Ísafold - 02.10.1897, Blaðsíða 2

281
maður með meðalgreind geti vil^.t á öðru
eins og þessu — ef hann skilur dönsku. En
til frekari fullvissu þarf ekki annað en lesa
kaflann um ráðgjafaráðið. I þeim kafla stend-
ur, að atkvæðagreiðsla sje þar lögboðin, en
ehhi í ríkisráðinu.
* Grundvallarlög Dana minnast ekki á það
með einu orði, að atkvteðagreiðsla eigi að fara
fram í ríkisráðinu. Kennslubókin í ríkislaga-
fræði, sem notuð er við háskóla Kaupmanna-
hafnar, tekur það fram, að í þessu atriði með-
al annara komi fram munurinn á ríkisráðinu
og ráðgjafaráðinu. Jeg er þvx að vona, að
flestir aðrir en »Dagskrá« muni kannast við,
að jeg hafi nokkuð til míns máls, þegar jeg
segi að atkvæðagreiðsla fari ekki fram í ríkis-
ráðinu.
Stjórnarbrjefið frá í vor sannar ekkert í
þessu efni. Það er eptir að vita, hvað ná-
kvæm þjðingin er, enda opt talað um »at-
kvæði« í daglegu máli, þótt engin atkvæða-
greiðsla fari fram. Vjer getum t. d. sagt, að
blöðin hafi athvceði um mál þjóðarinuar,
landshöfðingi hafi ráðgjafar-aíivísði um löggjöf
landsins. I hvorugu dæminu getur verið um
neina atkvæðagreiðslu að ræða.
Að því, er þetta snertir, standa því orð mín
óhögguð, þrátt fyrir mótmæli »Dagskrár«.
Þá kem jeg að næsta atriðinu, sem jeg hef
um ritað og »Dagskrá« mótmælt, afstöðu
íslands-ráðgjafans gagnvart ráðaneytinu'.
Og jeg skal þá byrja með að sýna, rjett
til dærnis, hve ósvífin rangfærsla blaðsins er á
orðum mínum, eða þá að öðrum kosti misskiln-
ingurinn botnlaus.
Blaðið prentar upp úr grein minni eptirfar-
and setningar:
»Því að sjermál vor eru á allt annan hátt að-
skilin frá dönskum málum (o: í ríkisráðinu) held-
ur en t. d. mál þau, sem innanríkisráðgjafinn
fjallar um, eru aðskilin frá málum dómsmálaráð-
gjafans.-----
Þessu neitar enginn, ekki heldur neinn danskur
maður«.
Og svo gerir blaðið háð mikið að þessum
staðhæfingum, telur upp ýmsa, sem neiti
þessu, og spyr, hvort jeg telji þá með mönn-
um.
Um þessa tilvitnun er það nú fyrst að segja
að orðunum, sem eru innan sviga (o: í ríkis-
ráðinu), er bætt inn í af »Dagskrá«. A þess-
um stað var jeg ekki að tala um mál vor í
ríkisráðinu, heldur afstöðu þeirra yfirleitt
gagnvart dönskum málum. Og til sönnunar
staðhæfingunni tilfærði jeg þennan kafla úr 1.
gr. stjórnarskrárinnar: »1 öllum þeim mál-
um, sem .... varða ísland sjerstaklega, hef-
ir landið löggjöf sína og stjórn út af fyrir
sig«. Það var þetta ákvæði stjórnarskrárinn-
ar, sem jeg sagði, að enginn maður neitaði,
ekki heldur neinn danskur maður. Vill »Dag-
skrá« gera svo vel og nefna mjer einhvern
mann, sem neitar því?
Á þessu ákvæði byggist að sjálfsögðu sú
krafa vor, að engir af ráðgjöfum konungs
fjalli um sjermál vor nema Islands-ráðgjaf-
inn.
En meinið er, að krafa vor hefir verið víð-
tækari. Vjer höfum krafizt þess, að sjermál
vor yrðu ekki flutt í ríkisráðinu, enda þótt
stjórnarskrá vor kveði ekkert á um það,
hvernig eða hvar þau eigi að leggjast fyrir
konung. Þeirri kröfu hefir stöðugt og afdrátt-
arlaust verið neitað af stjórninni.
