Ísafold - 04.04.1891, Side 2

106
Sveitarþyngslin, undirrót þeirra
og ráð gegn þeim-
Eptir
alþm. Sighvat Arnason.
„Grísir gjalda,
en göraul svín valda“.
I.
það er ekki að raunarlausu, þó að margt
og mikið hafi verið rætt og ritað um sveitar-
þyngslin á landi voru — um þennan mikla
skatt, fátækraútsvarið, sem yfirgnæfir marg-
falt öll önnur gjöld og allt ætlar að kæfa
og um koll að keyra, hvenær sem eitthvað
harðnar í ári.
Ymsar tillögur hafa komið fram, sem hafa
átt að miða til umbóta á þessu vandræða-
máli eða í þá átt að finna ráð til að kljúfa
á sem hagfeldastan hátt þessa miklu út-
gjaldabyrði til fátækra.
það hefir verið sagt, að fátækrasjóðirnir
geti lagt upp í góðu árunum svo mikið sem
nægi til þess að standa straum af þvf sem
kastast á í hinum lakari árum. það hefir
líka verið sagt, að með löngum tíma megi
svo auka og ávaxta fátækrasjóðina, að vextir
þeirra nægi til að bera alla byrðina, o. s.frv.
þetta er nú hægt að segja og setja á papp-
írinn, en óhægra er það í framkvæmdinni;
því þá yrði að bæta gráu ofan á svart með
þessi gjöld, nefnil. að auka þau og marg-
falda fram yfir það, sem þörfin krefur í það
og það skiptið, og er það þó flestum fulltil-
finnanlegt og veitir fullerfitt að inna af hendi.
Að vísu er mjög nauðsynlegt og jafnvel ómiss-
andi, að fátækrasjóðirnir eigi eitthvað af-
gangs frá hinum betri árum til hinna lakari
eða bágu ára; en slæmt er það og bágborið,
að allar tillögur manna sveitarþyngslunum
viðvíkjandi skuli lenda í því sama fari, að
vilja koll af kolli auka og margfalda þessa
útgjaldabyrði til sveitarsjóðanna, og elta þá,
sem byrðina bera, meir og meir, jafnharðan
og eitthvað skánar í ári, og fyrirmuna mönn-
um með því að geta notið hinna betri ára
til að bæta hag sjálfs sín og sjá sjer og sín-
um farborða, þegar út af ber. Slík aðferð er
því að eins ráðleg, að hóflega sje farið í
sakirnar, og að önnur betri ráð sjeu ekki
fyrir hendi til að sporna við sveitarþyngsl-
unum.
Menn munu segja, að lögin frá 11. júlí
1890, um styrktarsjóðina handa alþýðufólki,
muni hjálpa upp á sökina, þegar fram líða
stundir; látum nú svo vera og gjörum ráð
fyrir, að þau gefist vel, verði vinsæl og að
tilætluðum notum, þegar menn fara að
skammta iir þeim sjóðum; en þau eru samt
sem áður eitt af því, sem eykur þessi út-
gjöld, ofan á það sem undir er. Ollu þessu
má líkja við það, þegar menn eru með ýms-
um ráðum og tilkostnaði að hlaða og stýfla
fyrir ofurefli vatns langt frá upptökum þess,
í staðinn fyrir að veita því um annan farveg
frá uppsprettunni, svo það falli ekki án af-
láts og óviðráðanlega í þá átt, sem tjón
hlýzt af.
Sýnt hefir verið fram á, að betur mætti
hugsa fyrir en gjört er einhverri þarflegri
vinnu handa vinnandi þurfamönnum og öðr-
um bágstöddum mönnum, bæði til sjós og
sveita, og er það hverju orði sannara, að
slíkt mætti mikið færa í lag; en lítið hefir
verið að því gert enn sem komið er; allt
lendir í því, að kljúfa ár af ári þrítugan ham-
arinn til að komast fram úr útgjaldasúpunni,
en lítið eða ekkert er gert eða látið til sín
heyra í þá átt, að uppræta þá rót.sem sveitar-
þyngslin eru að mestu leyti sprottin af og
árs árlega spretta af.
