Ísafold - 02.04.1898, Blaðsíða 1

Kemur nt ýmist einu sinni ecSa
tvisv. í viku. YeicT iírg. (SO arka
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. e(Ta
l1/2 doll.; borgist fyrir mifíjan
júlí (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrifleg/ bnnum vn)
áramót, vígild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa bla'ðsins er í
Austurstrœti
Reybjavík, laugarda^inn 2. apríl 1898.
XXV. árar.
Fornrjripasafnojiiðtnvd.og ld. kl.ll—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við 11'/»— l*/»,ann-
ar gæzlustjóri 12—1.
Landsbókaxafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl 3)
md., mvd. og Id. til útlána. .
Vesla fer 4. þ. m.
Enginn árinningnr.
Ekki er ófróðlegt að athuga stjórn-
arbót þá, er Bogi Melsteð bendir Is-
lendingum á að keppandi væri að —
því fróðlegra, virðist oss, sem orð leik-
ur á því, að embættismennirnir í ís-
lenzku stjórnardeildinni í Kaupmanna-
höfn sjeu honum samþykkir, eða rjett-
ara sagt, að þessi kynlegi bæklingurj
sem hr. B. M. hefir skrifað, sje beint
innblásinn af þeirra anda.
Hann vill auka innlenda valdið.
Én, eins og vjer höfum áður skýrt
frá, er þetta innlenda vald, sem B.M.
vill auka, ekkiþingvaldið; þjóðarvaldið.
þ>að er embæ'ttisvaldið, landshöfðingja-
valdið.
Hann ímyndar sjer, að landshöfð-
ingjavaldið aukist um allan helming,
eða guð veit hvað, ef tillögum hans
verður framgengt. Gerum rúð fyrir,
að svo færi.
Hverju værum vjer bættari? Hefir
nokkur lifandi maður hjer á landi ver-
ið að biðja um aukið embættisvald?
j,að er eins og B. M. haldi, að á
sama standi, hvernig valdið er, ef það
er innlent að eins. Væri hann ekki
vitanlega sögufræðingur, mætti ætla að
hann hefði aldrei heyrt getið um neitt
innlent vald neins staðar, sem hefði
íarið illa að ráði sínu.
En, 8vo hugkvæmist honum ekki
einu sinni nokkurt ráð til að auka lands-
höfðingjavaldið.
Gætum áð, í hverju stjórnarbót hans
á að vera fólgin:
Leggja niður amtmannsembættin og
landfógetaembættið; auka í þeirra stað
landshöfðingjaskrifstofuna með tveimur
deildarhöfðingjum, tveim skrifstofu-
stjórum og 4 aðstoðarmönnum.
Og svo? >:
Svo er það ekki meira!
jþetta er sú »stjórnarbót«, sem Bogi
Melsteð og »Fjelag íslenzkra stúdenta
í Kaupmannahöfn«, og að sögn embætt-
ismennirnir í íslenzku stjórnardeild-
inni þar, ætlast til að Islendingar sætti
sig við. Fólki kann að þykja það ó-
trúlegt, enda skoplegt. En það verð-
ur að segja hverja sögu eins og hún
gengur.
|>ví skal ekki neitað, að það rná
telja þessum breytingum talsvert til
gildis, enda alls ekki ólíklegt, að að
þeitn ræki að meira eða minna leyti,
ef ráðgjafi vor mætti á þingiuu.
því að það er furðuleg meinloka,
sem komizt hefir inn í Boga Melsteð,
að sjerstakur íslenzkur ráðgjafi, er
mætir á alþingi, mundi að sjálfsögðu
hafa tilhneiging til að gera landshöfð-
ingjaskrifstofuna sem rýrasta, jafnvel
draga til sín »allar þær skýrslur,
sem nú eru sendar landshöfðingja«,
eins og hann segir á einum stað.
Ekki virðist þurfa mikinn skarpleik •
til að sjá, að hið gagnstæða mundi
verða niðurstaðan. þegar ráðgjafinn
er kominn á þing, er honum áríðandi
að hafa landshöfðiogjaskrifstofuna sem
öflugasta. Hann kemur á þingið til þess,
að vera í samvinnu við það, leiðbeiua
því, fá það á sínar skoðanir, standa því
allan reikningsskap ráðsmennsku sinn-
ar.
