Ísafold - 18.07.1896, Page 2

198
lega. »Yfir höfað ættu memi að lesa svo
liver vísindi sem eru, að menn kappkosti
að flnna þar guðsorð, og auðgast af þvi
að andlegri þekkingu® (bls. 207).
Öll er bók þessi svo ijóst og einfalt rit-
in, að hverjum alþýðumanni er auðgert
að hafa af henni fyllstu not. En einkan-
lega er siðari hlutinn skemtilegur og fróð-
legur fyrir almenning; það er siðfræði
hins daglega lifs. Það ætti því sjálfsagt
að kaupa hana í lestrarfjelögum, og láta
hana ganga um til le3trar, því að með
J)ví móti gæti hún unnið margfalt gagn,
Auk þess flnnast í henni stuttar og gagn-
orðar lýsingar á þeim stefnum tímans, er
nú eru helzt áhugamál manna út um heim-
inn, og gætu þær orðið til að leiðrjetta
marga ranga og villandi skoðun, sem
menn hafa sótt í misindisgreinar i sumum
blöðunum. Hún er áreiðanlega mikilsverð-
asta bókin, sem út hefir komið á ísl. nú
um mörg, mörg ár.
Jeg vildi óska að allir íslendingar gæti
náð til þess að lesa siðfræði þessa; það
mundi stytta mörgum stund, fræða marg-
an um margt, og efla hans dýrð, sem var
er og verður að eilífu hinn sami.
J. J.
Biskups-vísitazia. Biskupinn, herra
Halgrímur Sveinsson, lagði af stað í gær
til ísafjarðar með landsgufuskipinu »Vesta«,
og með honum skrifari hans, Óiafur Bósin-
kranz, til að vísitera ísafjarðarsyslupró-
fastsdæmin bæði; er væntanlegur aptur með
»Vestu« 13. ágúst.
Landsgufuskipið Vesta, skipstjóri
■Corfitzon, byrjaði ferð sína hjeðan i gær-
kveldi vestur fyrir land og norður áleiðis
til útlanda og með því nokkuð af farþeg-
um, auk biskupsins, þar á meðal syslum.
Benid. Sveinsson heim til sín aptur.
Aflabrögð. Hjer má heita ágætisafli
og hefir verið um hríð við flóann innan-
verðan — og eins í Höfnum syðra —, mest
af ysu. En því miður er næsta fátt um
fólk orðið til að stunda sjóinn. Ekki er
annað að heyra en að flskur fáist einnig
um þær slóðir, sem botnvörpuskipin hafa
verið. Þau kvað nú ekki sjást framar á
þeim stöðvum, sem þau hafa verið hjer.
Armenía og stórveldin.
Flestum kemur saman um, að hin hrylli-
legu grimmdarverk Tyrkja í Armeníu, nú
í lok 19. aldar, sjeu óafmáanlegur svívirð-
ingarblettur á hinum kristna heimi, vegna
þess, að stórveldunum var og er innan
handar að hepta þau, en þau láta það ógert
fyrir ósamlyndi sín á milli og heigulskap
einkanlega hræðslu um yms konar hags-
munatjón, því máii allsjóviðkomandi.
Hefir verið skyrt svo frá nyiega f ensku
tímariti af nákunnugum manni og velfróðum
að í haust, er leið, þegar Salisbury talaði
svo borginmannlega í borgarstjóraveizl-
unni í Lundúnum og hafði í greinilegum
hótunum við Tyrkja-soldán, þá hafi honum
að vísu verið full alvara. Hann hafi vel
vitað þá, hvað hann fór, með þvi að þá
hafi 4 af stórveldum álfunnar verið búin
að koma sjer saman um að senda skipa-
lið til Miklagarðs og kúga soldán til að
stöðva tafarlaust manndrápin og önnur
fólskuverk Tyrkja í Armeníu. Ef hann
ljeti þá ekki að orðum þeirra viðstöðu-
laust, átti að hrinda honum af stóli og
láta annan taka við keisaratign, er þeim
fjelögum væri þægari viðfangs og auð-
sveipnari.
