Ísafold - 30.06.1897, Síða 1

Kemur útýmist einu sinnieða
tvisv.i viku. Yerð árg.(90arka
minnst) 4kr.,erlendis6 kr.eða
l'/ídoll.; borgist fyrir mið.jan
júlí (erlendis fyrirfram).
ÍSAFOLDo
Uppsögn (skritieg)bundm við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austumtrceti 8.
Reykjavík, miðvikudaginn 30 júni 1897-
XXIV árg.
W&“ Tvisvar i viku kemur ísafold
út, miðvikudaga og laugardaga.
Enclurskoðun
stjórnarskrárinnar.
Ágrip af þingmálafundarræðu
eptir
alþm., dr. Valtý Guðmundsson.
Vjer höfum nú í 14 ár, eða jafnvel 16(þar
sem kröfurnar í tillögu síSasta þings voru etrgu
vægari en í fr.vörpum uudanfarinna þinga)
reynt þá aðferS, að heimta það ýtrasta, sem
vjei höfum getað hugsað oss. En hve nær höf-
um vjer dæmi þess, er tveir mjög misstyrkir
málsaðilar eiga í högg'i, annar lítils máttar, en
hinn margfalt meiri máttar — þótt marga
eigi sjer máttkari -—, að þeir semji frið með
þeim skilmálnm, að lítilmagninn fái öllu því
framgengt, er hann kys sjer frekast, en hinn
gefist algerlega uppí
Væri ekki rjettari aðferð og hyggilegri, að
reyna að færa sig smátt og smátt upp á skapt-
ið, taka fyrir þau atriðiti, sem mest er í varið
og mest ríður á og geyma sjer rjett til að fá
meira síðar. Þá er hægra að ná saínkomuiagi
bæði vi'ð þann, sem maður á í höggi við, og
eins sjálfir sín á milli, því ef farið er fram á
gagngerða endurskoðun, er hætt við að vjer
getum ekki einu sinni orðið sjálfir sammála um
ýms atriði, enda hefir það synt sig í endurskoð-
unarbaráttu vorri. En fáum vjer einhverjar
verulegar umbætur, einhverju mikilsverðu at-
riði eða atriðum hrundið í viðunanlegt lag, þá
vex oss fyrir það ásmegin; þá erum vjer þrótt-
meiri eptir en áður og stöndum betur að vígi
að fá betur losað um höpt þau, er þá þykja
enn á oss liggja, í nýrri baráttu.
Flestar þjóðir hafa haft þá aðferð, að endur-
skoða ekki í einu nema eitt og eitt eða ein-
stök atriði í stjórnarskrám sínum, — nema
Danir. Þeir ruku til og endurskoðuðu sín
stjórnarlög, grundvallarlögin frá 1849, gersam-
lega árið 1866, en tókst það hraparlega að
flestra dómi nú orðið, enda stóriðrast eptir.
Bandamenn í Norður-Ameríku t. d. hafaliaft
það öðru vísi; þeir hafa aldrei lagt út í að endur-
skoða sína stjórnarskrá alla í einu lagi, og er
hvín þó orðin meira en 100 ára göniul, og
margt tekið stórmiklum breytingum í högum
og háttum þeirrar þjóðar, jafnvel meiri en
dæmi eru til um nokkra þjóð aðra. Þeir hafa
látið sjer lynda, að taka fyrir einstök atriði
við og við, þau er reynslan sýndi brýnasta
nauðsyn á í hvert skipti. Sama er að segja
um Norðmenn o. fl., er þingbundna stjórn
hafa haft um langan aldur.
Onnur hyggileg tilbreyting í endurskoðun-
araðferoinni væri, að vera ekki að hagga við
öðrum atriðum í stjórnarskránni með stjúrn-
/aíjra-breytingu heldur en þeim, sem ekki verð-
ur breytt með öðru móti. Það sem gera má
með einföldum lögum, er engin ástæða til að
vera að beita hinni flóknari og fyrirhafnar-
meiri aðferð til að breyta, þ. e. stjórulaga-
brey tinga.r-aðf erði nni.
Meðal annars má breyta skipun efri deild-
ar með einföldum lögum (14. og 15. gr. Stjórn-
arskr.). Sömuleiðis lögleiða innlendan lands-
dóm (3. gr., sbr. ákv. um stundarsakir). Loks
er hvergi á það minnzt í stjórnarskránni,
hvort Islandsráðgjafinn eigi að sitja í ríkis-
rdðinu eða eigi. Það þarf meira að segja eng-
an lagastaf til þess að koma því af, sem nú
við gengst, og gera hann alveg viðskila við þá
samkundu. Það getur orðið, hve nær sem þeir
inenn setjast í ráðherrasess i Danmörku, er
viðurkenna það rjett að vera.
