Ísafold - 14.10.1891, Síða 1
Kleraur át á miðvikudögum og
laugardögum. Verð árg. (ura
ioo arka) 4 kr.; erlendis5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. i Austurstrœti 8.
JXVIII. 82.
Reykjavík, miðvikudaginn 14- okt.
1891
. Hvanneyrin og Hvanneyr-
arskólinn.
Hver, sem sjer þá jörð, Hvanneyri, hlýt-
mr að sjá þar undir eins í huganum stór-
Isostlegt fyrirmyndarbú, að minnsta kost.i
hið mesta kúabú á landinu. Eða hvað ann-
að á að gjöra við þær 7—800 dagsláttur af
■ljómandi fallegu engi, er byrjar rjett við
túnfótinn og nær niður að firði og að Hvítá,
rastar-vítt á tvær hendur að kalla má, helrn-
ingurinn á að gizka með töðugæfu grasi
sjálfsánu og sjálfræktuðu (flæði-engi) ? Auk
túns, sem er nokkrir tugir dagsláttna, að
meðtöldum hjáleigum og næstu kirkjujörð,
•er á tún saman við|heimajörðina, en gæti
vitanlega verið tvöfalt eða þrefalt stærra,
-og, það sem mest er um vert, ekki karga-
þýfi, eins og það er nú mestallt, heldur
■eintóm sljetta, með tvöföldu töðufalli á við
‘það sem nú er. Og þó nógir hagar eptir
fyrir stórgripi mörgum, mörgum tugum sam-
an. En vilji Hvanneyrarbóndinn hafa sauða-
bú að sama skapi, svo sem 1000 fjár eða
þaðan af rneir, þá á eignin útjarðir, heldur
'tvær en eina, fáeinar bæjarleiðir í burtu,
•sem eru beztu sauðfjárjarðir. þar við bæt-
ist laxveiði í Hvítá, laxveiði í Andakílsá,
laxveiði í Grímsá, er liggja á þrjá vegu að
Hvanneyrarlandi eða nálægt því. Kistu-
Köfði heitir tangi í Hvanneyrarlandi, er geng-
ur fram á milli Borgarfjarðar og Andakíls.
Með svo sem 30 faðma löngum garði yfir
•eiðið fyrir ofan höfðann er hann orðinn að
friðuðu varplandi, með ágætum skjólum,
livömmum og lautum, þar sem hlyti að
mega koma upp stórkostlegu æðarvarpi með
tímanum. það hefir verið dálítið varp langt
á landi upp í Hvanneyrarlandi, í vatnshólma
þar, í Vatnshamravatni; einn af hínum
mörgu fyrirmyndarbúmönnum, er verið hafa
á Hvanneyri að undanförnu, lógaði því með
því að jeta á hverju vori hvert egg, er þar
var orpið!
Svona lítur jörðin út eins og hún er, en
það er með öðrum orðum: hjer um bil eins
og náttúrán hefir við hana skilið. því það
sem mannshöndin hefir við hana átt til um-
bóta, er svo smávægilegt enn sem komið
er, í samanburði við það sem gjöra má og
gjöra á, að varla sjer högg á vatni. Fáein-
ir smáblettir sljettaðir í túnum, mest rein-
ar til þess að gjöra akfært um það með
áburð og annað, og fáeinir skurðir grafnir
um engjarnar. það er ekki lítið af frum-
býling, á örfáum árum, er skólastjóri Sveinn
Sveinsson hefir haft jörðina; en það er nærri
því eins og ekki neitt af því, sem af er að
taka. Öðrum jarðabótum er þar eigi til að
dreifa en hans.
Meðferðinni á jörðinni áður verður
eigi öðru vísi betur lýst en að geta um
hólinn rjett fyrir neðan hlaðvarp-
ann. Hann er sem sje mannvirki, hóllinn
sá. það hefir verið unnið að honum manns-
aldur eptir mannsaldur, eins og að pýra-
mídunum á Egiptalandi í fornöld. Heföi
hann verið lengra frá bænum, er sízt fyrir
að synja, að hann hefði orðið haugrjúfandi
fornfræðiugum vorum að bráð fyrir margt
löngu. Bofinn er hann nú að vísu, ekki af
fornfræðing og ekki til að leita að hálffún-
um hnútum forfeðra vorra eða gulli og ger-
semum, er lagðar hafi verið í haug með
þeim, heldur af búfræðing, bóndanum, sem
nú er á Hvanneyri, og þó eigi árangurslaust.
því hann farm þar gnægð þess fjemætis, en
hann og allir góðir búmenn telja gulls í-
gildi, en það er ágætur áburður.
Hóllinn var sem sje ekki annað en vall-
gróinn mykjuhaugur !
Amtmannshaugur er hóllinn kallaður.
Hvanneyri var amtmannssetur nokkur ár
snemma á öldinni, ein8 og kunnugt er, Ste-
fáns amtmanns Ólafssonar Stephensens, er
bjó þar stórbúi, err lrklega ekki eptir kenn-
ingum búfræðinga nú á tímum, sje það satt,
að hóllinn sje fyrst undir kominn á hans
dögum, sem er alls óvíst, þrátt fyrir nafnið;
því það getur mikið vel stafað af hinni al-
kunnu ótrú alþýðu á búhyggindum höfðingja
og hótfyndni við þá, ef þeir fara að gefa
sig við hennar iðju án þess að reynast þeir
afburðamenn í þeirri grein, er samsvari hefð-
arsæti þeirra í þjóðfjelaginu. En hvað sem
því líður, þá er hitt víst, að eptirmenn
þess nafnkennda höíðingja, síðari ábúendur
Hvanneyrar, hafa lagt trúlega sinn skerf í
þetta veglega minningarmark íslenzks fyrir-
myndarbúskapar.
