Ísafold - 25.08.1897, Blaðsíða 2

242
firði og þar með yfirstjórn allra verzlana
þeirra fjelaga hjer við Faxaflóa. ÞaS starf
rak hann síðan til dauðadags, meS stakri og
alkunnri alúð og ástundun, lipurS, ósjerhlífni
Og skyldurækt. Hann var og þingmaður
Skagfirðinga á alþingi 1883 og 1885, en í
sveitarstjórn Garðahrepps mörg ár og síðustu
missirin í sýslunefnd Kjósar- og Gullbriugu-
sýslu. Hann kvæntist 1877 frk. Frederikke
Glaessen frá Khöfn, er lifir mann sinn ásamt
einkaharni þeirra, Olafi, f. 1884. — Gunnl.
sál. var frábær eljumaður, lipurmenni og ljúf-
menni, ástríkasti eiginmaður og faðir, ágætur
fjelagsmaður og áhugamaSur um sjerhvað þaS,
er hann hugði landi og lyð til nytsemdar horfa.
Frá alþingi.
Stjórnarbótin.
Laugardaginn 21. þ. m. hafði neðri deild
frumvarpið til umræðu og úrslita, eins og það
kom frá efri deild. UmræðururSu langar, og
harðar nokkuS hjá sumum. Þegar til atkvæða
kom, lá fyrst fyrir breytingartillaga frá Sighv.
Arnasyni, nokkurs konar miðlunarvegur aS því
er snertir ríkisráðsfleyginn: að sjermálin ís-
lenzku »skuli ekki lögð undir samþykktar-
eða synjunaratkvæði hins danska ríkisráðs,
nema þegar svo sjerstaklega stendur á, að þau
að einhverju leyti einnig snerta sameiginleg
mál, en úr því sker konungur í ríkisráðinu,
hvort svo er eða ekki«. En felld var hún
með 13 : 10 atkv., þ. e. Benidikts-, Tryggva-
og kaupfjelagaliðið á móti, nema Sighvat-
ur sjálfur. Því næst var ríkisráðsfleygurinn,
eins og þeir Benid. vildu orða hann, felidur
með 12 : 11 atkv., og aðrar breyt. þeirra
(meiri hl. nefndarinnar) fellda.r meS 13 : 10
atkv., nema hvað þeir tóku nokkrar aptur, er
þeir sáu sitt óvænna. Þar gengu sem sje 3
úr liöi meiri hlutans, sem var við fyrstu at-
kvæðagreiðsluna: Einar Jónssou, Jón frá Múla
og Ólafur Briem, — allir mótfallnir ríkisráðs-
fleygnum.
Loks kom frumvarpið sjálft til atkvæða ó-
breytt, eins og það kom frá efri deild, og var
fellt með 13 : 10 atkv. Þá gengu fyrnefndir
3 þingmenn aptur í lið með sínum fyrri fje-
lögum, þeim Benid.- Tryggva- o. s. frv.
Eru hjer nöfn hvorratveggju:
Björn Sigfússon
Guðl. Guðmundsson
Halldór Daníelsson
Jens Pálsson
Jón Jensson
Jón Jónsson frá Stafaf.
Jón Þórarinsson
Skúli Thoroddsen
Valtýr Guðmundsson
Þórður J. Thoroddsen
nei
Einar Jónsson
Klemens Jónsson
Benid. Sveinsson
Eiríkur Gíslason
Guðjón Guðlaugsson
Jón Jónsson frá Múla
Ólafur Briem
Pjetur Jónsson
Sighvatur Arnason
Sigurður Gunnarsson
Tryggvi Gunnarsson
Þórður GuSmundsson
Þorlákur Guðmundss.
Umræðurnar.
El. Jðnsson (frams.m. meira hlutans) kvað
efri deild hafa fellt það burt, sem meiri hlut-
inn teldi þýðingarmest. Astæður hennar fyr-
ir að fella burt ríkisráðsákvæðið væru tvær:
að það væri óþarft, með því að það fælist í
núgildandi stjórnarskrá, og a ð með því á-
kvæði yrði frv. ekki staðfest. Að því er fyrri
ástæðuna snerti, sje enginn vegur annar til
að útkljá ágreininginn milli þjóðar og stjórnar
en sá, að þingið noti löggjafarvald sitt til að
taka af vafann. Hitt sje ekki nema spádóm-
ur, að stjórnin muni ófáanleg til að ganga að
ríkisráðsákvæðinu, ekkert ólíklegt, að hún
verði fáanleg til þess, því að það sje annað
að fást til að breyta gildandi lögum heldur
en að breyta skilningi sínum á þeim. Enda
þótt stjórnin staðfesti ekki ríkisráðsákvæðið,
verði hún þó að rjúfa þing, ef það verði sam-
þykkt, og svo geti þjóðin sagt álit sitt nm
máliö. Telur annars stjórnina skylduga tilað
rjúfa þing, ef frv. verði fellt ogleggja stjórn-
arskrárfrv. fyrir hið nýkosna þing. Fórnokkr-
um orðum um hinar smávægilegri breytingar.
