Ísafold - 23.01.1897, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist, einu sinnieða
tvísv.í viku. Verð árg.(90arka
minnst) 4kr.,eriendis 5 kr.eða
li/sdoll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir framj.
ISAFOLD
Uppsögn (skrifleg)bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
XXIV árg.
Reykjavík, laugardaginn 23. jan. 1897.
4
blað.
RJÚPUR kaupir C. Zimsen
hæsta verði.
Stjórnarskrármálið.
Eptir alþm. Guðl. sýslum. Guðmundsson.
1.
Um uppástungu mína um fyrirkomulag á
æSstu stjórn landsins gjörði ísafold í 70. tbl.
þá athugasemd, a'ð vegna afskipta ríkisráðsins
af sjermálum tslands mundi ráðgjafaábyrgðin,
sem jeg einmitt hafði lagt svo sjerlega áherzlu
á, verða þ/ðingarlítil og jafnvel þýðingarlaus.
Ef íslenzka ráðaneytið yrði ofurliði borið í
ríkisráðinu, þá »væri í meira lagi andhælislegt«
að láta það sæta ábyrgð fyrir ályktun, sem
færi þvert ofan í tillögur þess.
Auðvitað; slíkt væri ómögulegt, eklci einasta
»andhælislegt«.
Að vísu væri þetta ekki verra, heldur skárra,
en það, sem vjer nú höfum, því landshöfð-
ingjaábyrgðin fyrir almennum stjórnarathöfn-
um er þó að mun þ/ðingarminni, jafnvel þó
að ísafold hefði rjett fyrir sjer.
En þetta horfir allt öðruvísi við, og vona
jeg að motm átti sig á þvi við nánari athug-
un. Ef t. d. alþingi og ráðaneytið hefir kom-
ið sjer saman um eitthvert lagafrumvarp, sem
er mikilsvert fyrir landið, og ráðgjafinn, sem
flytja a frumvarpið fyrir konungi til staðfesting-
ar verður að bera það undir ríkisráðið -— eins
og jeg gerði ráð fyrir að verða mundi fyrst
um sinn, —- og ef svo hinir dönsku ráðgjafar
því bera hann ofurliða og ráða frá að gjöra
frumvarpið að lögum, hvað svo?
Beinasta afleiðingin er, að konungur fylgir
meira hluta ríkisráðsins og synjar frumvarpinu
staðfestingar, en — hvað svo? .
Það dugir ekki fyrir ráðgjafann að yppta
öxlum og segja sem svo: »Nú, jæja, ekki ræð
jeg við þetta!«, labba svo heim til íslands og
segja við þingið: »Já, góðir hálsar, þið verðið
nú að hætta að hugsa um »frímerkin« (eða
hvað það nú var). Ríkisráðið segir að við
megum það ekki, og það er ekki til neins að
reyna að sannfæra það, og svo skulum við nú
taka fyrir næsta mál á dagskrá; það er búið
með þetta hvort sem er«.
S v o n a mundi það nú einmitt e k k i ganga.
Mætti ráðgjafinn motspyrnu í ríkisráðinu,
þá mundi hann fyrst og fremst reyna af /tr-
asta megni að lægja þá mótspyrnu; en tæk-
ist það ekki, þá fengi hann synjun af konungs
hendi á tillögu sinni, en það er það sama,
sem konungur víki honum frá. Það
er gildandi regla, að minnsta kosti 1 Dan-
mörku, og jeg held í öllum þingbundnum
konungsrikjum, að ráðaneyti, sem fær nei hjá
konungsvaldinu við sínum tillögum, það er
skyldugt til að víkja úr sætum, og öldungis
hið sama gildir um einstaka ráðgjafa, og einnig
mundi það verða hið sama um íslenzka ráða-
neytið, ef erindreki þess fengi neitun, þó aldr-
ei nema sú neitun óbeinlínis stafaði af ályktun
annars óviðkomanda stjórnarvalds, ríkisráðs-
ins.
Jeg gjöri hjer að sjálfsögðu ráð fyrir, a ð
»rakið sje á yzta enda«, búið að reyna sam-
komulag á báðar hliðar, a ð um stórmál sje
að tefla, og a ð ráðaneytið ha.fi eindregið fylgi
alþingis að bakhjarli.
Það þarf ekki að gjöra ráð fyrir, að slíkt
komi fyrir í hversdagslegum smámálum.
Það er helzt í málum, sem snerta stjórn-
arfar, dönsk þegnrjettindi hjer, skipun dóm-
stóla og þess konar, sem slíkt gæti komið fyr-
ir. Annars mun ríltisráðið lítið sinnast um
íslenzk löggjafarmál -— umboðsstjórnarmál ís-
lenzk koma þar víst aldrei — öðru vísi en
að samþykkja tillögur hlutaðeigandi ráðgjafa.
Svo yrði konungur að fá sjer n/tt ráða-
neyti fyrir Island, sem fylgdi annari stefnu í
því máli, sem ágreiningurinn væri um, og það
yrði þá undir þinginu komið, — að afstöðn-
um n/jum kosningum sjálfsagt, — hvort það
steypti því ráðaneyti eða ekki. Ef það tæki
málið upp og samþykkti það óbreytt aptur,
móti vilja ráðaneytisins, þá væri því um leið
steypt af stóli.
Jeg þarf ekki að taka það fram, að í þess-
um báðum tilfellum — synjunar af hendi
konungs eða ósigurs á þinginu — er ráða-
neytið, eptir eðli hlutarins og öllum lands-
stjórnarlegum reglum, skyldugt að víkja, og
það getur orðið ákæruefni, eitt út af fyrir
sig, ef það ekki gjörir það.
