Ísafold - 23.06.1897, Síða 2

170
hver er tilgangurinn meö þetta mikla starf? Er
hann aðallega sá, að koma biblíusögunum í
stuðla, höfuðstafi og hendingar, svo að oss skuli
veita ljettara, að læra þær og muna? Og
jafnframt segir rnaður við sjálfan sig, að síra
Valdimar Briem sje of mikið og gott skáld
til þess að eyða kröptum sínum í annað
eins.
Það er hvorttveggja, að ekki er til neins
f'yrir höf. að slá neinn slíkan varnagla, og að
hann þarf þess ekki. Allir vonast eptir rniklu,
þar sem ræða er urn slíkt yrkisefni í höndun-
um á slíkum höfundi, og sú von bregzt ekki
heldur.
Ekki svo að skilja, að með öllu verði von-
brigðalaust fyrir þeim mönnum — ef nokkrir
eru — sem lagt hafa fullan trúnað á hið ofsa-
lega lofsorð, er lokið hefir verið á bókina, og
fara svo að lesa haua á eptir. Þeim hefir
verið talin trú um, að þessi ljóð sjeu óslitið
snilldarverk frá upphafi til enda, »merkilega
jafn-fullkomin«. En svo komast þeir flestir
að þeirri niðurstöðu, að kvæðin sjeu harla
misjöfn — eða að minnsta kosti trúum vjer
ekki öðru. Það getur naumast dulizt þeim,
að sum þeirra - jafnvel tiltölulega mörg —
sjeu sannir gimsteinar í íslenzkri ljóðagjörð,
kvæði, sem vera mundu hverju skáldi og
hverri þjóð til sóma. En svo verða fyrir þeim
önnur kvæði, sem eru mjög fjarri því, að
skýra að neinu leyti þá mynd, sem biblían
sjálf hefir dregið upp af mönnum og atburð-
um, kvæði, sem örðugt er að sjá, að hafi neina
bókmenntalega eða trúarlega eða siðferðilega
þyðingu. Og við og við reka þeir sig enda á
orðatiltæki, sem í augum þeirra, sem eru eins
og fólk flest, eiga heima í óþægilega mikilli
nálægð við það, sem kallað er smekkleysur—
enda þótt þau orðatiltæki kunni jafnvel að
geta aukið á aðdáun þeirra, sem gagntekn-
astir eru af skáldskap höfundarins, því að
smekkurinn er svo undarlega og óskiljanlega
sundurleitur.
Sjálfsagt er það misjafnt, eptir hverju menn
vonast í slíku riti. Vjer skulum eigi dyljast
þess, að vjer höfðum meðal annars búizt við
dýpri, andríkari skilningi á sumum hetjum
gamla testamentisins en þar kemur fram.
Einkum á það við Sál. Saga þessa glæsilega,
hrausta, viðkvæma, þunglynda konungs, sem
finnur að guð er ekki með sjer og að allt
sitt starf því er til ónýtis, er ein af átakan-
legustu og hugðnæmustu sögum gamla testa-
mentisins. En myndin af hohum er ekki eins
skýr þar eins og af svo mörgum öðrum. Þar
er svo mikið eptir handa skáldinu. Eu höf.
liefir enga rækt við hann. lagt, og Sál verður
hjá honum eitthvað svo óþekkilegur, að þegar
komið er að saknaðarljóðunum, sem Davíð
kveður eptir hann, minna þau lesandann á
erfiljóðalofið, sem siður er að bera á alla dauða,
jafnt misindismennina og valmennin.
Fyrir kemur það og, að liið fegursta í frá-
sögn biblíunnar um einstaka atburði hefir
einhvern veginn farið fram hjá skáldinu, svo
að þess sjer ekki merki í kvæðunum, sem út
af þeim atburðum hafa verið ort. Til dæmis
í kvæðinu» Absalon«. Biblían segir frá því af
hinni mestu snilld — þótt orðin sjeu ekki
mörg —, þegar Davíð bíður eptir frjettunum.