Gætum að synjunarástæðunum í stjómar-
brjefinu frá 29. maí síðastl.
»Það hefir opt verið tekið fram í hinum lang-
vinnu umræðum nm hið íslenzka stjórnarskrármál,
að væri sett á stofn slíkt stjórnarvald, sem áður
er óþekkt, og kalla mætti sjerstakt islenzkt rikis-
ráð, jafn-rjetthátt og óháð ríkisráði’rikisins, sem
fyrir er skipað um í grundvallarlögunum, þá væri
ísland þar með leyst úr ríkissambandinu«.
Þetta er eina mótbáran. Hún er sýnilega
stýluð gegn kröfunni um að taka ráðgjafa
vorn út úr ríkisráðinu. Það er ríkiseiningin,
sem fyrir stjórninni vakir, þörfin á eptirliti
með því, að Islands-stjórnin fari ekki út fyr-
ir sitt valdsvið, nje haggi jafnrjetti þegnanna,
nje stofni ríkinu í vanda. Það vei-ður með
engu móti sagt, að eitthvert slíkt eptirlit komi
í bága við stjórnarskrá vora. Það er þvert á
móti sjáfsögb afleiðing af sambandi voru við
Danmörku. Þar með er ekki sjálfsagt, að
ekki mætti finna einhverja aðra eptirlits-aðferð.
En á hana hefir enn ekki verið bent, og fyr-
irfram verður ekkert um það sagt, hvort hún
mundi verða oss hagkvæmari.
Að hinu leytinu verður því ekki haldið
fram með neinum rökum, að það komi að
nokkru leyti í bága við ríkiseininguna, að
danskir ráðgjafar láti hlutlaus þau mál, sem
bersýnilega eru á valdsviði Islands-stjórnarinn-
ar og koma ekki við öðrum hlutum ríkisins
-—eruí einu orði flutt fyrir konungi eingöngu
samlcvæmt stjórnarskrá Islands.
En með þessa lcröfu, eina út af fyrir sig,
höfum vjer aldrei komið. Þess vegna höfum
vjer aldrei fengið svar upp á hana eina. Og
þess vegna er það, að í þessu efni er nauða-
lítið að græða á stjórnarbrjefinu í vor—langt-
um minnna en Dagskrá heldur. Enda er
svarið að öðru leyti mjög ónákvæmt orðað.
Tökum orðin, sem »Dagskrá« leggur mesta
áherzlu á, að stjórnarstörf Islands »verði að
framkvæmast eptir sömu reglum og samráði
eins og stjórnarstörf hinna annara ráðgjafa
konungs.«
Ein af reglunum fyrir framkvæmd stjórn-
arstarfanna er sú, að fái konungur einhvern
af ráðgjöfum sxnum til að undirskrifa meðsjer,
þá öðlist sú stjórnarráðstöfun gildi. Dettur
nú nokkrum manni í hug að segja, að þessi
regla geti átt við sjermál íslands? úuðvitað
ekki. Það er að eins einn ráðgjafi, sem get-
ur gefið þeim gildi með undirskript sinni,
íslandsráðgjafinn. Orð stjórnarinnar verða í
þessu et’ni að skoðast í ljósi gildandi laga
—st j órnarsk rárinnar.
Alveg eins að sínn leyti er með »samráðið«.
Ríkisráðið þarf að athuga íslands-málin, gæta
þess, að ekki sje á þeim neinn hængur frá
þeim hliðum, sem jeg hef áður minnzt. En
svo nær ekki það »samráð« lengra. Einuig í
því efni höfurn vjer fullan rjett til að skoða
orð stjórnarinnar í ljósi gildandi laga.
