Ísafold - 07.03.1896, Síða 2

60
nokknr líkindi til að þær rættnst, þá mnndi
háskólinn trauðla geta orðið of dýr í vor
um augum, ef þjóð vor gæti annars með
nokkrn móti undir honum risið. En til
þess þykja oss, í hreinskilni talað, engin
minnstu líkindi. Yjer fengjum auðvitað
nokkrn fleiri vel lærða menn hjer í bæinn
og nokkru fleiri nemendur. En mennta-
lifið er ekki eingöngu komið undir tö!u
menntamannanna, heldur miklu meiraund-
ir því sem menntamennirnir gera.
Það er langsjaldnast námið sjálft, sem
vekur anda mannanna. Venjulega er það
hitt, að lifa inni í menntastraumunum, anda
að sjer menntaloptinu, ganga í lið, ef ekki
í orði og verki, þá í anda og sannfæring,
með þeim sem berjast fyrir því og því
málefni, þeirri og þeirri lífsskoðun. En
það er nú einmitt vor aðalóhamingja, sem
lítils og afskekkts þjóðfjelags, að þeir
straumar hljóta ávallt að verða magnlitlir
hjá oss. Eitt aðalskilyrði fyrir því, að
nokkuð vernlegt geti úr þeim orðið, er það,
að þjóðin hafl ráð á að skiptast afdráttar-
laust nm sína sannfæring. Vjer höfum
ekki ráð á því; vjer erum ekki til tvískipt-
anna, hvað þá til margskiptanna. Sjeu
ekki allir með, þá er fylgið svo sem ekk-
ert. Annað aðalskilyrði er það, að þeir,
sem af öðrum bera, eigi kost á að helga
starf sitt til fulls því sem þeir flnna að er
köllun þeirra. Slíkt heflr verið og er
meira en sjaldgæft hjá vorri veslings fá-
mennu, fátæku þjóð.
Eröken Ó. J. og fleiii spyrja, hvar á-
vextirnir sjeu þá af þessum ferðum náms-
manna til Kaupmannahafnar og veru þeirra
í menntastraumunum þar. Það mætti al-
veg eins spyrja, hvort ekki hafl þá allt
staðið í stað síðan á öldinni sem leið.
Því að allt frá dögum Eggerts Ólafssonar
og fram á árið 1896 heflr, með sárfáum
undantekningum, allt það, sem nokkurt
gildi heflr í bókmenntum vorum, allar
vorar frelsishugsjónir, rjettar og áfvega-
leiddar, öll vor framfaraviðleitni, að meira
eða minna leyti átt rót sina að rekja til
þessara Hafnarferða íslenzkra stúdenta.
Það er siður, að gera mikið úr þvi
gagni, sem menn mundu af því hafa, að
fara utan og dvelja í öðrum löndum ein-
hvern dálítinn tíma að afloknu prófl
Sjálfsagt mundu sumir menn hafa það.
en ekki skyldi oss kynja, þótt menn rækju
sig á það, að það gagn yrði ekki eins
almennt eins og menn gera sjer nú í hug-
arlund. Að minnsta kosti ieikur orð á því
með utanferðir danskra kandídata, að þær
hafi meira gengið til skemmtana en vis-
indaiðkana. Og hið sama heflr þótt við
brenna hjá íslenzkum læknaefnum. Enda
er það ekki nemamannlegt og ofur eðli-
legt, þegar að baki er langur námstími
og ferðatíminn stuttur. Og svo er þess að
gæta, að eigi íslenzkir stúdentar að fara
nokkuð annað en til Norðurlanda, hafa
þeir fæstir hálf not af ferð sinni nokkra
fyrstu mánuðina vegna vanþekkingar á
tungu þess lands, sem þeir hafa leitað til.
Þeir þyrftu því all-langan ferðatíma og
alimikið fje.
