Ísafold - 07.07.1897, Blaðsíða 1

Kemur útýmisteiuu sinnieöa
tvisv.í viku. Yerð árg.(90arka
ruinnst) 4kr.,erlendis5 kr.eða
l'/sdoll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD
Uppsögn (ski iíieg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
Atgreiðslustota blaðsins er í
Austurstrœti 8.
Reykjavík, miðvikudaginn 7- júlí 1897
XXIV árg. I
sar* Tvisvar í viku kemur ísafold
út, miðvikudaga og laugardaga.
Oilda grundvallarlög
Dana hjer á landi?
Full ástæða er til þess fyrir oss, að láta oss
þykja vænt um tillögur landshöfðingja í stjórn-
arskrármáliuu. Bak við þær stendur synilega
sjálfstæð sannfæring.
Þær eru vitaskuld, því miður, andvígar
þinginu að því er snertir búsetu ráðgjafans
og innlendan landsdóm. Og ástæðurnar, sem
fyrir honum vaka, fyrir ráðgjafa-búsetunni, eru
oss ekki sem allra-skiljanlegastar, einmitt frá
hans sjónarmiði.
Það er enginn vandi að láta sjer skiljast
það, að búseta ráðgjafans í Kaupmannahöfn
ér óhjákvæmileg, meðan sjermálum vorum er
haldið í ríkisráði Dana. Hitt er torskildara,
að ráðgjafinn skuli með engu móti mega
eiga heima hjer á latidi, og ekki geta látið
sjer nægja þau samgöngufæri rnilli landanna,
sem til er að dreifa, eptir að aðskilnaður hefði
fengizt frá ríkisráðinu, og ráðgjafinn því ætti
við konung einan að eiga, þegar frá þinginu
væri komið. A þessari skoðun sinni viðvíkj-
andi aðsetri ráðgjafans byggir hann svo aptur
að hálfu leyti tillögur sínar móti landsdómin-
um, svo að þar bindur hvað annað. En með
tillögum hans, að því er snertir lausn sjer-
mála vorra frá ríkisráðinu, virðist oss allmik-
ið fara að losna um þá hleðslu.
Ett geti landshöfðingi ckki fellt sig við all-
ar kröfur síðasta þings, þá er það auðsætt,
að hann fellir sig því síður við það stjórnar-
fyrirkomulag, sem vjer nú höfum. Vjer höf-
um fengið afdráttarlaus meðmæli hans með
þeim kröfunt vorum, að' skipaður sje sjerstak-
ur ráðgjafi fyrir Island, að sá ráðgjafi mæti á
alþiugi, að hann beri ábyrgð eigi einungis á
stjórnarskrárbrotum, heldur og á öllum sínum
stjórnarathöfnum, og að sjermál lands vors
sjeu eigi borin upp í ríkisráðinu.
Oss skilst svo, sem stjórnin hafi að lokum
fallizt á þessar tillögur landshöfðingja, að
þeirri undantekinni, sem snertir samband vort
við ríkisráðið, — enda þótt aðferðin við að
gera oss það samþykki vitanlegt sje meira
«n kynleg, næstum því meira en kátleg, sjálf-
sagt dæmalaus í sögu þjóðanna.
Það er nú fróðlegt, að athuga mótbárur
stjórnarinnar gegn þeirri tillögu landshöfðingja,
sem hún fellst ekki á.
Landshöfðingi byggir tillögur sínar á 1., 2.
og 3. gr. stjórnarskrárinnar. Fyrsta greinin
segir, að í öllum þeim málefnum, sem varða
Island sjerstaklega, skuli landið hafa löggjöf
sína og stjórn út af fyrir sig. Onnur grein-
in kveður svo á, að konungur láti ráðgjafann
fyrir Island framkvæma vald sitt yfir öllum
hinum sjerstöku málefnum Islands (með þeim
takmörkunum, sem settar eru í stjórnarskránni),
og þriðja greinin segir, að þessi ráðgjafi skuli
hafa ábyrgð á því, að stjórnarskránni sje fylgt.
Samkvæmt þessum ákvæðum stjórnarskrárinn-
ar lítur landshöfðingi svo á, sem hinir aðrir
ráðgjafar konungs hafi enga heimild til þess
að hafa áhrif á sjermál Islands. Þeirra er að
engu getið í stjórnarskránni. Þar af leiðandi
eiga þeir alls ekki að hafa sjermál vor að
neinu leyti með höndum.
Svar stjórnarinnar er í stuttu máli þetta:
Það má ekki leggja þennan skilning í stjórn-
arskrána, af því að sá skilningur kæmi í bága
við grundvallarlög Dana; samkvæmt þeim eiga
ráðgjafarnir að sitja í ríkisráðinu; þar af leið-
andi á ráðgjafi Islands að sitja þar og sjer-
mál Islands að berast þar upp. Aðalspurn-
ingin verður þá þetta: gilda grundvallarlög
Dana hjer á landi? Gildi þau hjer ekki, er
svar stjórnarinnar út í hött. Gildi þau hjer,
er ekkert um að tala.
