, að landa-
merkin sjeu úr þrísteinum í Bústaðaborg,
þaðan í stein fyrir sunnan og vestan Bústaða-
borg og þaðan í Klofningssteina. »þeir eru
einnig sammála um það, hvar þrísteinar sjeu
og Bústaðaborg; en ágreiningur er um, hvar
umgetinn steinn fyrir sunnan og vestan Bú-
staðaborg sje og hvar Klofningssteinar sjeu.
Afrýjandinn (Reykjavíkurbær) hefir talið
merkjasteininn fyrir sunnan og vestan Bústaða-
borg stein eigi allangt frá borginni uppi á
ásnum að sunnanverðu nokkru fyrir austan
og ofan svonefndan Söðulstein, og Klofnings-
steina í suður frá honum niðri í Fossvogs-
mýrinni, þegar fer að halla upp hinumegin.
Steinn stefnda (H. Th. A. Thomsens) er-
aptur töluvert vestar, vestan undir svo nefndu
Háaleyti, og Klofningssteinar hans neðarlega
við Fossvogslæk, hjer um bil í vestur frá
Klofningssteinum áfrýjandans.
f>ar sem nú stefnda (Thomsen) eigi hefir
tekizt að styðja álit sitt um merkjalínuna
nema með vitnisburði eins manns, er auk
þess virðist byggja mest á ímyndun sjálfs
sín um, hvar hin umþrættu örnefni sjeu, hefir
aptur á móti áfrýjandinn (Reykjavíkurbær).
fyrir merkjadóminum borið fyrir sig vitnis-
burði ýmissa nákunnugra eldri manna um
það, er þeir höfðu heyrt í ungdæmi sínu og
síðar um, hvar örnefniu og merkin væru, og
verður með þeim vitnisburðum að álíta full-
sannað, að Klofningssteinar sjeu þeir, sem
áfrýjandinn heldur fram, svo og hver sje að-
alstefna merkjalínunnar upp úr voginum
norður eptir, þó nokkur vafi geti enn verið á
því, hvar merkjasteinninn fyrir sunnan og
vestan Biistaðaborg sje eða hafi verið.
En þó að þessir vitnisburðir, sem engin
heimild er til að vefengja, sjeu þær einu
sannanir, sem fram eru komnar í málinu,
fyrir því, hvar Klofningssteinarnir sjeu, hefir
merkjadómurinn eigi tekið neitt tillit til
þeirra sökum þess, eins og hann kemst að
orði, að þeir sje »framburður vitna um munn-
mæli, sem þau hafi heyrt og sjálf álitið«.
Með því nú að merkjadómurinn verður
með þessu að álítast hafa virt að vettugi
löggilda vitnisburði, og hann auk þess hefir
ákveðið merkjalínuna svo, að yfirdómurinn
getur enga hugmynd um það haft, hvar hún
skiptir þrætulandinu eða jafnvel hvort hún
fellur innan þrætulandsins eða utan þess, þvf
ekkert er hvorki í dómnum nje annarsstaðar
í málinu minnzt á afstöðu hennar við ör-
jm-
nefni, sem fram eru komin í því, þá verður
eigi hjá því komizt, að ónýta merkjadóminn
fyrir sakir lögleysu að efni til og vísa málinu
heim aptur. Upp í raálskostnað fyrir yfir-
dómi virðist rjett, að stefndi (H. Th. A. Thom-
sen) greiði áfrýjandanum 30 krónur«.
—Milli Bústaða og Klepps álítur bæjar-
stjórnin landamerkin vera »frá Elliðaárvog
þar sem Merkjalækur (er sumir kalla Marka-
læk, en stefndi —Thomsen— »Murtulæk«)
fellur í hann, eins og farvegur lækjarins ræð-
ur til upptaka og þaðan í svokallaða þrí-
steina; en Thomsen kaupmaður eptir beinni
stefnu úr þrísteinum í Geldingatanga (eða,
Gelgjutanga, sem svo er kallaður af ýmsum)«.
þetta er ágreiningsefnið í síðara málinu.
»Merkjadómurinn (í hjeraði) álítur og bygg-
ir úrslit málsins á því áliti sínu, að hinn.
stefndi hafi með konunglegu afsalsbrjefi til
sín fyrir laxveiðiuni í Elliðaánum, útgefnu.
11. desbr. 1853, samanbornu við álitsskjal
stjórnarráðsins um söluna (frá 6. maí 1853)
fært óvefengjanlega sönnun fyrir eignarrjetti
sínum yfir þrætulandinu, og til frekari stuðn-
ings þessu lætur merkjadómurinn þess getið,,
að í aukarjettardómi Kjósar- og Gullbringu-
sýslu 12. nóv. 1858 og yfirrjettardómi 5. des-
ember 1859 út af beitutökurjetti í Elliðaár-
vognum sje það tekið fram, að »sameigendur
Laugarness og Kleppsjarða þá hafi átt ósann-
að, að Kleppsland nái inn að merki, eða.