Ísafold - 22.09.1897, Qupperneq 1

Kemurútýmisteinu sinnieða
tvisv.í viku. Yerð árg.(90arka
minnst) 4kr.,erlendis 5 kr.eða
l‘/» doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrirfram).
ISAFOLD
o
Dppsögn (skrifleg)bundm við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er 1
Austurstrœti 8.
Reykjavík, miðvikudaginn 22 sept- 1897-
XXIV. ái-ff.
ísafold
verðurfrá nœstu áramótum hjer um bil
þriöjungi stærri
en nú, — í sama broti og Austri eða vel það,
4-dálkuS, en miklu leturdr/gri. Tölublaða-
fjöldi viðlíka og undanfarið, ekki undir 80,
eða tvisvar í viku (heil örk) hálft árið hjer
um bil
Verð sama og nu.
Langódýrasta blað landsins.
Ráð^jafa-ábyrgðin.
i
Hún er annað af þeim atriðum, sem mest-
um vafningum hefur valdið í umræðunum um
stjórnarskrármálið í sumar. Hitt er meðferð
málanna í ríkisráðinu, sem jeg fór nokkrum
orðum um í síðasta blaði ísafoldar.
Eptir því, sem stjórnarskrármálið horfði við
á síðasta þingi, cr sjerstaklega tilefni og á-
stæða til að íhuga þrjár mótbárur gegn ráð-
gjafaábyrgðinni, þeirri, sem vjer höfum, og
þeirri, sem oss var boðin á síðasta þingi.
Fjórða agnúann, sem kvartað hefur verið und-
an, þann, að ábyrgðin er háð erlendum dóm-
stóli, var þingið í sumar svo að lcalla einhuga
á að sætta sig við að siuni, og því má láta
hann liggja milli hluta. Vjer getum sagt, að
um þessar mundir liggi hann ekki fyrir til
umræðu.
Mig langar til að minnast á þessar mót-
bárur nokkrum orðum. En áður skal jeg
leyfa mjer að skvta lítið eitt nákvæmar en
gert hefur verið áður í umræðunum um þetta
mál, hvað skilið er við ráðgjafaábyrgð, og fer
jeg þar eptir framsetning hins merkasta nú-
lifandi ríkislagafræðings Dana, dr. Matzens
prófessors.
Ráðgjafaábyrgðin er tvöföld, politisk og laga-
leg.
Politiska ábyrgðin er háð almenningsálitinu
—blöðunum og þinginu öðru fremttr-—og bygg-
ist á því tvennu, að stöðu ráðgjafanna er svo
farið, að almenningsálitið tekur ekki gildar sömu
afsakanir hjá þeirn eins og hjá öðrum, t. d.
lægri embættismönnum, og að sjerstakt færi
er á því fyrir almenningsálitið að láta til sín
taka, þar sem ráðgjafar eiga í hlut, af því
að þeir eiga sæti á þinginu og fulltrúar þjóð-
arinnar geta þar krafið þá til roikningsskap-
ar fyrir gerðir sínar.
Það má svo heita, að þessa ráðgjafaábyrgð,
pólitisku ábyrgðina, vanti oss með öllu. Vita-
skuld eiga blöðin og alþingi kost á að finna
að gerðum stjórnarinnar. Og þau hafa líka
gert það svo óspart, að bæði þingið í heild
sinni og öll blöðin mundu verða talin í flokki
stjórnarandstæðinganna í öðrum löndum. En að
hjer sje þó ekki um neina pólitiska ábyrgð
að ræða, sjest bezt á því, að naumast veiður
sagt að stjórnin hafi að jafnaði tekið þær að-
finningar til greina. Oss hefur sem sje vant-
að þetta sjerstaka tækifæri til að koma al-
menningsálitinu í framkvæmd, sem prófessor
Matzen talar um í ríkislagafræði sinni, þetta
mikla aðhald fyrir ráðgjafann—að hann mæti
á þingi og verði ;þar krafinn til reiknings-
skapar.
Það var þetta, sem landshöfðingi meðal ann-
ars bauð ossá síðasta þingi fyrir hönd stjórn-
arinnar. Með öðrum orðum: oss var ómót-
mælanlega boðið það, sem kallað er pólitisk
ráðgjafaábyrgð. Og jeg hef ekki orðið þess
var, að neinar tilraunir hafi verið gerðar til
þess að syna fram á, að sú ábyrgð mundi
verða ófullkomnari hjá oss en hjá ýmsum
öðrum þjóðum. Þess vegna virðist mjer ekki
ástæða til að fara fleirum orðum um hana að
þessu sinni.
Þá er lagalega ráðgjafaábyrgðin. Húti er
einkennileg að því leyti, að ráðgjafinn er háð-
ur sjerstöku ákæruvaldi og sjerstökum dóm-
stól, þegar ræða er um misfellur á embættis-
gerðum hans. Hjá oss er, eins og kunnugt
er, ákæruvaldið hjá alþingi og dómsvaldið
hjá hæstarjetti.