Það væri mikilsvert, að um það efni væri
rækilega ritað af færum, lögfróðum íslending-
um. Hjer skal að eins á það bent að þessu
sinni, að því fer svo fjarri, að skilningur
stjórnar vorrar á þessu atriði hafi ávallt ver-
ið skilningur Danastjórnar, að bæði er til að
minnsta kosti eitt dómsmálastjórnarbrjef, sem
er honum allsettdis andstætt, og að ein lög
sjerstaklega og þar að auki öll löggjöfin fyrir
lsland 1849 til 1874 kemur beint í bága við
grundvallarlögin, ef þau ltafa gilt hjer á landi.
Árið 1857 kom kaþólskur prestur, Bernard-
Bernard, hingað til lands, og spurðist fyrir um
það, hvort nokkuð væri því til fyrirstöðu, að
hann mætti reisa hús á Seyðisfirði, til þess að
veita þar móttöku frakkneskum fiskimönnum,
og vera þeim til aðstoðar bæði í veikindum
þeirra og andlegum þörfum. Ef grundvallar-
lögin, sem veittu mönnum trúarbragðafrelsi á
sínu valdsviði, giltu hjer á landi, þá gat eng-
inn vafi á því verið, að presturinn hafði full-
an rjett, eigi að eins til að reisa hús þetta,
heldur og til að boða, trú sína. Hann fjekk líka
leyfi til að reisa húsið með brjefi frá dóms-
málastjórninni dags. 14. júlt 1859. En jafn-
framt sló stjórnin þann varnagla, að grund-
valla,rlögin gildi ekki hjer á landi, enda var
leyfið bundið þvi skilyrði, að það yrði »ekki
misbrúkað á nokkurn hátt, og sízt til að telja
Islendinga á kaþólska trú«.
Þá komum vjer að löggjafar-atriðinu. Þar
er að ræða um einhver alkunnustu lögin í
öllum lagabálk vorum: hegningarlögin sjálf.
I grundvallarlögum Dana er svo fyrir mælt,
að handteknir menn skuli færðir fyrir dómara
áður en tiltekinn tími sje liðinn, að dómsúr-
47. blað.
skurður skuli kveðinn upp iunan tiltekins
tírna um það, hvort handteknum rnanni skuli
haldið í varðhaldi, að ekki megi setja mann í
gæzluvarðhald fyrir smá-yfirsjónir, og að til
ranttsóknar á heimili manns eða kyrrsetningar
og rannsóknar á brjefum og öðrum skjölum
þurfi dómsúrskurð, nema eitthvert lagaboð
heimili undantekning frá því. Ef grundvall-
arlög Dana giltu hjer á landi, þá hlaut það
að varða sektum eða þyngri hegning, að bregða
út af þessunt fyrirntælum.
Hvað segja svo íslenzku hegningarlögin frá
1869?
Þau segja, að verði þessi ákvœði tekin upp
í íslenzk stjórnarskipunarlög, þá skuli brot
gegn þeim varða sektum eða þyngri hegning.
Ákvæðin eru því ekki þá í lögum á Islandi,
eptir því sem hegningarlögunum farast orð.
Það er dr. Valtyr Guðmurtdsson, sem hefir
í fyrirlestri sínum um »landsrjettindi Islands
og stjórnarbaráttu«, prentuðum í Eimr. II, 1,
sýut og sannað, að skilningur stjórnar vorrar
á þessu atriði er alveg ósamrýmanlegur við
margra ára löggjöf vora. Hann. kemst svo
að orði:
»Á öllu tímabilinu frá 1849 til 1874 var
íslenzk löggjöf í höndum konungsins eins sem
einvaldskonungs. Á þessu tímabili komu út
all-mörg íslenzk lög, er að vísu voru lögð
undir ráðgjafaratkvæði alþingis, en sem voru
gefin út af konunginum einum, án þess að
nokkurt löggefandi þing ætti hlut í þeim.
Sjálf stjórnarskráin 5. jan. 1874 var gefin af
konunginum einum af frjálsu fullveldi, án
þess að nokkurt löggefandi þing ætti hlut í
henni. Hvernig hefði nú þetta getað átt sjer
stað, ef grundvallarlögin hefðu gilt á Islandi?
Samt er engin ályktun til frá ríkisþinginu,
er veiti konunginum heimild til að gefa út
lög fyrir Island, án þess að það eigi hlut í,
og þar sem engin mótmæli hafa kontið fram
frá þess hálfu, þegar þetta hefir verið gert,
þá sýnir það fyllilega, að það hefir líka litið
svo á, sem grundvallarlögin giltu ekki á
lslandi«.
Það má margt tleira til tína því máli til
sönnunar, að stjórnin í Danmörku hafi ekki
talið grundvallarlögin í gildi hjer á landi. Að
minnsta kosti er eitt dæmi þess ótalið: Ef
grundvallarlögin giltu hjer á landi, þá voru
stöðulögin frá 1871 grundvallarlagabreyting.
En með þau var ekki farið á þann liátt, og
það er ljós sönnun þess, að þá var ekki litið
svo á, sem grundvallarlögin giltu hjer.
I þessu sambandi er og vert að minna á
það, sem dr. V. G. hefir líka bent á, að tveir
að minnsta kosti af lagakennurunum við Kaup-
mannahafnarháskóla, Deuntzer, og sjálfur rtk-
islagaprófessorinn, Matzen, segja báðir í lög-
fræðiritum sínum, að grundvallarlögin gildi
ekki hjer á landi.