Til þess að egna ekki öfundssyki ann-
ara rikja og kveikja ekki þras þeirra í
milli sjálfra höfðu stórveldi þessi bundið
fastmælum með sjer, að ekkert þeirra skyldi,
hvernig sem færi, ásælast eina þúfu af
landareign Tyrkja-soldáns. Tilhlntun þeirra
átti að vera af tómri ósjerlægni gerð og
mannúð. Þau ætluðu að koma fram eins
og lögregluvaldsstjórn mannkynsins eða
hins siðaða heims, og annað ekki.
Þessi stórveldi fjögur voru England,
Austurríki, Ítalía og Þyzkaland. Austur-
ríkiskeisari hafði borið fram tillöguna um
bandalag þetta, en Bretastjórn vakið
fyrst máls á því. Átti fyrst að fá öll stór-
veldin á eitt band um þetta; en Rússarog
Frakkar vildu ekki. Hin 4 afrjeðu þá, að
halda út í málið eigi að síður.
Svo var ráð fyrir gert, að herskip Breta,
Austurríkismanna og ítala sigldu í einum
flota inn um Stólpasund og segðu soldáni
fyrir siðunum. Þýzki flotinn átti að vera
varalið þeirra fjelaga eða bakjarl. Sendi-
herra Breta í Miklagarði átti að hafa orð
fyrir þoim við soldán, og sendiherrar hinna
rikjanna 3 að styðja mál hans í öllum
greinum. Umbertó konungur hafði lagt
fyrir skipaliðsforingja sinn, að lúta yfir-
stjórn aðmiráls Breta, ef hann færi fram á
það. Var þá ófriður svo nærri garði orð
inn um eitt skipti, að brezki aðmirállinn
var búinn að senda aðmíráli ítala rafsíma-
skeyti um að hraða ferð sinni til Miklagarðs.
En þegar hjer var komið sögunni, tóku
Rússar og Frakkar að ygla sig svo mjög,
að hinum þótti sem þeir ættu vísan fullan
fjandskap af þeirrahendi, ertil Miklagarðs
kæmi. Sendiherrar þeirra töldu hug í
soldán og studdu hann á marga vegu.
Og um Þjóðverja er það sumra manna
mál, að þá hafi verið farnar að renna á
þá tvær grímur, vegna Rússa. Þóttist þá
Salisbury sjá, að fyrsta skotið, er af yrði
hleypt í því skyni að stöðva níðingsverk-
in í Armeníu, mundi kveikja logandi styrj-
aldarbál um alla Norðurálfu. Honumhraus
hugur við slíkri ábyrgð. Flotanum enska
var skipað að snúa aptur vestur að Möltu,
en þar er hann vanur að hafa aðalstöðvar
sínar í Miðjarðarhafi.
Rússar og Frakkar eiga eptir þessu þá
miklu syndasekt á samvizku sinni, að
hafa ónýtt lofsverða viðleitni til að fírra
heiminn frámunalegu hneyksli og leysa
lítilmagna úr læðingi hræmuglegra hörm-
unga.
En ekki er öll sagan sðgð enn. Hátterni
Rússa og Frakka átti sjer áþreifanlegar
rætur, sem eru merkilegur vottur þess,
hvernig heimurinn er orðinn svo sem einn
líkami nú á tímum. Frá tánni á yzta út-
lim hans leggur verk um hann allan. Yerk-
urinn þessi, er Armeningum varð svo
hraparlega að meini, átti upptök sín í ó-
friðnum milli Kínverja og Japansmanna.
