Ísafold - 16.05.1896, Síða 1

Kemtn- útýmisteinn sinni eða
tvisv.iviku. Verð Arg.(00arka
minnst) 4 krerlendis 6 kr. eða
l*/» doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Cppsögn(skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til átgefanda fyrir l.oktober.
Afgreiðslustoía blaðsins er i
Austurstrœti 8.
XXIII. árg.
Athugasemdir
við ritgjörð meistara Eiríks Magnússonar, dags. 16.
aprít 1895, er fylgdi Þjóðólfi og heitir:
„Enn um landsbankann“.
Þér áttuð kollgátuna, herra ritstjóri (sjá ísaf.
1895, 9. febr.), að hugvekja mín um banka-
seðla vora mundi »eigi draga hót úr austri
meistarans«. Meistarinn hefir sent út langan
dilk með Þjóðólfi; hann barst mér litlu fyr í
hendr en eg slasaðist síðastliðið sumar. Síðan
eg kom til heilsu aftr, hefi eg verið í vafa
um, hvort eg setti að svara eða eigi svara.
Meistarinn játar nú, þótt með töluverðum
dræmíngi og vafníngi só, að seðlarnir só óleysi-
legir samkvæmt bankalögunum 18. sept. 1885,
og þá má heita hrundið hinum bankafræðis-
lega ágreiníngi um gildi seðlanna. En fyrir
sjónum meistarans stendr enn meinleg vofa,
þ. e. landshöfðíngjabréfið 28. maí 1886, er á-
sækir hann fastlega, og hefir skotið inn hjá
honum tveimr meinlokum, er önnur þeirra
stjórnfrœðisleg, hin reikníngsleg.
Mér kemr nú eigi til hugar, að geta talið
meistaranum hughvarf, enda er það alls ekki
nauðsynlegt fyrir málefnið; mór dettr og reynd-
ar eigi í hug að gefa nokkrar þær skyríngar,
er hverr skynugr maðr, sá er þekkir að nokkr-
um mun til fjárstjórnar landsins, muni eigi
þegar vita sjálfr. En af því að þór, herra
ritstjóri, látið yðr svo umhugað um að fræða
hina fáfróðari og að eyða villum, hvers kyns
sem eru, leyfi eg mér að biðja yðr um rúm
í yðru háttvirta blaði handa fáeinum athuga-
semdum við fyrtéða grein meistarans, og vil
eg lofa þvf að verða eigi langorðr.
Það er alkunnugt, að landshöfðingjabréfið
28. maí 1886 mælti svo fyrir, að póstmeistar-
anum í Iteykjavík væri skylt að veita seðlum
landsbankans viðtöku sem borgun fyrir póst-
ávísanir. Þessu landshöfðíngjabréfi kennir
nú meistari Eiríkr um þá voðalegu ógæfu, að
landssjóði sé nú skylt að leysa til sín seðlana
fyrir »skæra peninga«. Nú er að sjá, hvernig
meistarinn fer að rökstyðja þennan kynlega á-
burð sinn. Hann gerir sór hægt um hönd og
staðhæfir: »Handhafi allra slíkra seðla verðr
póststjórn Danmerkr, þ. e. ríkissjóðr Dana,
og getr ekkert fé1 gert sór úr þeim, nema
með því að fá skæra peninga fyrir þá hjá út-
gefanda þeirra, landssjóði«. »Póststjórnin
danska varð handhafi seðlanna þegar er hún
hafði gefið út ávísanir gegn þeim«. »En hvern
slíkan seðil verðr landssjóðr að leysa inn frá
handhafanum, dönsku poststjorninni eða nk-
issjóði Dana«. Nú sem meistarinn hefir þrí-
tekið þossa staðhæfing sína, þykist hann hafa
fullsannað sitt mál, að Ihbr. 2% 1886 geri
seðlana leysilega, því »alt er þegar þrent er«.
