Ísafold - 04.08.1897, Síða 3

219
brúagerðir, vegagerðir og gufuskipaferðir, bæði
hafna milli innanlands og til útlanda hafa far-
ið vaxandi ár af ári, og framfarirnar í þess-
um efnum eru að verða æ hraðstígari.
Það er ekki rjett að saka íslendinga um,
að þeir sjeu í apturför fyrir þá sök, að ymsar
aðrar þjóðir eru þeim fremri, þjóðir sem um
margar aldir hafa ráðið sjálfar sínum málum,
og getað sjálfar start'að að efling síns lands.
Það er að eins tæpur aldar-fjórðuugnr, síðan
Islendiugar urðu nokkru ráðandi um sín mál,
og hvernig var landið þá? Gjörsnautt að
mannvirkjum, fátækt og andlega kúgað. —
Hveruig er það nú? Svari hver sjer sjálfur,
eu það vil jeg fullyrða, þegar litið er til
ástandsins eins og það var þá og eins og það
er nú, að engin þjóð í Norðurálfunni hafi
á jafnstuttum tíma tekið tiltölule a jafn-
miklum framförum og íslendingar hafa gjört
á þessum árum, sjerstaklega á hinum síðasta
áratug.
Þá vil jeg enn minnast á eitt, sem ekki
hvað sízt liefir tekið breyting og öðru
framar styrkir vonirnar um framtíð landsins.
Það er hugsunarháttur þjóðarinnar sjálfrar.
Barlóms-andinn, vílið og volið, yfir fátækt
landsins, óblíðu náttúrunnar o. s. frv. heyrist,
eins og jeg sagði, enn þá við og við, helzt
hjá þeim, sem ekkert þekkja hag nje horfur
landsins. En sá hugsunarháttur er að hverfa.
Þjóðinni er að vaxa framtakshugur og maður
sjer þess dagleg dæmi, að hjer er ráðizt í
fyrirtæki, sem fyrir fám áruin hefði þótt fá-
sinna ein og alla hefði sundlað yfir. Þetta
er vottur um, að þor og áræði til stórra
verklegra framkvæmda fer, mjer liggur við
að segja, dagvaxandi, og það styðst við þá
trú, sem er mjög ny, að slíkt borgi sig hjer
í landi; og við hvert slíkt fyrirtæki, sem vel
heppnast, vex þjóðinni nyr hugur og dugur.
Það ætti því enginn hugsandi Islendingur
að láta sjer þá óhæfu um munn fara, að
landinu eða þjóðinni sje að fara aptur. Það
er bersýnilegt, að landið og þjóðin eiuímjög
sterkri og afl-mikilli framför, hvar sem á er
litið, og það eru sterk rök til þess, að gjöra
sjer von um, að framfarirnar á næstu árum
verði enn hraðstígari en hingað til. — Það
er einkennilegt við þetta síðasta 10 ára bil,
sem jeg helzt hef haft fyrir augum, að það
er eiginlega á síðara helmingi þess, síðan 1892,
að framfarinar í öllum þeim greinum, sem jeg
nefndi, eru mestar. — Það bendir á, að vjer
stöndum nú á merkum tímamótum, og að þær
breytingar, sem nú fara í hönd, sjeu miklum
mun stórvaxnari en þær sem vjer eigum að
baki okkar. Jafnvel þau fyrirtæki, sem vjer
vitum að koma muni til framkvæmdar á næsta
ári, og þá sjerstaklega frjettaþráðurinn og
hinar stórum auknu gufuskipaferðir, hljóta að
hafa í för með sjer svo stórfelldar breytingar
á högum landsins, að vjer getum nú eigi sjeð
út yfir þær. Jeg spái því—nei, jegveitþað,
jeg fullyrði það, að þeir, sem lifa hjer að 10
til 15 árum liðnum, hafa þá fengið að sjá
hjer breytingar, framfarir, stórvaxnari en
nokkur okkar nú þorir að ímynda sjer.
Trúin á framfarir landsins, vafasemdalaus
trú á, að það eigi glæsilega framtið fyrir
höndum, er þess vegna nú orðinn einn þátt-
urinn, ein taugin, sem bindur okkur við landið.