það er kunnugra en frá þurfi að segja,
að farið hefir heldur lítið frægðar- eða fyr-
irmyndarorð af búskapnum á Hvanneyri,
síðan skólabúið var sett þar á stofn, á al-
mennings kostnað. A hvaða rökum sá orð-
rómur muni vera byggður, mun mega nokk-
uð marka á því, er borið var út í fyrra að
allur garðávöxtur af búinu hefði ónýtzt í
fyrra haust fyrir heimskulega geymsluaðferð,
um eða yfir 100 tunnur, þótt sannleikurinn
væri sá, að alls ein £ tunna af meira en 100
skemmdist! Að búskapnum hjá Sveini
skólastjóra sje í engu ábótavant, er eigi ó-
kunnugra að fullyrða. En það getur rit-
stjóri Isafoldar borið um, með því hann
hefir ferðazt nýlega um Borgarfjörð og átt
þar tal við allmarga hina merkustu menn, að
flestum þeirra liggja mikið vel orð til Sveins
og að þeir gjöra sjer góðar vonir um þrif
og viðgang búsins og skólans undir hans
stjórn. Óorðið mun mega rekja mest til
eins óvildarmanns hans og stofnunarinnar,
og í sama streng taka þá þeir, sem eru svo
hugsunarlausir og óoærgætnir, að ætlast til,
að úr því að á Hvanneyri á að verða fyrir-
myndarbú og stórbú með tímanum, og úr
því að »hið opinbera leggi bústjóranum allt
upp í hendurnar«, þá skuli allt, smátt og stórt,
vera fyrirmynd þar þegar í stað. þessa
hins sama hafa menn ætlazt til undír eins
af hinum búnaðarskólastofnununum, og nítt
þær óðara, meira og minna, er þær full-
nægðu eigi þeim kröfum þegar fyrstu árin.
það sem Hvanneyrarstofnunina bagar sjer-
staklega, er mikils til of lítill og Ijelegur
bústofn. Að vísu eru þar 10 kýr í fjósi og
nokkur ungviði og geldneyti; en hvað er
það á við það sem ætti að vera og þyrfti
að vera til þess að búið yrði alménnilega
sjálfbjarga? Að öðru leyti er reglulegt kotbú
á þessu höfuðbóli: 40—50 kindur fullorðnar og
4 drógar. Hestaleysið hefir kostað það í sum-
ar, að kaupa að 100 hesta dagsverk, hjá
nágrönnunum, auðvitað að eins eptir þeirra
hentisemi, og þá, ef til vill, á óhentugasta
tíma fyrir Hvanneyrarbóndann. Kostnað-
urinn til að koma stofnuninni á legg hefir
farið mestur til þess, auk jarðarkaupanna,
að koma upp þessum íbúðarhúskofa, er þar
var reistur fyrsta árið, af timbri. En af tvennu
illu virðist hitt þó hefði verið bærilegra, að
notast við gömlu moldarkofana, þótt lítt
nýtir væri, 1—2 ár, og kaupa heldur al-
mennilegan bústofn, sem ekki hefði verið
lengi að gefa af sjer húsverðið og meira til.
Búmannlegra hefði það þótt. En bæði því
og öðru búskapnum viðvíkjandi munu yfir-
boðarar skólastjóra hafa ráðið fullt eins
mikið og hann, einkum amtsráðið. En að
ætla að stjórna búi á Hvanneyri úr Beykja-
vík, — það er lítið ráð. Annaðhvort er að
taka sjer annan bústjóra, eða láta hann
ráða sem mestu; þá verður hans vegurinn
og vandinn. Nú hefir húsið verið haft svo
lítið, að þegar á þessu hausti hefir rekið
að því, að synja varð piltum viðtöku í
skólann vegna rúmleysis. þar éru nú 8
lærisveinar og fleirum er eltki hægt að koma
fyrir.—Annars sýnir sú aðsókn síður en eigi
vantraust á skólanum eða kennaranum, nú
þegar hann er búinn að sýna sig nokkuð;
en meðal lærisveinanna eru mikils háttar
manna og mjög góðra búmanna synir.
Heybyrgðir eru nú á Hvanneyri 2000
hestar, þar af 300 fyrningar. Geta skepn-
ur þær, er búið á, naumast eytt helming af
þeim heyjaforða í vetur, hvað vel sem með
þær er farið. Ur görðum hafa fengizt í
sumar 50 tunnur af gulrófum og 20 tunnur
af kartöflura, auk ýmis konar kálmetis.
Garðræktin mun vera í mjög góðu lagi.
Að túnasljettum er nú unnið þar af kappi
í haust.
Verði eigi látið dragast of lengi að auka
bústofninn hæfilega, og fari allt skaplega um
stofnun þessa, verður gaman að koma að
Hvanneyri eptir 20—30 ár, fyrir þá sem þá
lifa. þá ætti túnið að vera orðið allt ein