Löggjöf vor inniheldur margt og mikið
um stjórn fátækramála, bæði fátækrareglu-
gjörðina gömlu frá 8. jan. 1834, tilskipun
um sveitarstjórn frá 4. maí 1872 o. fl., sem
mælir fyrir um framfæri þurfamanna og
hvernig með skuli fara málefni þeirra yfir
höfuð að tala ; en á hinn bóginn hefir löggjöf
vor fátt og lítið, sem miðar til þess að koma
í veg fyrir sveitarþyngsli, eða til að forða
mönnum þeim ófagnaði, að verða þurfa-
menn.
þó má þar til nefna lög frá 12. jan. 1888,
um þurrabúðarmenn, sem hljóta með tíman-
um, ef vel er á þeim haldið, að stöðva mikið
þurfamannastrauminn frá þurrabúðunum við
sjóinn, sem þrátt og opt hefir bakað land-
búnaðarsveitunum hin voðalegustu sveitar-
þyngsli um land allt, og má þá uærri geta,
að sjávarsveitirnar sjálfar muni ekki hafa
farið varhluta af slíku og þvílíku. þessi lög
eru að mínu áliti hið fyrsta stig, sem stigið
hefir verið í rjetta átt til að koma í veg fyrir
sveitarþyngslin, nefnil. að setja þurrabúðun-
um einhver takmörk.
þá er eptir að hreifa við annari aðalrót-
inni til sveitarþyngslantia, sem ekki er minni
en hin.en það er sundurskipting jarða í land-
búnaðarsveitunum, og allur sá takmarka-
lausi iitgröptur sem í þeim er, sem er liðinn
og látinn vera mann fram af manni, öld
eptir öld, Iandbúnaðinum til spillingar og
landsmönnum til örbirgðar og armæðu, skaða
og skammar.
II.
það getur engum dulizt, sem nokkuð
hugsar um þetta mál, að sveitarþyngslin eiga
aðalrót sína að rekja til útgraptarins bæði
til sjós og sveita, til hinna ótakmörkuðu
þurrabúða við sjóinn og sundurskiptingar
jarðanna í landbúnaðarsveitunum.
Landsdrottnar hafa á liðnum tímum »seytt
ogheimreitt»sveitarþyngslin með því að kljúfa
jarðirnar í sundur og útgrafa þær í ótal smá-
býli, og mynda hvern kotakransinn á fætur
öðrum, leigja einum þessa þúfuna en öðrum
hina með okurgjaldi og ýmsum afarkostum
og ófrelsisböndum, og þá um leið tildrað að
minnsta kosti einu kúgildi á hverja þúfuna,
allt sjálfum sjer til hagsmuna og tekjuauka
í þann og þann svipinn, án þess að hirða
hót um það, hvernig hreysin hafa verið set-
in ; þeim hefir veitzt hægra að okra á smá-
býlunum, enda hafa þeir ekki sparað að
nota sjer það, og þeim engin takmörk verið
sett í því efni, þrátt fyrir það, þó af þessu
hafi leitt hina mestu fátækt í landinu, örg-
ustu jarðaníðslu, vinnufólkseklu hjá þeim,
sem byrðina bera, vinnuleysi, dáðleysi, ó-
þrifnað, vesöld og volæði, o. fl. o. fl.
þá eru kúgildin, sem hjer eiga líka hlut
að máli. J>au eru til ills eins á jörðunum.
þau mynda öreigabúskap koll af kolli. þau
ginna fjelausa menn til búskapar, sem þeir
gætu annars ekki byrjað á, sjálfum sjer og
öðrum til tjóns og glötunar. f>au varna þeim
sem betur mega að eiga þann gripinn, sem
á jörðinni fram færist og þeir gjalda fullt eptir.