Það er ánægja hverjum góðum manni, að
leggja fram sína krapta til þess, að starfa að
því, að ryðja braut þessum vaxandi framför-
um.
»Landið er fagurt og frítt«, hefir opt verið
sagt og kveðið, og það er satt. Nátturufeg-
urðin hjer á landi er einkennileg; landið eða
yfirsvipur þess er stórskorinn og tignarlegur,
og vjer íslendingar þykjumst hvergi í öðrum
löndum geta fundið neitt, sem eins hrífi njarta
og auga. Myndin af okkar svipmikla fjalla-
hring fylgir okkur, hvar sem vjer förum, og
vjer berum allir sterka ást til landsins fyrir
fegurð þess.
En það er sagt, að hún sje hörð við okkur,
þessi fóstra okkar; hún hrelvi okkur og hristi
með hretum og frosti. Til þess er því að
svara, að það er okkur til góðs, sje rjett farið
með. »A misjöfnu þrífast börnin bezt«, og
frostið ætti að herða karlmennskuua. Við
kunnum þess betur að meta hina þíðari,
mildari fegurð náttúrunnar, sem óvíða finnst
önnur eins; í fjalldölunum og hinum grasi-
grónu hlíðum og lautum eigum vjer margan
þann blettinn, sem vjer aldrei gleymum. —
Bletturinn þar sem vjer ljekum okkur í æsku,
hann fylgir okkur, hann lifir í eudurminning-
unni hvar sem vjer förum og fyrnist aldrei,
þótt allt annað gleymist.
Það eru þessar taugar ættjarðar-ástarinnar,
sem jeg sjerstaklega vildi minnast á í dag:
Trúin á framtíð landsins, ástin á fegurð þess
og endurminning barnæskunnar. Þetta þrennt
ætti að vekja hjá hverjum af oss þá hugsun,
þau orð, er skáldið leggur Gunnari á Hlíðar-
enda í munn:
»Hjer vil jeg una æfi minnar daga
»alla sem guð mjer sendir«.
Það ætti að vekja hjá hverjum þeim, er nú
tekur þátt í fagnaðarópinu fyrir minni föður-
landsins, þau orð annars skálds, það loforð,
þá heitstrenging:
Gott hvað í mjer,
Island!, helga eg þjer
Fyrir þig er ljúft að lifa og deyja.
Island lengi lifi!
Alþingi.
Ræða Jóns Ólafssonar, ágrip.
Það er óþakklátt verk að fara í stólinn, þar
sem júbllskáld landsins er fyrir altarinu. En
sem betur fer, er alþingi augasteinn þjóðar-
innar, enda hennar skilgetið barn og ímynd. Það
er skiljanlegt, að einstökum þingm. sje álasað.
Hitt væri óskiljanlegt, að þjóðin álasi öllu
sínu þingi, þar sem kosningarrjetturinn er
eins rúmur og hjer. Því að hver þjóð, með
þolanlega rúmum kosningarrjetti, hefur ein-
mitt það þing, sem hún á skilið.
Löggjafarþing fornaldarinnar hefðu vorið
allt annars eðlis en nú á dögum. Allur lýð-
urinn mætti þar, í stað þess sem hann sefídir
nú fulltrúa. Og leiksviðið var auk þess allt
annað.
Alþingi vort hið forna var sömul. annars
eðlis en fulltrúaþing nútímans. Goðarnir tóku
þar stöðu sína að erfðum eða með kaupum, en
þjóðfulltrúar voru engir.
Fulltrúahugmyndin kemur eiginlega upp
undir konungsvaldinu á Englandi. Konungur
þarf fje bæði fyrir sjálfan sig og til þess að
geta stjórnað. Það fje verður hann að fá þegn-
ana til að leggja fram, og í því skyni’ verður
hann að kalla þá saman, og þar á eptir full-
trúa þeirra. Kótin til enska þjóðfrelsisins er
sú, að konungur og stjórn hafa enga peninga,
nema þingið veiti þá í hvert sinn. Enda hefir
enska þjóðin 'verið svo samkvæm sjálfri sjer,
að hún hefur engin fjárlög, að eins einstakar
fjárveitingar.