Rússumleizt ekki á uppgang Japansmanna,
og stungu því að Bretum, hvort þeim sýnd-
ist ekki að þeir skiptu bróðurlega með sjer
ráðasviði í Austurálfu. »Jeg veit, hvað
jeg fer með«, segir höf., »er jeg lýsi því
skýlaust yfir, að Bretum var þá í lófa
lagið að gera svo skapaðan sáttmála við
Rússa, sem þeim likaði sjálfum, og það
bæði um samskipti þeirra austan til í álf-
unni og vestan. Rússar fóru alls ekki
fram á neitt reglulegt bandalag, heldur
að eins! vinarhót og samvinnu hvervetna
um Austurheim. Rússakeisari ætlaði að
mæta oss meira en á miðri leið bæði í Kína
og í Tyrkjalöndum í Asíu. Samkomu-
lagið átti að eins að gera hvort ríkið fyr-
ir sig óhult um eignir þess í Austurheimi,
tryggja vináttu þeirra í milli og fjelags-
skap gegn ófriðarugg eða yfirgangi af
hálfu Mongóla. Þessari málaleitan af
Rússa hálfu, sem mundi hafa komið bæði
Englandi og Japan að góðuhaldi tilfram-
búðar, og orðið Japan miklu hamingju-
drýgra heldur en að eiga sækja sjer gengi
í hendur Rússum nauðugum, með ófriði
eða harðsóttri viðurkeppni, drap Breta-
stjórn óðara hendi við, og sendi jafnframt
öflugan skipaflota austur í flóana við Jap-
an og Kína. Þetta háttalag Breta virtu
Rússar til fjandskapar við sig gert og stigu
upp frá því hvervetna á það stráið, er
Bretum eirði miður, og það ekki sizt í
Tyrkjalöndum«. Þess guldu vesalings Ar-
meningar.
Annars hefir höf. litla trú á því, að
bandalag Rússa og Frakka verði lang-gætt.
Segir hann og andróður Rússa og Frakka
gegn Englendingum jafn heimskulegan eins
og hinar stirðu undirtektir Breta undir
sáttmáls-umleitan Rússa; hann verði til
þess, að Breta reki að lokum alla leiðinn
í þrívelda- eða fjórvelda-bandalagið, og þá
haíi Rússar og Frakkar ekki mikið að
gera i hendnrnar á þvf.
Höf. heíir það að lokum eptir ðrengd-
um stjórnarskýrslum, að hann segir, að i
febrúar í vetur muni hafa verið búið að
slátra í Armeníu 50 0C0 manna, en 150,000
auk þess dauðir úr hungri og kulda vegna
ofsókna Tyrkja. Með öðrum orðum: i
minnsta lagi 200,000 manna banað, af ein-
tómri grimmd og fúlmennsku, í litlu landi,
meðal þjóðar, sem er ekki nema hjer um bil
1 miljón manna, og það á minna en 1 ári
og á »friðartíma«! Og þó eru morðin sjálf
alls eigi öll ósköpin, sem á hafa gengið,
nje hin hryllilegustu. Þar við bætist mik-
ill sægur svívirtra kvenna og annara, er
sætt hafa margvíslegum pyndingum af
djöfullegu grimmdaræði hamslansra varga
f mannsmynd, og loks gersamleg rúning
landsins að fjármunum. Og þó geta sendi-
herrar stórveldanna sagt með fullum rök-
um upp í opið geðið á soldáni sjálfum:
»Allt er þetta þjer að kenna. Þú hefðir
með einu orði getað afstýrt því öllu sam-
an. Hermenn þínirog embættismenn hafa
framið það allt saman«.
Það er margsannað, að soldán hyggur
flátt, þegar hann fegurst mælir. Hann
heitir öllu fögru, þegar sendiherrar
stórveldanna eiga tal við hann um málið,
en breytir þvert á móti. Meðal annars
hjet hann í vetur að skipa kristinn höf-
uðsmann í Zeitun, kastalaborgina í Ar-
meníu, sem gafst upp fyrir Tyrkjum fyrir
fortölur eða miðluu stórveldanna. Hann
sveikst um það og skipaði þar tyrknesk-
an höfuðsmann yfir tómt alkristið fólk.
Hann bannaði í vetur að veita hungruð-
um og hrjáðum Armeningum, er uppi stóðu
eptir hin miklu mannavíg, nokkra hjálp,
og heflr, segja áreiðanleg timarit, ftrekað
þau fyrirmæli eigi alls fyrir löngu.
Á þetta horfa stjórnskörungar stórveld-
anna og segja: Það má til að láta soldán.
hafa tíma til að efna heit sín!