þau ættu að hverfa alfarið af jörðunum.
Fátækt og örbirgð í landinu er auðrakin
frá smábýlunum í landbúnaðarsveitunum og
þurrabúðunum við sjávarsíðuna. Prá þessu
er ferillinn, og má það furðu gegna, að aldrei
skuli hafa verið reistar skorður við slíku
háttalagi. Frelsi hins einstaka (landsdrott-
ins) hefir ríkt og ráðið öllu í þessu efni, og
leitt örbirgð og ófrelsi yfir land og lýð um
langan aldur.
Biskupar, ábótar og klerkar áttu þar að
alldrjúgan þátt á hinum síðustu og verstu
tímum kaþólskunnar hjer á landi; þeir hafa
lagt aðalhyrningarsteininn til örbirgðarinnar
og síðan hafa aðrir dyggilega fetað í þeirra
fótspor og byggt þar ofan á hvert okrið af
öðru þjóðinni til niðurdreps. Flestar jarðir
eru allt of hátt leigðar og af landsdrottnum
uppskrúfaðar frá »forngildunni».
það hlýtur að vera misbrúkað frelsi og
um skör fram farið, þó um eign manns sje
að ræða, þegar hún er brúkuð bæði beinlínis
og óbeinlínis til að sjúga blóð og merg-úr
þjóðinni, og sem þess vegna þarf nauðsyn-
lega að setja einhver takmörk.
Reynslan er nógsamlega búin að sýna og
sanna hinar illu afleiðingar af útgreptinum
og okri landsdrottna, einkum á smábýlunum,
svo það virðist kominn tími til að koma í
veg fyrir slíkt háttalag, sem of lengi hefir
við gengizt; en sbetra er seint en aldrei».
Við sjávarsíðuna er þessu líkt háttað. þar
er útgrafið af þurrabúðum, þessari tálbeitu,
sem hefir ginnt hvern af öðrum, bæði sveita-
menn og aðra, til að fara að hokra við lítil
eða engin efni og treysta upp á hina »svip-
ulu sjávargjöf»; hafa þeir svo von bráðara
komizt í mát af örbirgð og ómegð, og síðan
verið reknir fúlir og fjelausir til átthaga
sinna.
Á meðan þessu háttalagi landsdrottna er
enginn gaumur gefinn og engin takmörk sett,
verða sömu vandræðin og sami uppgjafaróð-
urinn með sveitarþyngslin. »Með lögum skal
land byggja, en með ólögum eyða».
það eru sannarlega ólög í landi, þar sem
einstakir menn mega fara svo að ráði sínu,
að þjóðinni sje ekki uppreisnar von fyrir okri
þeirra og drottnunargirni. Frelsi einstakl-
ingsins á sannarlega ekki að vera svo tak-
markalaust, að það ráði niðurlögum þjóðar-
innar eða'varni henni þeirrar menningar og
þjóðþrifa, sem hún gæti annars náð.
Sumir landsdrottnar eru að vísu farnir að
sjá hinar skaðlegu afleiðingar útgraptarins,
og vilja sæta færi til að sameina hin smærri
býlin, en þeir eru allt of fáir, og verður ef-
laust langt að bíða eptir því, að þeir kom-
ist allir til sannleikans viðurkenningar í
þessu efni, eða vilji ekki láta eigingirnina
ráða, hvað sem öðru líður, til óhags fyrir
land og lýð.
þessu ólagi er auðvitað ekki hægt að kippa
í liðinn nema með nokkuð löngum tíma, og
til þess þarf samtök þings og þjóðar; lög-
gjafinn getur gert sitt til í þessu efni, að því
fært er, eptir atvikum, og svo ættu að koma
hjer til hjálpar amtsráð, sýslunefndir og
hreppsnefndir o. s. frv.