En það er svolítill hængr á þessari þreföldu
staðhæfíngu meistarans. Eftir öllum mála-
*) Meistaranum má þó vera kunnugt, að
auðvelt er að fá skift íslenzkum seðlum í
Kaupmannahöfn fyrir danska penínga með að
eins 1% uppbót.
Raykjavik, ltugrardagrian 16. mai 1898
vöxtum er hér einúngis um tvent að tefla,
því eigi eru fleiri leikir á borði. Annaðhvort
verðr meistarinn að ætla, að póststofan í
Reykjavík sendi seðlana með ávísunum sínum
til pósthússins í Kaupmannahöfn; en þá verða
póstáv/sanirnar engar póstávísanir framar, heldr
eingöngu peníngabréf. Ellegar að meistarinn
álítr, að póststjórnin í Reykjavík só póststjórn
Danmerkr, og sjóðr póststjómarinnar í Reykja-
vík só ríkissjóðr Dana, eðr þó deild af ríkis-
sjóði. Eftir þessari stjómfræðiskenníngu
meistarans fær alþíngi, þá er það ræðir og
samþykkir tekjur og gjöld póststjórnarinnar í
fjárlögunum, alveg danskt málefni til meðferð-
ar og nokkur umráð til að veita fó úr ríkis-
sjóði Dana að fornspurðu löggjafarvaldi þeirra.
Mór liggr nú við að fullyrða, hvað svo sem
fjárstjómarviti meistarans kynni líða, að flestir
alþíngismenn muni kalla slíka fjárhagsspeki
meistaralega meinloku, ef eigi lokleysu.
Hér er annars eigi mörgum blöðum um að
fletta, því að hverr sá maðr, er veit að Reykja-
vík er á íslandi en eigi í Danmörku og hefir
litið í stöðulögin 2. janúar 1871, 3. gr., 6.
tölul., hann hlýtr að ganga úr skugga um, að
póststjórnin í Reykjavík só eitt af íslands
sérstaklegu málefnum. Sérhverr maðr veit og,
er hin minstu kynni hefir af póststjórninni í
Reykjavík, að seðlar þeir og aðrir peníngar,
er póstávísanirnar eru keyptar fyrir, verða
þar eftir í pósthúsinu, en fylgja eigi ávísun-
unum til Hafnar. Seðlarnir em jafnt eftir
sem áðr innanlands, og eru því óleysilegir
eftir bankalögunum. Það er og lýðum ljóst,
að eitt af skyldustörfum póststjórnarinnar í
Reykjavík er, að selja mönnum póstávísanir
til Kmhafnar. Að selja mönnum póstávísanir
er því lögskylda póststjórnarinnar, það er ein
af stofnlagaskyldum hennar. Nú sem það er
gefið, að póststjórnin er ein af almannastofn-
unum landsins, og sjóðr hennar er og einn af
almannasjóðum þess, þá er og auðsætt, að
lhbr. 28/5 1886 er í alla staði svo rétt og lög-
um samkvæmt sem framast má verða, og að
það er eintómr heilaspuni að staðhæfa að
bréfið geri seðlana leysilega, sem og bers/ni-
legt er þegar af því einu, að það flytr eng-
an seðil út úr landinu, það breytir eigi hið
minsta bankalögunum í framkvæmdinni. Satt
að segja, mér er óskiljanlegt, hvemig nokkr-
um skynberanda manni getr dottið í hug, að
hér só um nokkra lausn á seðlum vorum að
ræða, svo framarlega sem hann gáir nokkuð
að viðburðum þeim, er við sölu póstávísananna
eiga sér stað. Maðr kaupir póstávísun á póst-
húsinu í Reykjavík og greiðir fult andvirði
fyrir í lögmætum gjaldeyri: brófpeníngum
landsins og málmpeníngum. Landsstjórnin
tekst á hendr að lúka póstávísunina í Kaup-
mannahöfn af ástæðum þeim, er fyrr segir,að
póststjómin í Reykjavík er landsstofnun og
er skylt að selja póstávísanir gegn fullu
andvirði þeirra út í hönd. Það hið fulla and-
virði póstávísananna rennr þegar í póstsjóðinn
í Reykjavík, en hann er deild af landssjóði.