Hann hugsar sýnilega um ekkert annað en
þetta, að ekkert verði að Absalon, syninum,
sem er að gera uppreisn gegn honum, synin-
um, sem hann elskar svo heitt. Hann spyr
um það eitt: »Líður unglingnuin Absalon
vel?« Honum ferst átakanlega barnalega,
þegar hann er að telja sjer trú um, að öllu
sje óhætt, tekur mark á því, að það sje góð-
ur maður, sem menn sjá að er á leiðinni með
frjettirnar — »hann kemur með góðan boS-
skap«. Og í frásögninni er stöðugur stígandi,
eptir þvi sem nær færist því, að sorgarfrjett-
irnar dynji yfir konunginn. Yfir þessa yndis-
legu frásögu er farið mjög lauslega í kvæðinu,
svo að ekkert að kal-la verður úr henni. Og
allt kvæðið út af þessari »tragisku« sögu um
uppreist og ófarir hins fagra konungssonar
og elsku og harm föðurins, er furðu Ijelegt.
Viðkvæðið (Sigur mun um síðir vinna sann-
leikurinn) er óheppilegt, stendur i nyög óljósu,
eða engu sambandi við efni kvæðisins. Og
sum orðatiltækin í kvæðinu (»illur þegn«,
»herjans ræninginn«, »herjans þorparinn«)
vekja hjá lesandanum endurminningar um löngu
gleymdan rímna-leirburð.
I fáeinum kvæðum er efninu svo farið, að
vjer skiljum ekki, hvernig höf. hefir komið
til hugar að yrkja út af því. Meðal þeirra
kvæða má nefna »Fólkstalið«. Það liggur all-
fjarri hugsunarhætti vorra tíma, að Davfð hafi
drýgt mikinn glæp með því að telja fólkið,
sem hann átti yfir að ráða, enda er engin
grein fyrir því gerð í kvæðinu. Ekki heldur
fyrir því rjettlæti, að láta hegninguna fyrir
þá synd koma niður á þjóðinni í stað kon-
ungsins, sem í þetta skipti hafði einn ráðin.
Allt er hjer jafn-óskiljanlegt í kvæðinu eins
og í gamla testamentinu. Fleiri kvæði eru í
bókiuni, sem oss virðist rjettara, að sleppt
hefði verið, enda þótt vjer hirðum eigi að
nefna þau hjer.
Það er miklu ánægjulegra og nytsamlegra,
að nema staðar við góðu kvæðin, þar sem
snilld skáldsins kemur frarn í sem ríkustum
mæli. Lesum t. d. aðra eins náttúrulýsing
og þessa (í «Köllun Mósesar«):
»Næturskuggar læðast fagra fjalls við rót,
felast meðan geislar kveðja dalamót;
síðan feta þeir upp kliðar hljótt,
er hefur sólin boðið góða nótt.
Sumarnóttin breiðir hlæju sina
blitt og rótt yfir grænan dal.
Bak við fjöllin hlá á hvelfing skína
brúðarljósin í himinsal.
Silfurþræðir mánans hlika’ á blómga storð,
hera milli himins og jarðar dularorð.
Þegja vindar, þegir fugla hjörð,
og þögul hlustar nótt, er dreymir jörð«.
Það eru víðar snilldarlegar náttúrulýsingar
í kvæðunum, eins og t. d. óveðurslýsingin »A
Síuaí«. Það kvæði er svo dýrt kveðið og jafn-
framt svo leikandi ljett og lipurt, aðþaðjsýn-
ir það ómótmælanlega, að síra Valdimar Briem
er einn af hagorðustu mönnunum, sem ort
hafa á íslenzka tungu. Hjer er eitt erindi,
valið af handa hófi:
»Titra tók og nötra Fold gekk öll i öldutn,
tröllaherg i fjöllum. allar rætur fjalla
Allir hamrahellar fullar helgum hrolli
hrundu’ og tættust sundur. hristust i gnýhyrstum«.
Skemmtilegt er og í meira lagi, að sjá eirrs
leikið sjer með »Höfuðlausnar«-bragarhátt Eg-
ils gamla Skallagrímssonar eins og höf. gerir
í kvæðinu »Fall Sáls«.