Eítt aðalskilvrðið fyrir því, að honum
verði þetta unnt, er það, að hann hafi
öfluga aðstoð í landinu sjálfu. Og þá
aðstoð hlýtur hann að fá frá lands-
höfðingja. En það stendur nú ein-
hvern veginn svo á, að Boga Melsteð
er þess varnað, að skilja nokkra lif-
andi vitund í samvinnu ráðgjafa og
þings. Fyrir þá sök hefir honum ekki
hugkvæmzt jafn-einfalt og sjélfsagt at-
riði eins og þetta.
En að koma upp með það að láta
alla stjórnarbótarviðleitm íslendinga
lenda í þessari euibættabreyting eitini
— að minnsta kosti ura óákveðinn
tima —, það er rneira en vjer hefðum
átt von á —.
Embættabrey ting, sem ekki einu
sinni stefnir neitt að því markmiði,
sem tillögumaðurinn vill halda að,
auknu valdi landshöfðingja.
|>ví að hver getur sýnt fram á, að
vald landshöfðingja aukist lifandi vit-
und við það, þó að amtmennirnir og
landfógetinn flyttu sig inn í skrifstofur
hans?
Bogi Melsteð hefir að minnsta kosti
ekki gert það, sem ekki er nein von.
Breytingin á stöðu landshöfðingja
yrði sú ein, að hann hefði sjálfur
minna að gera við þau. skrifstofustörf,
sem nú er á hann hlaðið. Hann hefði
þar af leiðandi meiri tíma en nú til
að vinna að löggjöf landsins.
En hann hefði ekki lifandi vitund
rneira vald. Staða hans væri eptir
sem áður á valdi ráðgjafans. Báð-
gjafinn hefði eptir sem áður úrslita-
valdið í öllum helztu málunum. Lands-
höfðingi gæti eltkert sagt meira á þingi
eptir en áður um vilja stjórnarinnar.
Haun hefði á engan hátt meira vald
yfir henni en nú.
Nei — það er ekki svo auðhlaupið
að því, sem Bogi Melsteð heldur, að
auka vald landshöfðingja.
Sannleikurinn er sá, að hann hefir
nú þegar tiltölulega eins mikið vald
eins og nokkur umboðslegur embætt-
ismaður í nokkru landi Norðurálfunn-
ar, að ráðgjöfi.m undanteknum, og
það er alls ekki æskilegt fyrir oss, að
hann fái meira vald.
jþví stöðu landshöfðingjans er svo
háttað og hlýtur að vera svo háttað,
að þingið fær aldrei vald yfir henni,
nema mjög svo óbeinlínis.
Bln yfir rúðjjafastbðunni á það að
fá vald. Og yfir henni fœr það lfka
vald, svo framarlega sem hann fær
sæti á alþingi — eins og öll önnur
löggjafarþing Norðurálfunnar hafa feng-
ið vald yfir sínum ráðgjöfum.
Fyrir peirri breyting er vert að
berjast og fyrir þeirri breyting hafa
Islendingar allt af verið að berjast.
En að auknu landshöfðingjavaldi
væri enginn ávinningur.
W. G. Spenee Paíerson.
Konsúll W. G. Spence Paterson
var fæddur 30. ágúst 1854 í Berwick-
skíri á Skotlandi. Faðir hans var
prestur. Paterson nam skólalærdóm,
og stundaði efnafræði við háskólann í
Edinborg. Er hann hafði tekið próf
þar, gjörðist hann »demonstrator of
chemistry« (kennari í efnafvæði) við
Dick-College í Edinborg, og gegndi
hann þeirri stöðu 3 ár. U m þær
mundir var stofnað fjelag á Skotlandi
í því skyni, að hagnýta brennisteins-
námana í Krísuvík, og gjörðist Pater-
son erindreki þess fjelags hjer. Dvaldi
hann þá nokkur ár í Hafnarfirði, og
hafði hann þar aðalbyggistöð sína 11
ár. Tvo vetur var hann kennari við
Möðruvallaskóla. Arið 1892 gjörðist
hann forstöðumaður enskrar verzlun-
ar í Reykjavík, og gegndi hann því
starfi til dauðadags, hinn 28. f. m.
Brezkur konsúll var haun frá því 1882.