Guðl. Guðmundsson (frams.m. minna hlut-
ans). Það hefir verið haft á móti þessu frv.
að með því yrði valdið fært út úr landinu,
þar sem landshöfðingjavaldið yrði rýrt. En
þetta er missýning. Nú er ástandið svo, að
þegar landsh. mætir á þingi sem fulltrúi
stjórnarinnar, veit hann opt ekki, hvernig hún
muni taka í máliö, og fyrir kemur það, að
úrslitin hjá stjórninni verða öfug við undir-
tektir landshöfðingja. Með hinni fyrirhuguðu
breytingu verður valdið ekki fært út landinu,
heldur inn í þingið; það fær betri tök á
stjórninni, og ráðgjafinn hlýtur að taka það
meira til greina en áöur. Þetta er því ekk-
ert annað en grýla.
Eptir að ræðum. hafði svarað frsm. meira
hlutans viðvíkjandi hinum smærri breyting-
um, fórust honum orð á þessa leið:
Svo er 1. gr. Það eitt er næg mótmæli
gegn ríkisráðsákvæðinu, að það nær ekki stað-
festing konungs, og þannig er hætt við að á-
rangurinn verði enginn af hinni löngu stjórn-
arbaráttu vorri. Jeg sje ekki, hverja þýðingu
það hefði a.ð setja ríkisráðsákvæðið inn í stjórn-
arskrárbreytingarfrv., umfram það að mótmæla
því í ávarpi til konungs, að sjermál vor eru
borin upp i ríkisráöinu. Framsm. meira hl.
segir, að mótmælin yrðu högg út í loptið, ef
þau kæmu fram í ávarpi, en aö slíkt ákvæði
í frv. tæki af vafann. Það er enginn munur
á atkvæðum þingsins, hvort sem þau eru
greidd um stjórnarskrá eða ávarp. En mun-
urinn er aptur á móti sá, að með annari að-
ferðinni girðum vjer fyrir umbætur á þeim
atriðum í stjórnarfari voru, sem skaðlegust
hafa verið — samvinnuleysi þings og stjórn-
ar og ábyrgðarleysi stjórnarinnar —, meðann-
ari aðferöinni spillum vjer öllum vorum stjórn-
arbótarvonum; með hinni aðferðinni spillum
vjer engu. I þessu efni er yfirlýsing ráðgjaf-
ans tvímælalaus. Hvernig yrðu nú horfurn-
ar, ef þingið annaðhvort samþykkti frv., sem
stjórnin gengi ekki að, eða felldi máhð í heild
sinni? Hvers er þágan, nema okkar? Stjórn-
in getur lagt málið á hilluna og geymt það
einn mannsaldur, en afstaða vor verður að
verri eptir en áður. Jeg er viss um, að öll
alþýða manna skilur það, að það er ekki vit-
urlegt, að tefla úr höndum sjer jafn-góðu færi
og nú býðst, í því skyni eingöngu, að lýsa
yfir lagaskilningi, sem vjer getuin ekki feng-
ið stjórnina til að aðhyllast, — og það þegar
oss er innan handar að koma þeirri yfirlýsing
á framfæri á annan hátt. Með þessu frv.,
eins og það kemur frá efri deild, samþykkj-
um vjer ekki fremur það atferli, að bera sjer-
mál vor upp í ríkisráðinu, en vjer höfum allt
af gert, þar sem vjer höfum afgreitt lög og
þingsályktanir með þeirri fullri vissu, að þau
yrðu fyrir ríkisráðið lögð. Meiri hluti nefnd-
arinnar segir í áliti sínu, að meðan ráðgjafinn
sje látinn bera sjermál Islands upp í ríkis-
ráðinu, beri að skoða hann sem danskan ráð-
gjafa. Þetta skil jeg ekki. Víst er um það,
að ráð er fyrir því gert, að vjer fáum sjer-
stakan íslenzkan ráðgjafa, undir sjerstöku á-
kæruvaldi og sjerstökum dómstóli og með
fullri ábyrgð á stjórnarathöfnum sínum.