Það yrði allt of langt mál, að minnast á
allt það í þessum ljóðum, sem vel er kveðið og
yndislega. Hjer verður örfátt eitt nefnt að
þessu sinni. Þegar síðara bindið er komið út,
verður tilefni til að minnast á ritið rækilegar,
og þá ætti jafnframt að verða auðveldara að
hasla snilld höfundarins völlinn, benda á, hvert
hún kemst með hægu móti og hvar takmörk-
in eru, sem henni eru sett, eins og snilld
allra annara skálda.
»Jeríkó« er ei'tt afafbragðs-kvæðunum. Þar
í er þetta tignarlega erindi:
»Þannig varð horgin að rústum hin rlka,
ramgjör og há.
Ei stóðnst mannvirkin atlögu slika
anda guðs frá.
Múrar og kastalar megna’ ei að standa
móti guðs anda.
Við standast jafnvel ei verkin guðs handa,
sjálfur ef andar hann á«.
Sigur Gídeons« er álíka vel ortur frá ttpp-
hafi til enda, og er þó 19 löng erindi. Þá er
ekki kvæðið »Synir Ísaí« lakara. Samúel er
að velja konungsefni úr þeim. Fyrri Samúels
bókin segir frá því, að honum hafi litizt svo
vel á elzta soninn, sem fyrst kom, að hann
hugði haun vera konungsefnið. En drottinn
sagði honum, að líta ekki á skapnað hans uje
vöxt, því að »drottinn lítur á hjartað«. Svo
koma þeir hver af öðrum, sjö, sem ekki voru
útvaldir. En þeim er ekkert lýst í biblíunni.
Skáldið lýsir þeim öllum, og gerir aðdáanlega
grein fyrir því, að kostir þeirra eru ónýtir,
þegar þeir eru krufnir til mergjar. Viðkvæð-
ið við öll erindin er: »Drottinn á hjartað eitt
hyggur«. Það kvæði, eins og svo mörg önn-
ur, er meira en »biblíusaga í ljóðum«.
Það ræður að líkindum, þar sem sá höf. á
í hlut, sem af mörgum er talinn helzta sálma_
skáld Islands, síðati Hallgrím Pjetursson leið,
að þá muni mörg af þeim kvæðum, sem sjer-
staklega eru trúarlegs efnis, vera fögur. Enda
er því og svo farið. Boðorðin — ekki skáld-
legri en sumum kunna að finnast þau — hafa
orðið efni í einfalt og hjartnæmt kvæði. Must-
erisvígsla Salómons sömuleiðis. »Elías i hellin-
um« er eitt af allra-tilkomumestu kvæðunum,
enda vafasamt, livort annað yrkisefni er til
yndislegra í gamla testamentinu, en um storm-
inn, jarðskjálftann og eldinn, sem drottinn er
ekki. í, og um vindblæinn blíða, sem drott-
inn er í.
Úr »Spádómunum um Messías« skal bent á
þetta sem sýnishorn:
»0, fagna, Síons dóttir dýra,
þinn drottinn sjálfur kemur nú,
með sigurfrægð, en hógværð hýra;
mót honum glöð þú faðmi snú!
Hans skrúð er dýrð, hans skjómi sigur,
hans skjöldur friður, sproti náð,
hans dýrðarhástóll dásamligur
ei dvín um himin, sjó og láð.
Og svo skal að endingu eitt tekið fram,
enda þótt ekki ætti að vera þörf á því. Eins
og það er víst, að það gengur barnaskap næst
og er engiun greiði við höfundinn, að telja
sjálfum sjer eða öðrum trú um, að 120 kvæði
sjeu öll jafn-góð og jafn-fullkomin, eins víst
er það, að skáldin verða að dæmast eptir því
bezta, sem þau bjóða oss, ef ekki að eins nokkur
sanngirni heldur og nokkur andi á að vera í
dómum vorum, en ekki eptir hinum og öðr-
um blettum, er kunna að vera á því, sem þeir
leysa af hendi. Hve nær sem skáldi tekst að
fylla huga vorn með fögrum, hreinum, við-
kvæmum, aflmiklum, háleitum sýnum og hugs-
unum og eyru vor með snjöllum, sterkum eða
mjúkum hljómum, þá verður hann velgerða-
maður þjóðar sinnar, og við það verður þakk-
læti vort og fögnuður vor að miðast.
Bókin er af kostnaðarmannsins hálfu prýði-
lega úr garði gerð.