Patersons er sárt saknað af öllum
þeim, er þekktu hann. Hann var
mikill gáfumaður, einkar-vel að sjer
í efnafræði og mörgum öðrura lær-
dómsgreinum. Honum þótti mjög
mikið koma til hinnar íslenzku tungu,
og þess eru 1 fá dæmi, að nokkur
útlendingur hafi komizt svo fljótt upp
á að tala og rita íslenzku, eins og
hann, enda talaði hann hana og
skrifaði sem innlendur væri. Hann
unni landi voru af alhuga, og var opt
gaman að heyra, hversu ákaft hann
tók málstað vorn og lands vors, ef
hann heyrði oss hallmælt af öðrum.
Bókmennta vorra þótti honum mikið
til koma, og gegndi furðu, hversu
hann sem útlendingur var heima í
þeim. Er hann hafði dvalið hjer 3
ár, var hann eitt sinn í brúðkaups-
veizlu. |>á er á kvöldið leið, fóru menn
að syngja, mest dönsk kvæði. þ>á
reis Paterson upp og mæltist til að
heldur yrðu sungin íslenzk kvæði; gest-
irnir kunnu færri af þeim en Pater
son gat minnt á, og þuldi hann þá
upp hvert íslenzkt kvæðið af öðru.
jpeir, sei^ tilsagnar nutu hjá Pater-
son, ljúka allir upp sama munni um
það, hversu ágætur kennari hann var;
þeir, sem hann veitti atvinnu, eru all-
18. blað.
ir samhuga í því, hversu einlægur og
vingjarnlegur húsbóndi hann var; þeir
fjöldamörgu, sem viðskipti áttu við
hann, eru allir samdóma um, hversu
ljúfur og áreiðanlegur ’ viðskipta-
maður hann var. Vinum sínum var
hann tryggur og einlægur; viðfeldnara
mann í umgengni gat ekki. I viðtali
var hann jafnt fræðandi sem gaman-
samur. Svo var hann orðvar, að aldrei
mun nokkur maður hafa heyrt hon-
um eitt einasta styggðaryrði af vörum
falla í fjarverandi manns garð.
Paterson var og kom hvervetna
fram sem heiðursmaður og góður
drengur í þess orðs fyllstu merkingu.
Jarðarför hans er ákveðið að fram
skuli fara þriðjudaginn 5. þ. m.
Þ-
Blöð
langafa vorra, afa
og feðra.
Lærdómslistafjeiagsritín.
M. Stephensen. Minnnisverð tíðindi.
III.
m
Frá árinu 1776, er » lslandske Maan-
edstidender« kom út, og fram að árinu
1796 kemur ekkert tímarit út hjer á
landi. En í Kaupmannahöfn gefur ís-
lenzka Lærdómslistafjelagið út ársrit
fyrir árin 1780—1794.
Fjelag þetta var stofnað af 12 ís-
lenzkum stúdentum í Kaupmannahöfn
árið 1779. En aðalstyrktarmaður þess
\ar Jón Eiríksson konferenzráð, með-
an hans naut við (t 1787). Enda hafði
hann heitið stofnendunum aðstoð sinni.
Aðaltilgangur þess ætlaðist Jón Ei-
ríksson til að væri sá, »að fræða landa
vora í hústjórnarefnum, en aukatilgang-
ur að eins að kenna þeim snjöll vís-
indi«. Og þeirri stefnu hjelt fjelagið
jafnan.
Langmest af ritgerðunum í riti þessu
mundu nú vera talin eiga heima í
ýmiss konar atvinnuritum, en verða
ekki talin til eiginlegrar blaðamcnnsku.
Fyrir því látum vjer oss nægja að
nefna það að eins.
Mjög vel var til rits þessa vandað
að öllu leyti. En viðtökurnar voru
daufar hjá landsmönnum. Salan hjer
á landi brást með öllu, að minnsta
kosti fyrstu árin, og fjelagið heíðiorð
ið að hætta starfi sínu, ef ekki hefði
fengizt styrkur hjá konungi.
IV.
J>að gegnir furðu, að enginn skuli
hafa fundið hjá sjer köllun til að rita
greinilega ævisögu Magnúsar Stephén-
sens konferenzráðs, og það því fremur,
sem þjóð vor mun naumast nokkurn
tíma hafa sýnt honum fulla sanngirni,
metið hann að maklegleikum, lífs nje
liðinu, þó að einstakir menn hafi gert
það.
þjóðbuginn var honum andvígur,
meðan hanu lifði og starfaði. Að lík-
indum má fullyrða, að hatin sje það
enn í dag. Höggstaðina vantar held-