Hingað til hefur þetta atriði sannast að
segja ekki haft ýkjamikla þýðingu. Mál vor
hafa jafnan verið í höndum eins af hinum
dönsku ráðgjöfum, sem hefur verið í mjög
lausri samvinnu við þing vort, og lengst af
hefur þau haft á hendi sá maður, sem mestu
hefur ráðið í ráðaneyti Dana. Það er allt að
því óhugsandi, að öðrum ráðgjöfum hafi nokk-
ru sinni kornið til hugar að taka fram fyrir
hendurnar á hr. Nellemann. Þess vegna er
og skiljanlegt, að kenningar stjórnarinnar um
afstöðu Islands-ráðgjafans gegn ríkisráðinu
sjeu lítt sundurliðaðar. Tilefnið til þeirrar
sundurliðunar hefur vantað.
En fengjum vjer fyrir ráðgjafa mann, sem.
ekki hefði önnur stjórnarstörf á hendi og
mætti á alþingi, þá fer málið að verða rnjög
þýðingarmikið. Og, eins og jeg hef áður
sagt, væri það skylda ráðgjafa vors, að sjá
um, að eigi verði brotin á oss lög með hlut-
semi af hálfu hinna dönsku ráðgjafa.
En fyrst er að gera sjer ljóst, hvers vjer
höfum rjett á að krefjast. Mjer er ekki ljóst,
hvað unnizt getur við tilraunir »Dagskrár«
til að gera sem minnstúr rjettarkröfum vor-
um. Og í þá átt hefur mestöll viðleitni henn-
ar stefnt síðustu mánuðina.
Japetus Steenstrup.
Merkan og frregan vísitidamann misstu Dan-
ir, þegar Jóhannes Japetus Smith Steenstrup
ljezt í sumar (20. júní). Hann var fæddur
1813, en varð stúdent 1832 og tók þá að
leggja stund á náttúrufræði við háskólann í
Kaupmannahöfn. En þegar árið eptir varð
hlje á skólanámi hans, sumpart vegna heilsu-
brests, sumpart fátæktar, svo að hann varð
að hverfa heim aptur til föður síns, sem var
prestur á Jótlandi. 1835 kemur hann aptur
! til háskólans og tekur til visindaiðkana af'
; nýju með tilsögn sömu kennaranna eins og
1 Jónas Hallgrímsson, Schoxvs, Reinhardts og
j Forchammers. Árið 1839 hafði hann fengið
; bæði verðlaun frá Vísindafjelaginu og gull-
! medalíu háskólans, og var honum þá veittur
styrkur til íslandsferðar. En háskólapróf tók
hann aldrei.
Sumarið 1839 ferðaðist hann nokkuð hjer
um land með dönskum manni, sem Schytte
hjet. Um haustið tók hann sjer vetrarsetu I
Reykjavík og meðal annars ljek hann hjer
um veturinn í sjónarleik, sem Bardenfleth
stiptamtmaður stóð fyrir. Sumarið eptir lagði
hann aptur af stað í ferðalag sitt um landið,.
og voru þeir Jónas Hallgrímsson þá saman.
Fór vel á með þeim, og gert orð á því, hve-
mikið Steenstrup hafi þótt til Jónasar koma.
Talið er, að þessi íslandsför hafi aukið mjög
vísindaþroska Steenstrups.
Þegar hann kom heim úr henni, varð hann
kennari við Sóreyjarskólann og 5 árum síðar
prófessór í dýrafræði við háskólann í Kaup-
mannahöfn og forstöðumaður fyrir dýrafræðis-
safni háskólans. Þeim embættum hjelt hann
þangað til 1885, að hann sagði af sjer.
Það getur auðvitað ekki komið til nokkurra
mála, að gera hjer grein fyrir vísindastarfi
Steenstrups. Það er víðtækara en starf flestra
annara manna, því að hann fjekkst svo að
segja jöfnum höndum við dýrafræði, grasa-
fræði, jarðfræði og fornfræði. Ýms af ritum
hans eru líka byggð á skoðunum, sem vísinda-
menn greinir mjög á um.
Eitthvert frægasta náttúrufræðisrit hans kom
út árið 1841. Það er um ættliðavíxl. Hann
sýnir þar og sannar fyrstur manna, að hja
ýmsum lægri dýrategundum, sem kynferði
hafa, verði afkvæmið kynlaust og allsendis o-
líkt foreldrunum. Kynleysið heldur sjer stund-