Slík streita milli þingsins og þjóðarinnar
á aðra hliðina og dönsku stjórnarinnar á hina,
meðan hún, er að blanda sjer í vor sjerstöku
mál, er auðvitað hugsanleg, en alls ekki lík-
leg. Báðir hlutaðeigendur, með ráðaneytið
sem millilið, mundu gjöra sitt /trasta til að
afstyra slíkum ófriði, því hann mundi draga
mikið alvarlegri dilk eptir sig en t. d. laga-
synjanirnar núna. Synjanir á frumvörpum
gæti auðvitað komið fyrir, vegna formgalla,
orðalags o. s. frv., en þau vöknuðu þá upp
aptur í n/rri mynd, og þyríti það ekki að
vekjaneina streitu. Jeg þykist líka viss um,
að sum af þeim málum, sem orðið hafa nú
þrætuefni milli þings og stjórnar, mundu
hverfa úr sögunni þegar þau væru búin að
missa sitt aðal-lífsafl: það, að vera nokkurs
konar keyri á ókunnuga stjórn til að auka
óvinsæld hennar í landinu.
II.
»Lijónagröfiní.
Svo nefndi minn góði vinur — fyrir utan
bindindismál —, þm. Borgf., ríkisráðið danska,
og nú hefir það rifið á hol fyrir honum frí-
merkja-frumvarpið, sjálfsagt af stríðni fyrir
uppnefnið. Sic transit. . .!
»Sambandið við ríkisráðið er sá hnútur,
sem við verðum að fá leystan»; alveg rjett.
Dr. Valt/r hefir sagt, að þetta sje nú sem
stendur frágangssök; stjórnin treysti sjer ekki
til þess, þó að bún svo vildi. Þetta er
víst líka alveg rjett. Svo stendur allt fast —
og hvað er þá til ráða?
Vjer þurfum innlenda, kunnuga stjórn, sem
hafi full ráð vorra mála og beri ábyrgð á
gjörðum sínum. Vjer fáum hana ekki, þó að farið
verði að kaldhamra »landstjórann«. Það er víst;
og það er líka víst, að okkar atvinnu- og verzl-
unarlíf verður árlega fyrir tjóni fyrir fjarlægð
og ókunnugleika stjórnarinnar.
ísafold kannast nú við, að fengist þessi
breyting á stjórnarhögunum, sem jeg lausiega
drap á, þá væri fengin betri samvinna milli
þings og stjórnar, eiginleg stjórnar-forysta í
þinginu, og betri þekking stjórnarinnar á hög-
um og þörfum landsins. Þetta vildi jeg leggja
mikla áherzlu á; breyting í þessa átt getur
ekki þolað langa bið.
En svo er það »ljónagröfin«.
Það er sjálfsagt, að vjer getum skoðað okk-
ar stjórnardeilu á enda kljáða í einu helzta
atriðinu, ef sjermálin yrðu undanþegin afskipt-
um ríkisráðsins. Um það þarf ekki að þrátta.
Þess er nú fyrst og fremst að gæta, að
þessu atriði er dálítið öðruvísi varið en öðrum
atriðum stjórnarskrármálsins; hjer er þrætt
um skilning og framkvæmd á skrásettum
lögum; til þess að breyta þessari stjórnar-
venju þarf enga n/ja lagasetning. Akvæðin
mundu ekki verða hótinu sk/rari, þó að þau
væri tekin upp í n/tt frumvarp. Öll eða all-
flest hin atriðin heimta n / j a lagasetning.
Til þess að afsala Islandi þessum rjetti
þarf n/ lög, stjórnarskrárbreyting, og þar að
auki samþykki danslca 1 ö g g j a f a r -valdsins.
Geta má nærri, hvort nokkrum óbrjáluðum
Islending dettur slíkt í hug. Jeg nefni þetta
hjer til þess, að liugsandi menn geti sjeð, hvað
það er gagnsæ heimska eða illgirni, eða hvort-
tveggja, fimbulfambið í sumum landstjórnar-
postulunum um »innlimunarstefnu« o. s. frv.
Það blasir svo glöggt við frá þessu sjónarmiði.
Það er álíka viturlegt, eins og að segja að
þingræður eða blaðagreinir hefðu stjórnlaga-
gildi. Fyrir 1872 cða 1874 gat verið tals-
•verð meining í slíku; nú er það bara bull.
Vjer segjum: »þetta eru lög«, Danir segja:
»þetta eru ekki lög«, og fara sínu fram, hvað sem
vjer segjum. Þeir hafa orlcuna meiri og vjer
getum við ekkert ráðið. Hvað eigum vjer þá
að gjöra? »Dagskrá« segir — og færir, aldrei
þessu vön, röksemdir fyrir því, — að það sje
ekki til neins fyrir oss að hugsa til, að fá
þessi vor landsrjettindi verklega viðurlcennd
öðruvísi en með friðsamlegu móti. Fyrir Is-
lendinga að hyggja á ófrið eða aðskilnað land-
anna telur hún vott um brjálsemi — og, satt
að segja, þurfti nú ekki mikla vitið úr »barn-
inu« því (hún er ekki ársgömul) til þess að
sjá það, enda hafa henni skygnari menn sagt
það löngu áður, með minui belging, en fullt
eins ljósum orðum.
Dómstóls-iirskurð um þenna ágreining má
fá, með því að höfða mál gegn ráðojafanum
við hæstarjett fyrir stjórnarskrárbrot. Það
telja margir óhyggilegt, óttast að hæstirjettur
muui líta á spurninguna eingöngu frá dönsku
sjónarmiði og ef til vill löghelga með dóm