Ísafold - 20.04.1898, Blaðsíða 1

Kemur ut ýmist eÍDU sinni eða
tvisv. i vi'uu. Yerð árg. (SO arka
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 :/2 doll.; borgist fyrir niiðjan
júji (erlendis fyrir frani).
Uppsögn ^sfcrifleg) bunam við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
•Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
Reykjavík, miövikuda^inn 20. apríl 189cS.
22. blað.
XXV. ársr.
-
gpgT Tvisvar í viku kem-
ur Isaíokl út, miöviku-
dagra og’ laugardaga.
Fornflri'pasafr opiðmvd.og ld. kl 11 T-.
Land.sbanlánn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við ll’/a—l'/2,ann-
ar gæzlustjóri 12 1.
Laiiclsbökasafn opið bvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengur (til k) S)
tnd , mvd. og ld. til útlána.
T’óstar væntanlegir: austan 19., vestan
23. og norðan 24. april.
laiiiniiimiiiri , , , , , , , , , , , , , , , , f , , ,, , ,
Island og ríkisráöiö.
\ itanlega er ekki árennilegt að spá
í eyðurnar, að því er ísleuzkar stjórn-
mála-unnræður snertir. Sú getspeki
mætti vera í meira lagi tnögnuð, seD.t
gizkað gæci á, hverjum kenningum
muni veroa haldið að þjóð vorri næstu
mánuðina.
Hverjum mundi t. d. hafa til hug-
ar komið í fyrra um þetta leyti, að
þá mundi innan skamtns verða haldið
fram þeim kenniugum tveimur, að
hæstirjettur geti tneð engu móti dæmt
ráðgjafa íslands, hvað sem stjórnar-
skráin segi, og að velferð þjóðar vorr-
ar sje undir því komin, að gera lands-
höfðingjavaldið sem ríkast?
Nei, það er ekki vinnandi vegur að
gizka á kenningar og rökspmdir, með-
an ábyrgðartilfinningin er ekki ríkari
en hun er hjá sumum blöðum vorurn
og þjóðmálagörpum. En hitt er ó-
hætt að fullyrða, að hefði vitið og
gannleikurmn í stjórnmálum álíka mik-
inn rjett á sjer vor á meðal, eins og
í öðrum siðuðum löndum, þá mundi
nú bullið um ríkisráðið vera kveð-
ið niður til fulls og alls með ritgerð
dr. Valtýs Guðmundssonar í næstsíö-
asta tölubl. ísafoldar.
Vitaskuld hefir hann lítið sagt um
það nriál annað en »Cofpus juris« hafði
þegar vikið á í Isafold fyrir fáurn
mánuðum' Hn liann hefir leitað sjer
vitne^kju um má’.ið hjá þejm) sem
eru því manna kunnugastir, jpú
hann af skiljanlegum ástæöUm nefnj
ekki heimildir síuar, virðist oss ekki
það geta verið neitt leyndarrnál, að
það eru fyrverandi og núver-
andí ráðgjafar konungg, S6m
hann hefir átt, tal við.
Samkvæmt þeim skýringum, Sein
hann hefir fengið hjá þessum mönnum,
lýsir hann svo yfir þvi, að
»allt, sem »Corpus juris«
heflr ritað um það mál (í
Isafold), sje hárrjett«.
Engum, sem fylgt hefir með athygli
stjórnarbótarmáli voruá síðasta þingi,
getur dulizt það, hver áhrif önnur
eins yfirlýsing og þetta hlýtur að hafa
— svo framarlega sem þar hefir ein-
göngu verið talað af einlægní og fals-
lausri eptirleitan sannleikans. Og
fyrir öðru er ekki ráð gerandi.
|>essi yfirlýsing kippir sem sje með
öllu undirstöðunni undan málstað
þeirra manna, setn á síðasta þíngi
vildu aðhyllast tilboð stjórnarinnar, en
með því skilyrði og að því viðbættu,
að ráðgjafi vor ætti ekki sæti f ríkis-
ráðinu,
þetta skilyrði »fleygsn)annanna» svo
kölluðu var vitanlega byggt- á þeirri
ímyndun, að ráðgjafi vor gæti ekki
notið sín tií fulls, ef hann ætti sæti
í ríkisráðinu —- hann væri þá háður
því, er meiri hluti manna þar vildi
vera láta. Svo vakti það og fyrir
einum þessara þmgmanna að minnsta
kosti, að ríkisráðsseta ráðgjafa vors
gerði að engu öil ábyrgðarákvæði
stjórnarskrárinnar ísienzku, því að í
rikisráðinu gæti hann enga sjerstöðu
haft —• þar væri hann ekkert annað
en danskur ráðgjafi.