Lang-tilfinnanlegasti agnúinn á því fyrirkomu-
lagi, er nú eigum vjer við að búa, er sam-
vinnuleysið milli þings og stjórnar. Af því
stafa lagasynjanirnar lang-mest, en þær eru
mjög opt ekki annað en óhjákvæmileg afleið-
ing af slæmum eða ónógum undirbúningi mála
þeirra, er þingið gerir að löggjafarsamþykkt-
um. Þingmenn semja frumvörpin heima hjá
sjer uppi í sveit, eða þá hjer um sjálfan þing-
tímann, í flaustri og næðisleysi. Heima hjá
sjer vantar þá ýmsar nauðsynlegar skýrslur
og skýringar, og á þingi er of naumur tími
til að útvega þær. Fyrir það verða svo lög-
in ómynd. Það ber og ósjaldan við, að það
er að eins eitt ef til vill ómerkilegt atriði, sem
veldur staðfestingarsynjun, er til stjórnarinnar
kasta kemur eptir þing. Væri sá, seiu þeim
úrslitum ræður, ráðgjafinn, staddur sjálfur á
þingi, þyrfti ekki til slíks að koma. Þá færi
annaðhvort svo, að málamiðlun kæmist á milli
hans og þingsins um þetta eina atriði, eða þá
að þingið fengi að vita í tæka tíð afdráttar-
laust, að þetta mundi verða frumvarpinu að
fótakefli og slakaði þá heldur til en að láta
málið allt ónýtast. En nú getur verið ýmist,
að landshöfðingi þekkir alls ekki vilja stjórn-
arinnar, þ. e. ráðgjafans suður í Kaupmanna-
höfn, i því og því máli, er þingmenn bera
upp, og getur því livorki sagt af nje á um
það, hvort það muni hljóta staðfestingu, eða
þá að hann er málinu mótfallinn frá sjálfs sín
brjósti, en það sýnir sig þó eptir á, að ráð-
gjafinn er því hlynntur. Verðum vjer fyrir
það að bíða 2 ár í minnsta lagi eptir lögum,
sem i sjálfu sjer er engin fyrirstaða fyrir, og
stundum jafnvel 4 ár, ef stjórnin skýtur ein-
hverju inn í fruinvarpið, er þingið vill eigi
ganga að. Getur slíkt orðið í meira lagi
bagalegt.
Gjörum nú ráð fyrir, að vjer ættum kost
45. blað.
á að fá sjerstakan, íslenzkan ráðgjafa, er sæti
á þingi og hefði ábyrgð fyrir því (þinginu)
allra sinna stjórnarathafna, mundi þá ekki
varhugavert, að hafna slíku boði? Með því
væri þó ráðin bót á hinu tilfinnanlegasta böli
voru i þessu efni, samvinuuleysinu. Og þó
að hann sæti í ríkisráðinu fyrst um sinn, þá
gæti breyting orðið á því, þegar rninnst von-
um varir, enda mikill munur að hafa þar
talsmann fyrir vora hönd, mann, er talaði af-
dráttarlaust voru máli, i stað þess að mega
búast við hinu gagnstæða, þar sem danskur
ráðgjafi ætti í hlut, kvaddur til sætis ein-
göngu eptir því, hvernig við horfði um danskt
floklcafylgi og eptir dönskum hagsmunum. —
Með þessu lagi væri vissulegavænlegra til sigurs
um meira. Þetta væri eins og að þiggja af-
borgun af gamalli skuld. Það þætti flestum
betra að fá nokkuð cn ekki neitt, en slepptu
fyrir það alls ekki því sem eptir stæði, héld-
ur gerðu sjer miklu fremur von um að standa
betur að vígi en áður til að fá það, sem á
vantaði, þegar búið væri að grynna dálítið á
skuldinni, og hefði auk þess fengið betri og
öflugri tæki í headur til þess að leita rjettar
síns. '
Þingmálafundir.
Dalamenn.
Arið 1897, hinn 24. júní var haldinn þing-
málafundur fyrir Dalasýslu að Asgarbi eptir
fundarboði alþingismannsins, síra Jens Páls-
sonar. I fundarbyrjun voru viðstaddir 33
kjósendur úr öllum hreppum kjördæmisins;
síðar bættust nokkrir við.
Fundarstjóri var kosinn alþm. síra Jens
Pálsson og skrifari síra Kjartan Helgason.
Eptir að alþingismaðurinn hafði stuttlega
skýrt frá afstöðu sinni til stjórnarskrármálsins
á alþingi, voru þessi mál tekin til umræðu:
1. Stjórnarskrármálið. Fundurinn samþykkti
í einu hljóði svo látandi tillögu: Komi
ekki frá stjórninni bcinlíuis eða óbeinlínis
lagafrumvarp, er hafi í sjer fólgnar breyt-
ingar á stjórnarskránni til verulegra bóta,
þá vill fundurinn, að sjálfstjórnarkröfum
Islendinga sje haldið fram í frumvarps-
formi.
2. Samgöngumál.
a. Fundurinn vill að alþingi veiti fje til
frjettaþráðar til Islands eins og farið er
fram á í fjárlagafriunvarpi stjórnarinnar.
Samþykkt í e. ldj.
b. Fundurinn vill að eimskipaútgjörð land-
sjóðs verði haldið áfram og auk þess
haldið úti eingöngu á landsjóðs kostnað
fjórðungabátum, er standi undir sömu
farstjórn, nema því að eins, að þingið
fái tilboð um gufuskipaferðir, svo hag-
anlegt í öllum greinum, að því þyki
gild ástæða til að aðbyllast það um á-