Vitaskuld mætti vænta miklu meiri og
fjölbreyttari árangurs fyrir þjóð vora af
námi menntamanna vorra, ef þeir væru
ekki bundnir við þennan eina háskóla í
Kaupmannahöfn, og gætu leitað hvert á
and sem þeir vildu. En um slíkt er ekki
að ræða. Að hinu leytinu er það í meira
lagi varhugavert fyrir menntalíf vort og
þjóðlífið allt, að láta námsmenn vora hætta
utanferðum sínum og loka þá alla inni í
andlegu þrengslunum hjer. Megum vjer þá
ekki þakka fyrir, að einn námsstaður skuli
vera til, þar sem margir þeirra eiga kost
á að dvelja um nokkur ár og sjá og reyna
dálítið af menntun og menning heimsins,
— þótt aldrei nema sú dvöl sje hinum og
öðrum annmörkum bundin?
ískyggileg kugunarviðleitni.
Kynlegt mundi það þykja í öðrumlönd-
um, þar sem Hjálpræðisherinn hefir náð
sjer nokkuð niðri, að fá fregnir um það,
að þeir, er sjerstaklega veita fátækramál-
um bæjanna forstöðu, verði öðrum fremur
til þess að amast við starfsemi hersins.
Því að hvað sem menn annars hafa fund-
ið þeim íjelagsskap til foráttu, þá heflr þó
venjulega verið við það kannazt, að í fá-
tækramálunum spilli hann ekki. Það er
skiljanlegt, að ýmsum, einkum þeim er
ekki hafa kynnzt margbreytilegum mynd-
um, er trúarlífið taki á sig, nje þjóðlífið
yflr höfuð, þyki guðsþjónustusnið hersins
annkanalegt og sjeu ósparir á útásetning-
ar að því er það efni snertir. En að
leggja aðaláherzluna í mótspyrnu sinni á
það, að bægja hernum frá afskiptum af
fátæklingum, það lýsir ekki aðeins ofstæki,
heldur er og sýnileg fásinna, þar sem her-
inn er kunnur að því, að hafa dregið mik-
inn fjölda manna upp úr fátækt og eymd,
en hitt víst með öllu dæmalaust, að hann
hafl nokkurs staðar hrundið mönnum ofan
i aumingjaskapinn.
Ef fátækrastjórnin hjer í bænum hefði
haft fyrir því, að kynna sjer að nokkru á-
hrif þau, er Hjálpræðisherinn hefir haft í
öðrum löndum, og svo hugsa um málið
með stillingu og skynsemd, þá hefði mátt
búast við því, að hún hefði gert sjer far
um að vinna í sameiningu við herinn,taka,
svo að segja, þennan nýa krapt í sína
þjónustu til þess að ljetta neyð fátækling-
anna. En dæmin eru deginum Ijósari um
það, að fátækrastjórnin er alls annars
sinnis.
Hjón ein hjer í bænum, fátæk ,og las-
burða, með tveim börnum, hafa mörg ár
undanfárin þegið fátækrastyrk, jafnaðar-
lega um 8 kr. á mánuði, þá tíma árs.sem
maðurinn hefir ekki getað róið. Auk þess
hafa þau fengið 24 kr. húsaleigustyrk um
árið. Þauhneigðustað Hjálpræðishernum og
fátækrastjórnin fór að lfta til þeirra horn-
auga. Þeim var gefið það að sök, að þau
hefðu fært Hjálpræðihermönnunum gjaflr
og unnið fyrir þá kauplaust, og hvort-
tveggja væri óþolandi af fátæklingum, er
sveitarstyrks nytu. Fóturinn fyrir gjafa-
sakargiptinni var sá, að maðurinn hafði
fært Hjálpræðishermönnunum í haust (f
fjarveru yfirliðans) í eitt skipti 12 og í
öðru skipti8 örsmáa þaraþyrsklinga í soðið
(af nær 100, sem hann hafði fengið f hlut),
alls 20 aura virði! En annars vegar höfðu
hermennirnir geflð heimili þeirra margra
króna virði i matvælum. Afvinnu þeirra hjóna
fyrir Hjálpræðisherinn er það að segja, að
konan hafði tvívegis í haust með nokkr-
um öðrum konum unnið að því sjálfboðin
bjer um bil l*/2 tíma í hvort sinn, að ræsta