þessar ímyndanir hafa nú reynjít
eintómur reykur. Engin ástæða, sem
»fleygsmennirnir« hafa fyrir sig borið,
hefir reynzt að nokkuru nýt. Ríkisráðs-
seta ráðgjafa vors hefir ekki þær af-
leiðingar, sem þeir menn hafa gert sjer
í hugarlund.
það er því ómótraælanlegt, að áhrif-
in af leiðrjettingum ráðgjafanna, sem
dr. V. G. hefir nú birt, ættu aðverða
þau, að hjer um bil allt þingið haliist
að tilboði stjórnarinnar frá í fyrra
sumar — allir þeir, með öðrum orð-
um, sem taka vildu tilboðinu í fyna,
svo framarlega sem ráðgjafi vor ætti
ekki framvegis sæti f ríkisráðinu. —
Með grein dr. V. G. eru staðfest
eptirfarandi atriðí, sem eru hvert öðru
mikdsverðara fyrir oss:
1.
Enyin atkvæðagreiðsla
getur nokkurn tíma í'arið
fram í ríkisráðinu.
Gasprið um, að ráðgjafi vor verði
ofui liði borinn með atkvæðagreiðslu, er
því ekkert annað en heilaspuni.
2.
liáðgjafi íslands hefir við-
urkennda sjerstöðu í rík-
isráðinu, sjerstöðu, sem
gi‘undvallarlög Dana gera
ekki ráð fyrir, sjerstöðu,
sem eingöngu byggist á
stjórnarskrá Islands.
í íslenzkum málum gildir ekki und-
irskript neins ráðgjafa annars en Is-
lands-ráðgjafans, þar sem aptur á móti
ályktun konungs í dönskum málum fær
fullt gíldi, ef hann fær einhvern af
ráðgjöfunum til að skrifa undir með
sjer. Naumast getar svo nokkrum
heilvita manni dulizt það, að sje stjórn-
arskrá vor bindandi að því er snert-
ir undirskript konungs í ríkisráðinu,
án allrar hliðsjónar á grundvallarlögum
Dana, þásjeu líka á b y r g ða r-á k v æ ði
heunar góð og gild. Kenningin um, að
ráðgjafi vor hljóti að sæta ábyrgðar-
ákvæðum grundvallarlaganna dönsku,
ef hann situr í ríkisráðinu, er þá ejtk-
ert annað en helbert bull.
3.
Alíslenzk mál láta dönsku
ráðgjafarnir lilutlaus.
Af þeirri einföldu ástæðu að þau
koma þeim ekkert við, eru eingöngu á
verksviði Islands-ráðgjafans. Agreining-
ur milli íslands-ráðgjafans og hinna
ráðgjafanna í rfkisráðinu getur að eins
hugsazt, þegarmálin snerta að einhverju
leyti hag eða rjettindi Dana eða þá al-
þjóðarjettinn.
4.
Allt til þessa dags hefir
íslenzkum málum aldrei
verið ráðið öðruvísitillykta
í ríkisráðinu en ráðg’jafl Is-
lands hefir lagt til.
En svo bætist hjer við 5. atriðið,
sem dr. V. G. tekur skýrar fram en
nCorpus juris« — eðlilega fyrir þá sök,
að eptir samtal sitt, við ráðgjafana
getur hann talað af óyggjandi þekkingu
í því efni, sem hinn gat ekki hjer úti
á Islandi:
5.
Gangi úrskurðnr konungs
gegn “tillögumf ráðgjafans,
er málið flytur, þá er litið
svo á, sem sá ráðgfjafi hafi
ekki önnur nrræði^en að
beiðast lausnar.
Neiti konungur að staðfesta mál,
er íslands-ráðgjafinn flytur, er það
þannig í reyndinni hið sama sem að
hann víki honurn frá völdutn.
Og svo hafa menn hjer heima, í
fullri alvöru og með einstökum bpek-
ingssvip, verið að gera ráð fyrir að
ráðgjafi vor mundi standa alveg úrræða-
laus, ef hann kæmi með lög frá al-
þingi, sem hann sjálfur veitti fylgi sitt,
en sættu mótspyrnu í ríkisráð-
inu, — hatin gæti ekkert gert annað
en komið á næsta þing og sagt því, að
þessu hefði hauu ekki getað fengið
framgengt!
Oneitanlega er það stundum heppni
fyrir sóma þjóðar vorrar, hve fáir skilja
bollaleggingar þjóðmálagarpanna okkar.
þeim er ekki allsjaldan svo háttað, að
þær er kunnugum bezt að bjóða.
Ea hvers er líka von: í flokkaleysinu,
ábyrgðarleysinu, leiðtogaleysinu, ein-
angruninni?
