Ísafold - 23.09.1896, Blaðsíða 1

Kemur útýmisteinu sinnieða
'tvisy.í viku. Yerð árg.(90arka
minnst) 4kr.,erlendis5 kr.eða
41 /2 dolí.; borgistfyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD

Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
tilútgefandafyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
XXIII árg.
Reykjavík, miðvikudagian 23. sept. 1896.
66. blað.
Oúnaðarfjelögin
og landssjóðsstyrkurinn.
Bæði á þingi og utanþings hafa heyrzt
ýmsar raddir, sem efað hafa gagn það,
sem búnaðarstyrkur sá, sem alþingi um
æðimörg ðr heflr veitt búnaðarfjelögunum,
mundi gjöra. Því heflr verið haldið fram,
að menn hlypu í að mynda búnaðarfje-
lög að eins til þess að krækja í styrkinn,
-að skýrslur um framkvæmdir fjeiaganna
rnundu vera miður áreiðanlegar og fjenu
ekki sanngjarnlega útbýtt meðal fjelags-
manna o. s. frv.
Það er ekki ótrúlegt, að þeir, sem slíku
halda fram, hafl eitthvað til síns máls; um
það get jeg lítið borið. Jeg er lítið kunn-
ugur nema fáum búnaðarfjelögum hjer í
grennd við mig, og engu vel, nema bún-
aðarfjelagi minnar sveitar, og líkt munnú
ástatt fyrir fleirum, þar sem engar skýrs)-
ur eru til um fyrirkomulag og framkvæmdir
fjelaganna, aðrar en vinnuskýrslur þær,
sem sendar eru landshöfðingja árlega um
leið og beðið er um styrkinn; en á þeim
skýrslum sjer maður að eins það, sem
unnið er það árið, en ekkert um fyrir-
komulag fjelaganna og hagtæring búnað-
arstyrksins, sem þó virðist engu síður á-
ríðandi, því að undir þessu er að miklu leyti
komin nytsemd fjelaganna, en ekki undir
tölu unninna jarðabóta-dagsverka eitt og
eitt ár.
Það er þvi furða, að alþingi skuli ekki
hafa stigið neitt spor til þess enn þá, að
auglýstar verði skýrslur um hin mörgu
búnaðarfjelög landsins, sera þó öll verða
aðnjótandi æði mikils opinbers styrks; því
að meðan slikar skj^rslur ekki liggja fyrir,
verður styrkveitingin að meira eða minna
leyti handahóf.
Fyrst eptir að farið var að veita bún-
aðarstyrkinn, var honum, þar sem jeg
þekki til, varið svo, að hor,um var útbýtt
meðal fjelagsmanna, og upphæð sú, sem
hver fjekk, miðuð við unnin dagsverk
næsta ár á undan. Útlit er fyrir, að þessi
regla haldist enn nokkuð víða, að minnsta
kosti á norðurlandi, því að 2. þm. Hún-
vetninga, B. Sigfússon, lýsir því yflr á síð-
ásta þingi og telur það sem meðmæli með
Btyrknum, að honum sje varið til þess »að
kaupa fyrir vinnu og vinnunni svo jafnað
niður milli fjelagsmanna i hlutfalli við
jarðabótastörf þeirra«. Munurinn er að
eins sá, að áður var útbýtt peningum, en
nú er útbýtt vinnu, peninga virði. Verið
getur, að einhver líti stórum augum á það,
að styrknum er útbýtt í vinnu, og álíti,
að þá sje tilganginum með hann fyllilega
náð, en þetta álít jeg ekki rjett. Meðan
sú regla er höfð, að útbýta styrknum í
hlutfalli við jaröabótastörf, hvort sem nú
styrkurinn er veittur í peningum eða vinnu,
hlýtur, í flestum atvikum, mestallur styrk-
urinn að lenda hjá þeim fjelagsmönnum,
-sem sízt eru styrkþurfar, hjá sjálfseignar-
bændum og öðrum efnamönnum, sem mest-
an hafa vinnukrapt og einnig ættu að hafa
sterkastar hvatir og bézt færi á að bæta
ábúðarjarðir sínar og eignarjarðir, þó um
engan styrk væri að ræða.
Mig furðar því á, að áðurnefnd yfirlýs-
ing þingmannsins skyldi engum andmæl-
um mæta, því að það virðist benda á, að allir
hafi verið honum samdóma, en það þykir
mjer ótrúlegt.
Jeg vona, að öllum komi saman um að
aðalatriðið í meðferð styrksins í hinum ein-
stöku fjelögum sje, að gera hann sem
arðsamastan, en þessu verður ekki náð
með verðlaunareglum þeim, sem áður eru
nefndar; fyrir því álít jeg fengna æði-
mikla reynslu.
Grímsnesingar hafa lengi haft orð á sjer
sem hinir ötulustu jarðabótamenn. Margir
af þeim, einkum sjálfseignarbændur, sem
margir eru, og aðrir efnamenn, voru farnir
að vinna mikið að jarðabótum áður en
nm nokkurn landssjóðsstyrk gat verið að
ræða. Það var því svo sem sjálfsagt, að
þeir yrðu manna fyrstir til að mynda
jarðabótafjelag, sem gæti náð í landssjóðs-
styrk, þegar hann stóð til boða; enda gengu
þá þegar í fjelagið milli 40 og 50 af 70—
80 búendum hreppsins.