Ræðum. hallaðist annars að breytingartil-
lögu Sighv. Arnasonar, með því að hún væri
líklegri til staðfestingar en tillaga meira hluta
nefndarinnar. Þetta sjálfsagt þýðingarmesta
atkvæðagreiðslan, síðan hann kom á þing.
Spurningin væri, hvort menn ættu að feta sig
áfram til aukins sjálfsforræðis. Sumir töluðu
um, að stjórnarskrárbaráttan væri nú oröin
of löng til þess að bera ekki meiri árangur
en þetta. Sætta menn sig þá betur við, að
hún hafi engan árangur? Svarið verður von-
andi ótvírætt hjá þjóðinni.
Landshöfðingi lýsti yfir því, að stjórninni
væri áhugamál að komast að samkomulagi
við þingið á þeim grundvelli, sem frv. dr. V.
G. hefði verið byggt á. Breytingar meira
hlutans væru komnar langt út af þeim grund-
velli, og verði ríkisráðsákvæðið samþykkt, þá
verði lögunum ekki staðfestingar auðið.
Jens Pálsson taldi tieöri deild aldrei hafa
staðið í þýðingarmeiri sporum en nú. Aöur
hefðu kröfurnar reyndar verið stærri, en
þá hefðu menn veriö í algerðri óvissu um,
hvort þeim yrði nokkuð sinnt, jafnvel von-
leysi. En nú væri komin fram skýlaus yfir-
lýsing um, hverjum stjórnarskrárbreytingum
stjórnin vildi ganga að. Sýnir fram á þýð-
ingu þeirra atriða, sem oss sjeu boðin. Með
ábyrgðinni fáist stjórnskipuleg trygging fyrir
því, að þingið hafi meira að segja hjer eptir.
Sú fjarstæða, að ábyrgðin sje tál, hafi verið
hrakin með svo gildum rökum, að ekki þurfi
að eyða orðum að henni. Ágreiningurinn geti
ekki verið um það, hvort þessi atriði sjeu
mikilsverö, heldur, hvort vjer eigum að heimta
meira í svipinn. Vill ekki fara af vissum
grundvelli út í óvissu, úr því að öllum kem-
ur saman um, að það sje til bóta, sem feng-
izt getur. Efri deild hafi nú gengið svo langt
í kröfunum, að landsh. sje ekki einu sinni
viss um, að þær eða frv. hennar verði staðfest.
Ekki víst, að hún geti gengiö lengra, svo að
frv. sje eins í hættu hjá þingínu eins og
stjórninni, ef ríkisráðsákvæðið verði samþykkt.
Er ekki búið að slá vindhöggin nógu lengi ?
Megum vjer ekki loksins fara að sjá einhvern
árangur? Og er ekki betri ein kráka í hendi
en tvær í skógi 1 ísl. þjóðin á rjett á að fá
að greiða atkv. um tilboðin. Merkustu blöð-
unum er áhugamál, að þau verði þegin, og
enda flest þeirra, sem áður hafa verið kröfu-
hörð, tala nú með stillingu. Skorar á meira
hluta nefndarinnar að taka breytingartillögur
sínar aptur, og óskar að öldin endi ekki á
því, að saka megi þingið um að það hafi
hamlað því að þjóðin fengi mikilsveröar
umbætur á stjórnarfari sínu.
Eptir að Kl. Jónsson haföi mælt móti breyt.
till. Sighv. Arnas. og flutningsm. mælt með
henni, stóð
Tr. Gunnarsson upp, og kvaðst gera það
af því, að blaö eitt hefði sagt, að þeir sem
halda vildu fram ríkisráðsfleygnum í stjórnar-
skrármálinu mundu ætla að láta jarða með
sjer ástæðurnar, í þeirri von að þær rísi upp
með þeim á dómsdegi. Astæður sínar væru
þessar: a ð ástandið yrði verra en nú, með
því að vald landsh., sem væri búsettur í land-
inu, færðist í hendur ráðgjafa, sem væri það
ekki; að grundvöllurinn væri skakkur, þar
sem ætlazt væri til, að ráðgjafinn sæti í ríkis-
ráðinu; a ð þetta væri svo langt stökk frá
því, sem þingið hefði áður haldið fram; a ð ó-