Hvers er von, þegar vjerhöfum aldr-
ei náð tali af stjórn vorri, síðan vjer
loksins fengum að nafninu til umráð
sjermála vorra?
Hvers er von, eptir að stjórnarbótar-
viðleitni vor hefir um langan tíma
verið í því fólgin að elta skjrjamyndir,
sem enginn hefir haft ástæðu til að
ætla að nokkurn tíma tækist að hand-
sama?
|>að er í jarðveginum, sem myndast
af slíku ástandi, er fáfræðis-og heimsku-
gorkúlurnar þróast.
Reyk.javík.
Yeðráttan saraa enn, þó lítil hlýindi veru-
leg enn; leysir svo seni ekkert til fjalla, en
láglendið autt orðið.
Gufubáturinn »Oddur« kom hingað i
gærmorgun allra snöggvast austan af Eyr-
arbakka, meðfranskastrandmenn frá. Stokks-
eyri, og að sækja pantaða síld í Ishúsið
hjer og kol i Hafnarfirði. V. Nielsen verzl-
unarstjóri sjálfur með skipinu.
Almenningsálitið.
Kaflar úr fyrirlestri eptir síra
Ólaf Ólafsson í Arnarbæli.
. . . |>að væri nú æskilegast, að al-
menningsálitið væri jafnan runnið und-
an rifjum hinna beztu og vitrustu
manna, því þá mætti vanalega ganga
að því vísu, að það færi í svo rjetta
átt, sem kostur er á eptir öllum at-
vikum. |>að er líka sjálfsagt að játa
það, að almenningsálitið er þannig
undirkomið opt og iðulega. þ>á er
það líka æskilegur dómstóll, sem gott
er að eiga mál sitt undir fyrir alla
þá, sem með rjett mál fara og rjett
breyta. En — almenning8álitið á opt
lakara faðerni en þetta; því er miður.
Almenningsálitið, hvort það er í ein-
hverju máli eða um‘ einhvern maun,
er opt skapað, alið og nært af kæru-
litlum glömrurum og illmálugum
kjaptakindum — jeg bið menn að fyr-
gefa orðið. — f>að er kynleg, en þó
sönn játning, að í mörgum fjelögum
hafa opt ljelegustu og óvönduðústu
manneskjurnar átt drjúgastan þátt í
að skapa almenningsálitið. þegar
kjaptakindurnar eru búnar að kom-
ast yfir eitthvað, sem þær þurfa að
koma á framfæri, þá leggja þær upp
í nokkurs konar póstferð. jpær póst-
ferðir eru að vísu ekki kostaðar af
landssjóði; en samt munu fá dæmi
þess, að nokkuð glatist, sem sent er
með þeim póstum. Einn daginn fara
póstar þessir að Brú, annan að Gili,
þriðja að Á, fjórða að Sandi o. s. frv.
og alstaðar skila þeir af sjer frjettun-
um. það má rekja ferilinn um hjer-
aðið eptir þessar manneskjur, eins og
ferilinn eptir kýrnar á vorin, þegar
þær eru farnar að bíta grængresið.
Kjarninn og rjóminn undan tungurót-
um kjaptakindanna verður að almenn-
ingsáliti með tímanum. Margar kjapta-
kindur hafa fyrir sið, að byrja sögur
sínar með þessum orðum; »Nú eru
þeir farnir að segja, o. s. frv.« Eða:
»pað cr almennt sagt«, eða: ))pað er
almennt talað«, eða: »Almenningur seg-
ir« o. s. frv. Með öðrum orðum: þær
vitna í almenningsálitið orðum sínum
til staðfestingar einmitt á sama tíma,
sem þær eru að reyna að gera frjetta-
burð sinn að almenningsáliti.
. . . Stundum myndast almennings-
álitið líkt og hús eða bygging, sem
margir vinna að, og einn byggir ofan
á þar sem annar hættir. Og það er
alls ekki ófróðlegt að virða fyrir sjer
myndunina, framfarirnar og þroskann.
Pjetur á Hóli og Páll á Sandi (nöfn-
in eru mynduð eða tekin úr lausu
lopti; manneskjurnar eru til, líklega
víðar en á einum staðnum) eru góð-
kunningjar og koma opt hver til ann-
ars. Einhvérn tíma hefir Páll komið
að Hóli til Pjeturs og verið nótt hjá
honum. Daginn eptir verður tilrætt
um þetta á næsta bæ, að Páll hafi
verið um nóttina hjá Pjetri. J>á segir
einhver á heimilinu: »Jeg gæti nú
trúað, að þeir hefðu fengið sjer í staup-
inu í gærkveldi, drengirnirl* Heimil-