Samkvæmt stjórnarskrá vorri er lagalega
ráðgjafaábyrgðin ekki víðtækari en svo, að
ráðgjafinn ber ábyrgð á stjórnarskrárbrotum
að eins. I surnar var þinginu boðin sú breyt-
ing, að framvegis skyldi ráðgjafinn bera ábyrgð
á allri stjórnarathöfninni.
Það er gegn lagalegu ábyrgðinni, að mótbár-
urnar hafa komið fram. Það hefur verið stað-
hæft, að hún sje ekki annað en tál og verði
ekki annað en tál, meðan stjórnarfari voru sje
svo háttað sem nú er og verða muni þrátt
fyrir stjórnarskrárbreytingarnar, sem oss voru
boðnar í sumar.
Röksemdirnar fyrir þessari staðhæfingu eru
þrjár, eins og jeg sagði í byrjun þessa máls.
Fyrsta röksemdin er sú, að þegar Islands-
ráðgjafinn verði í minni hluta við atkvæða-
greiðslu í ríkisráðiuu, sje ómögulegt að koma
fram ábyrgð á hendur honum. Þessi skoðun
er sett fram skýrt og skilmerkilega í eptir-
farandi greinarkafla í »Dagskrá« 4. septbr.
síðastl.:
»Þ.að er alveg rjett, að meiri hluti ráðherranna
ræður úrsiituui ' allra löggjafar- og stjórnarmála
íslands, sem borin eru upp' í ríkisráðinu.
En hvernig er Jiá hægt að lögsækja íslands-
ráðgjafa einan fyrir tillögur sínar?
Yjer skulum lita á löggjafarmálefnin ein út af
fyrir sig.
I: 68. blað.
Ef ráðgjafinn ritar undir lagaboð með konungi,
er hann ávallt með meiri hluta alþingis og á-
byrgðarspurningin getur þá ekki komið til greina.
En ef konungur neitar lögum um staðfesting, þá
er það einmitt að »úrslit meiri hlutans« af hin-
um dönskn ráðgjöfum koma fram — og þá er
það einmitt, að ábyrgðarspurningin í löggjafarmál-
efnum getur komið til greina.
Hvernig á að koma ábyrgð fram á bendur ráð-
herranum i því tilfelli?
Svarið liggur opið fyrir: Það er ómögu-
legt«.
Með grein minni »Ríkisráðs-flækjurnar« er
þessari mótbáru svarað. Jafnvel um dönsk
mál fer engin atkvæðagreiðsla fram í ríkisráð-
inu, og ekkert víst, að skoðunum meira hlut-
ans þar verði framgengt, ef ágreiningur kem-
ur upp. Og um íslenzk sjermál höfum vjer engan
rjett til að halda, að ágreiningur geti orðið
meðal ráðherranna í ríkisráðinu, af þeirri ein-
földu ástæðu, að það er að eins einn ráðherra
þar, íslands-ráðgjafinn, sem hefir heimild til
að fjalla um þau.
En gerum nú ráð fyrir því, að ímyndunin
um atkvæðagreiðsluna í ríkisráðinu sje á rök-
um byggð, og gerum enn fremur ráð fyrir
því, að sjermál vor sjeu borin þar undir atkvæði,
þvert ofan í ákvæði stjórnarskrárinnar.
Það hefði þýðingu, að því er snertir vald,
en allsendis enga þýðingu, að því er ábyrgð
snertir.
Afleiðingin af því, að íslands-ráðgjafinn
fengi ekki konung til að fallast á ráðstafanir
þær, er hann hjeldi fram, hlyti lang-optast
að verða sú, að ráðgjafinn segði af sjer. Hve-
nær sem um svo þýðingarmikið mál væri að
ræða, að lögsókn gæti með nokkru móti stafað
af úrslitunum, væri ráðgjafinn að sjálfsögðu
neyddur til að víkja, ef honum bæri á milli
við konunginn. Og eptir skilningi »Dagskrár«
á meðferð málanna í ríkisráðinu gæti þá
meiri hlutinn þar orðið ráðgjafa vorum að
falli.
En hann gæti ekki með nokkru móti hagg-
að ábyrgðinni. Annaðhvort sættir ráðgjafinn
sig við að láta undan ríkisráðinu, eða hann
sættir sig ekki við það og segir af sjer. Láti
hanu undan, tekur hann þar með að sjer á-
byrgð á ráðstöfun þeirri, sem um er að ræða.
Þá ábyrgð ber hann að sjálfsögðu einn, því
að alþingi er ekki heimilt að lögsækja neinn
annan ráðgjafa en íslands-ráðgjafann. En segi
hann af sjer, þá verður konungur að fá sjer
annan íslands-ráðgjafa, áður en nokkur ráðstöf-
un verður gerð, og þá lendir að sjálfsögðu á-
byrgðin á nýja ráðgjafanum.
Það liggur þannig í augum uppi, að þessi
mótbára gegn ráðgjafa-ábyrgð vorri er ekkert
annað en reykur. Hún er byggð á ímyndun-
ar-ástæðu einni, ríkisráðs-atkvæðagréiðslunni,