Samkvæmt reglum þeim, sem þetta fje-
lag setti sjer, voru tekjur þess árlega 1 kr.
tillag frá hverjum fjelagsmanni og svo
landssjóðsstyrkurinn. Fjórði hluti hinna
árlegu tekja var lagður í sjóð og þrem
fjórðu útbýtt meðal fjelagsmanna—eins og
þm. segir—í hlutfalli við jarðabótastörf
þeirra.
Með þessum ákvæðum, sem þá þóttu
sjálfsögð, var mynduð samkeppni milli
hinna efnuðu og fátæku fjelagsmanna, sem
var óeðíileg og ósanngjörn og því ekki
gat staðizt. En hjer við bættist að landsi
sjóðsstyrkurinn bar. með þessu fyrirkomu-
lagi enga sýnilega ávexti; það var ekki
unnið meira að jarðabótum eptir en áður.
Efnamennirnir sáu, að þeim var styrkurinn
vís, þó ekki legðu þeir meiri stund á jarða-
bætur en þeir höfðu áður gjört, og
fátæklingarnir sáu að þeir stóðu svo ólíku
verr að vígi en rikismennirnir, að þeir
mundu lítið bera frá borði í samanburði
við þá og höfðu því æði-litla hvöt til að
leggja meiri kostnað í jarðabætur en þeir
höfðu áður gjört. Niðurstaðan varð þvi
sú, að landssjóðsstyrkurinn varð arðiaust
fje, það mátti heita sem honum væri fleygt
í sjóinn, þar sem rikismennirnir, sem alls
ekki voru styrkþurfar, fengu 15 til 20 kr.
árlegan styrk, en fátækir einyrkjar ýmist
ekkert eða 3 til 5 kr. Þótt nú svona lag-
aðri styrkveitingu hefði verið breytt í
vinnu, sje jeg ekki að það hefði bætt mik-
ið úr skák; að minnsta kosti er það víst að
óánægjan meðalhinnafátækari fjelagsmanna
hefði ekki orðið fyrir það minni.
Þegar þetta fyrirkomulag hafði staðið
nokkur ár með mikilli óánægju, tóku hinir
fátækari að segja sig úr fjelaginu hver á
fætur öðrum, og var þá ekki annað sýnna
enað fjelagið mundi deyja, því að fátækling-
arnir höfðu þó lagt drjúgan skerf til við-
haids fjelaginu, þótt þeir bæru lítið frá
borði.
Til að afstýra þessu, sem öllum líkaði í
rauninni jafniila, voru bornar upp ýmsar
tillögur um breytingu á fyrirkomulagi fje-
lagsins, sem eptir nokkra mótspyrnu, sem
sprottin var af fastheldni við gamla lagið,
náðu samþyklti, og skal jeg nú í stuttu
máli skýra frá þeim af breytingum þess-
um, sem beinlínis snerta meðferð lands-
sjóðsstyrksins, en þær eru þessar:
1. Að hætta aliri verðlaunaútbýtingu.
2. Að kaupa plóg, herfi, skóflur, kvíslar
og ristuspaða, aktygi og tvo hesta til
afnota við jarðabótastörf fjelagsins,
3. Að ráða búfræðinga í þjónustu fjelags-
ins, sem ynnu jafnlangan tíma ár hvert
hjá hverjum þeim fjelagsmanni, sem
stendur í fullum skilum við fjelagið.
4. Að hækka árstillag fjelagsmanna upp
í 2 kr.
5. Að búfræðingur aldrei vinni fáliðaðri
en við fjórða mann.
í þessu skyni er fjelagsmönnum skipt í
deildir og eru þrír búendur í hverri og
leÉ?gja t>eir allir til mann með búfræðingn-
um, meðan hann vinnur i deildinni.
Síðastliðið vor hafði fjelagið 3 búfræð-
inga í þjónu3tu sinni, og fjekk hver ein-
stakur fjelagsmaður vinnu í 2,67 daga eða
deildin samtals í átta daga.
Jarðabótastörf hverrar deildar verða því
þessi, reiknuð til peninga:
1. Búfræðingur i 8 daga . . . kr. 18,67
2. Fæði búfræðings sama tima — 8,00
3. Kaup og fæði 3 verkamanna
um sama tíma................— 48 00
4. Arstiilag 3 deildarmanna . — 6 00
Jarðabótavinna deildarinnar kost-
ar því alls.................— 80,67
Þar frá dregst landssjóðsstyrkur — 18,67
og leggur þá deildin sjálf til kr. 62,00
Það þarf tæplega að taka það fram, að
margir fjelagsmenn vinna mjög mikið um-
fratn skylduvinnuna og flestir eitthvað,
enda var öil vinna fjelagsmanna síðastl.
ár eittlivað á 18. hundrað dagsverk eða
rúm 30 dagsverk fyrir hvern búanda;
landsjóðsstyrkur síðastliðið ár var um 370
kr. og koma þá um 23 aurar af iandsjóðs-
styrk á hvert jarðabótadagsverk, sem fje-
lagið hefir unnið, og vona jeg því að allir
kannist við að styrkurinn hefir fallið í
góða jörð.
Fyrst eptir að breyting þessi komst á,
heyrði jeg margan efnalítinn bónda kvarta
undan því að hann treysti sjer ekki að
ganga í fjelagið, hann þyldi ekki fjelags-