Hjer er uppruni þingræðisins. Fjeð er að-
eins veitt þeirri stjórn, sem hefur traust þings-
ins. Stjórnin verður að eins fulltrúar fulltrúa-
þingsius, kosin af þjóðinni með tvöföldum kosn-
ingum. Þetta eitt, og ekkert annað, er full-
komið stjórnfrelsi.
Því segja Englendingar, að stjórnarskipulag-
ið verði ekki smíðað; það verði að vaxa sem
lifandi líffæraheild.
Aðrar þjóðir hafa reynt að smíða það, en
það er vandgert.
Af alþingi voru nú á tímum væri þab að
segja, að það hafði fátt sameiginlegt við al-
þingi til forna annað en nafnið. Frelsið væri
komið miklu lengra hjá oss en hjá forfeðrum
vorum. Menn mættu ekki lata það blekkja
sig, að nú værum vjer ósjálfstæðari út á við.
Það væri satt, að það atriði þyrfti að breyt-
ast. En persónulegt frelsi væri meira í þessu
landi en flestum öðrum. I því lægi framtlð-
arvon vor.
Eigi þjóðin framtíðar vou, á þing hana.
Það er hennar spegill.
Allt þjóðlífið er »organisk« heild og þingið
eitt æðsta líffæri þjóðlíkamans. Það verður
heili þjóðlíkamans, þegar vjer höfum náð því
takmarki — sem vjer munum ná — að fá
fullt þingræði.
Kvartanir heyrast um, að þing vort sje fullt
að hálfmenntuðum og ómenntuðum mönnum.
Ræðum. hafði sjálfur kynnzt þingum og þing-
mönnum hjá nokkrum öðrum þjóðum og hjelt
því fram, að vorir þingm. stæðu þeim yfir-
leitt ekki að baki, tók það fram yfir önnur
þing, sem væru álíka fjölmenu, bæði að viti
og drengskap, og taldi það góðan vott um
hæfileika þjóðar vorrar, hve góða alþýðumenn
hún gæti sent á þing.
Vitanlega værum vjer fáir og smáir. En í
sumum efnum væri hagur fyrir þjóð að vera
smá. Þá þekkti hver annan, ábyrgðartilfinn-
ingin yrði meiri. Þá þekktist ekki auðvald og
ólög stórþjóðanna, nje heldur þyldist óráð-
vendni þeirra.
Ræðum. lagði ekki ýkjamikla áherzlu á ein-
stök glappaskot, heldur hitt, að stefnt væri í
rjetta átt yfirleitt. Saga alþingis síðan 1875
er vottur um vaxandi þroska, þótt örðugt hafi
verið aðstöðu.
Jeg hef bjargfasta trú á framtíð alþingis,
af því að jeg hef trú á framtíð Islands. og
hinnar ísl. þjóðar. Án þeirrar trúar vildi jeg
ekki lifa degi lengur. Jeg hef meðhug með
öllum þjóðum. En ástin til einnar er hlýjust.
Kraptar einstaklinganna vinna bezt með því
að takmarka sig. Með því verða menn nýt-
astir heimsborgarar, að vinna sínu landi, sinni
þjóð. Sú ótrú á framtíð þjóðarinuar, sem
gægðist upp hjá ýmsum hinum yngri mönn-
um, væri eitur í hugum þeirra.
Yrði alþingi jafnan skipað þeim mönnum,
sem liefðu trú á framtíð ættjarðarinnar, trú á
sigri hins rjetta og góða, þá gætu allir verið
óhræddir, þótt þá um stundarsakir greindi á
um veginn. Með þeirri trú væri þjóð og þingi
vel borgið; þá væri sigurrík framtíð í vændum
og þá yrði alþingi óskabarn hinnar ísl. þjóð-
ar.
3EST" 7 'vær rœður eptir, sem koma i nœsta bl.
Presthólamálið. Það gerðist tíðinda í
landsyfirrjetti í fyrra dag, að Halldór prófastur
Bjarnarson á Presthólum, er dænidur var 1 hjer-
aði 14. desbr. f. á. i 5 daga fangelsi við vatnjpg
brauð fyrir gripdeild, og slðan vikið frá • embætti
um stundarsakir, var alsýknaður af kærum rjett-
visinnar og málskostnaður látinn falla niður fyr-
ir báðum rjettum.
(Nánari skýrsla um dóm þennan i næsta bl.).