samkomusalinn, án þess að sleppa neinu
öðru verki, er hún átti kost á. Og mað-
ur hennar hafði í tvö skipti, 6 tíma alls,
sagað brenni fyrir hermennina, en fengið
það verk borgað fyllsta verði, með 25
aurum um tíraann. Hjónum þessum til-
kynntu hlutaðeigandi fátækrafulltrúar
skömmu eptir hátíðarnar í vetur, um harð-
asta tíma árs, að svo framarlega sem þau
segðu eigi skilið við herinnoghættu að sækja
samkomur hans, yrðu þau svipt öllum
styrk. Og er þau ljetu sjer eigi segjast,
færðu sömu fulltrúar (eptir nýja ráðstefnu
í fótækrastjórninni?) þessum vesalingshjón-
um þann óskemtilega, boðskap, að nú yrði
heimili þeirra sundrað, börnin tekin frá
þeim og geflð með þeim í sveit —- til þess
að forða þeim við sömu glapstigum, sem
foreldrarnir hefðu villzt út á, nefnil. Hjálp-
ræöishersins, að því er annar fulltrúinn
sagði síðar —, en þau, foreldrarnir, látin
eiga sig. Þegar fulltrúarnir ætluðu síðan,
fám dögum eptir, að taka börnin og fara
með á þeirra fyrirhugaða samastað, kusu
foreldrarnir þann kost heldur, að verða af
fátækrahjálpinni, þótt bjargarlaus væru, I
því trausti að þeim legðist eitthvað til, fyr-
ir Guðs hjálp, og með því þau höfðu fengið
ádrátt um líkn í bráð frá öðrum, sem blöskr-
aði þessi fáheyrða kúgunartilraun og þótti
nauðsyn til bera að forða við þeirri minn-
kun, að hún tækist. Þann veg hafa svo
aumingjar þessir dregið fram líflð síðan,—
án nokkurs styrks frá Hjálpræðishernum,
sem, eins og nærri má geta, ekki heflr það
ætlunarverk að leysa sveitarfjelög með
beinu peningagjaldi undan þeirri skyldu-
kvöð að ala önn fyrir ósjálfbjarga og
heilsubiluðum öreigum, heldur meðal ann-
ars og aðallega að kenna mönnum og
styðja þá til að hjálpa sjer sjálfir. Og nú
rjett nýlega fá þau það skriflegt svar frá
fátækrastjórninni upp á ítrekaða málaleit-
an um styrk, að auk þess sem fátækra-
nefndin hafi þegar útvegað börnum þeirra
óaðflnnanlegan samastað, þá ætli hún sjer
að útvega þeim bjónum (foreldrunum)
sæmilegar vistir frá 14. maí í vor, en
hugsi eigi til að styrkja þau framvegis
öðruvísi. — Þess má geta, þessari vist-
ráðningarfyrirætlun til frekari skýringar,
að maðurinn er svo bækiaður oglasburða
að öðru leyti, að ólíklegt er, að nokkur
maður taki hann í vist. Hann getur að
eins setið í bát í góðu veðri »fram í þar-
ann«, sem kallað er, og unnið eitthvert
einfalt verk, sem sitja má við, i böndunum;
heflr auk þess fengizt við að kenna börn-
um að stafa.
Annað samkynja dæmi um atferli fá-
tækrastjórnar höfuðstaðarins gagnvart aum-
ingjum, er á hennar náðir eru komnir, en
hafa orðið svo ólánssamir að aðhyllast
Hjálpræðisherinn, er það, að kona bláfá-
tæks manns, er legið hafði meiri hluta árs
og því orðið að þiggja af sveit til muna
þann tíma, fær, um sama leytiog fyrnefnd
hjón, skilaboð eða skeyti um það frá fá-
tækrastjórninni, að skilyrði fyrir því, að
þau haldi styrknum lengur, sje það, að
hún hætti að skipta sjer af hernum, hætti
að koma á samkomur hans o. s. frv. Við
auðmjúklega málaleitun um vægð á þessu
i lögmáli, sem ekki er láandi þótt henni
virtist nokkuð harðneskjulegt, fekk hun
þá ívilnun, að hún mætti kannske koma
á fund hjá hernuni svo sem einu sinni í
mánuði. Auk hins sjúka manns átti kona