Hvernig getr þá verið um lausn á seðlum
32 bla')
að tala, þótt seðlagreyin sé borin síðan fáa
faðma í Reykjavík úr deild landssjóðs inn í
höfuðsjóðinn? Þessum viðskiftum er á sinn
hátt öldungis eins varið og þá er viðskifta-
maðr fær hjá kaupmanni sínum hér ávísun til
Hafnar. Yiðskiftamaðrinn borgar kaupmann,
ávlsunina og kaupmaðrinn annast um borgun
ávísunarinnar í Höfn. Svo þá er það húið,
skilr kvittr við kvittan.
Nú er að víkja fám orðum að reikníngslagi
mcistarans á seðlaskiftum vorum. • Meistarinn
tekr það dæmi, að landssjóðr láni einhverju
prestssetri 100 kr. í seðlum, og fái fyrir það
skuldabréf, er só 100 kr. virði. Síðan fari
prestr með seðlana til pósthússins í Reykja-
vík og kaupi fyrir þá póstávísun. Þessar
100 kr. í seðlum hverfa síðan í landssjóð, og
gera þar ásamt skuldabréfinu 200 kr., er lands-
sjóðr á. En í stað þessara 200 kr., geldr
landssjóðr einúngis, segir meistarinn, póstá-
vísunina með 100 kr., og hefir því 100
kr., þ. e. 100%, hag af kaupunum,
segir meistarinn heldr en eigi hróðugr.
Þenna »búhnykk« segir meistarinn að eg hafi
kent (sbr. ísaf. 1895, 9. febr.). Nei, herra
meistari, eg get eigi þegið þetta hrós, þótt
glæsilegt vera kunni; eg finn að eg á það
alls ekki skilið. »Búhnykkrinn« liggr í sjálfu
reikníngslagi meistarans. Látum oss því at-
huga, hvort reikníngr meistarans sé fullróttr,
hvort öll kurl komi til grafar, því vanti einn
lið í reiknlnginn, er hann vitanlega skakkr.
Þess er getið í fornum sögum að einstakir
sórlega kunngir menn gátu í viðlögum brugð-
ið yfir aðra huliðshjálmi og gert þá ósýnilega.
Á þessum uppfunda og framfara tímum stígr
meistarinn feti framar; þá er honum liggr
mikið á gerir hann seðlana eigi að eins ósýni-
lega, heldr að engu, og það í sömu andránni
sem hann þó kannast við að þeir muni vera
lögmætr gjaldeyrir. í þessu dæmi gerir meist-
arinn seðlana að engu, með því að geta þess.
reikningslega að engu að landsjóðr lánaði
prestssetrinu 100 kr. í seðlum, en telr þó
landsjóði sömu seðlana með fullu verði aftr frá
pósthúsinu. Rétt á eftir segir meistarinn í
mesta sakleysi: »Hefði nú landssjóðr lánað
prestinum peninga þá hefði hann blátt áfram
látið út úr sjóði sínum 100 kr«. Þessi mis-
munur, er meistarinn gerir á seðla og pen-
inga lánum landssjóðs, verður eigi skilinn öðru
vísi en svo, að landssjóðr lánaði prestinum að
vísu 100 kr. í seðlum, en lét samt ekkert úti
ur sjóði sínum. Seðlana gerir meistarinn
þannig að engu í útgreiðslunni.
í öðru reikníngsdæmi hjá meistaranum ber
að sama brunni, að hann fær hundraðfaldan
avöxt »búhnykksins«. Að vísu fer hann enn
að bera það í vænginn að lhbr. S8/5 1886 geri
seðlana leysilega. En eg verð að ætla, eftir
því sem fyrr er sagt, að þetta sé eintómr
fyrirsláttr. Hitt er eigi ólíklegt að meistar-
inn hafi fengið samvizkustíng, af því að hann
hafði áðr látið landssjóð tapa 100% á
seðlunum, meðan landssjóðr var í talsverðri