Ísafold - 04.05.1898, Page 1

Kemur ut ýmist óinu sinni eða
tvisv. í vikn. Yerð árg’. (80 arka
niinnst) 4 kr., erlendis S kr. eða
l'/a doll.; borgist fyrir miðjan
júií (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg, bunum við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
XXV. órar.
Reykjavík, miðvikadag'inn 4. maí 1898.
26. blað.
Tvisvar í viku kem-
Og frá ár nu 188á og pangað til nú
hefir yfirle tt verið pinjrœði í Noregi.
ur Tsafold út, miðviku-
daara og lamrardatra.
........................ i—............
Fornyripaxaf/'opiðmvd.og Id. kl.ll l'A
Landsbankinn opinn bvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við IVp—l>/»,ann-
ar gæzlnstjóri 12—1.
Landsbókasafn opið bvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu iengnr (til kl 8)
md., mvd. og ld. til útlána.
Póstskipið Thyra væntanl. á morgun.
i*.ji>»iMiJii '■ ■ 1 1 1 " « ' ■ i I'I'ibt.i ■ ■ , |i":|j „ an , .p h«iimi i
„N. Ö otr þingrœðið.
Blað vort hefir jafnan haldið því
fram, aíðan os3 var boðin sú breyting
á stjórnarfari voru, að ráðgjafi vor ætti
að naæta á alþingi með fullri stjórn-
skipulegri ábyrgð, að af henni mundi
leiða þingræði, — ekki á þann hátt,
að stjórnin yrði háð skyndilegum skap-
brigðum þingsins, heldur á þann hátt,
að ekki yrði unnt fyrir nokkra stjórn
að sitja við völdin til lengdar gegn
vilja alþingis.
Ein aðalröksemdin fyrir þeirri kenn-
ingu vorri er sú, að það sje hvervctna
viðurkennt, að »erindið, sem allir ráð-
gjafar eigi á þing, sje það að semja
við þingið, koma sjer saman við það
um málefni þjóðarinnar«.
jpessa röksemd genr »Nýja 0Idin«
að umtalsefni í síðasta tölublaði sínu,
neitar henm algerlega, og færir þing-
sögu Noregs og Prússlands til sönn-
unar sínu máli.
Gætum þá að, hvernig »N. ().« les
þessa þætti mannkynssögunnar.
Fyrst er þá Noregur.
»Vjer viljum benda á mestalla þing-
sögn Noregs. segir blaðið. Hún á að
sýna það fullórækt, að ráðgjafar mæra
einatt á þingi að eins til að fullnægja
venjuformi, en stjórna eins og þeim
sýnist og kæra sig dauðann og dje-
skotann uin þmgið, ef þeim ræður
svo við að horfa«. Síðar 1 greininni
er það tekið fram skýrum orðum, að
í Noregi hafi »verið harla lítið um
þingræði«. —_________________
»Nýja ()ldin« ætti ekki að
reiðast því, þó að vjer segjurn það
afdráttarlaust, að hun heíir komið því
upp nm sig, að hún kann bókstaflega
ekkert í þingsögu Noregs. Hvernig
gæti henni annars til hugar komið að
»benda á mestalla þingsögu þess lands.,
til þess að sanna það, að þingræði sje
ekki samfara þingsetu ráðgjafa?
þingseta Noregs byrjar 70 árum áð-
ur en norskir ráðgjafar koma á þing.
Hver heilvita maður getur sjeð, að
ekki er til neins að »benda á« þau ár.
Blaðinu til óhjákvæmilegrar undir-
stöðufræðslu skulum vjer þágetaþess,
að þingseta norskra ráðgjafa hófst
árið 1884. Eram að þeim tíma hafði
ekki verið þingræði í Noregi.
þar kom það svo áþreifanlega með
þingsetu ráðgjafanna, að ekkert dæmi
úr veraldarsögunni sannar betur vorn
málstað, ekkert dæmi er jafnandvígt
því, .er »N. 0.« heldur fram.
þ>að eru að eins tvö ár á tímabilinu
1884—1898, sem nokkur vafi kann að
geta leikið á um, árin 1893—1895,
þau, er Emil Stang var ráðaneytisfor-
maður í síðara skiptið. Steen neydd-
ist til að sleppa völdunum 1893, þó
að hann hefði meiri hluta í þinginu,
en það var að kenna ólægni hans og
íyrirhyggjuskorti, að dómi hans eigin
flokksmanua. Hann ætlaði sem sje
að kúga konung til að staðfesta ný-
mælið um norska konsúla, án nœgi-
lega eindregins fylgis sinna manna, og
án nokkurrar skynsamlegrar vonar
um að geta að svo komnu komizt yfir
torfærur þær, er lágu í leið fyrir mál-
inu að öðru leyti.
Annars hafa þessir ráðaneytisfor-
menn verið í Noregi, síðan 1884:
Johan Sverdrup 1884—1889. Hann
’nefur meiri hluta þingsius með sjer
þangað til 1889, er hans eigin flokks-
menn steypa honum úr völdum eptir
álmennum þingræðisreglum.
Emil Stang 1889—91, hefur meiri
hluta á þingi, hægrimenn og nokkra
vin8tnmenn. Fer frá völdum 1891, er
hann veróur í minni hluta (50: 59).
S een 1891—93, vinstrimenn, flokks-
menn hans, í meiri hluta.
Emil Stang aptur, 1893—95.
Hagerup 1895—98, samsteypu-ráða-
neyti, 4 hægrimenn, 4 vinstrimenn,
2 miðlunarmenn í stjórninni. Enginn
flokkurinn nógu öflugur -til að vera
einn um hituna.
Steen aptur nú í vetur 18ö8, af því
að vinstrimenn unnu algerðan sigur
við kosningarnar í haust.
Standi nú »N. Ö.« við það, er hún
hefir athugað þetta, að í Noregi hafi
verið nharla lítið um þingræði«, síðan
ráðgjafarnir komu þar inn á þing, þá
verðum vjer að segja, að örðugt er að
gera henni til hæfis.
Svo er Prússland.
»N. ().« bendir ekki að eins á á-
standið þar frá 1862—66, heldur og
eptir 66. . »Reyndi ekki Bismark ár
eptirárfrá 1866 að »koma fram því er-
indi«, að koma sjer saman við þingið?«
segir blaðið. »Mistókst það ekki ár-
lega? Og stjórnaði hann ekki í þveru
trássi við þingið?«
Nei, nei! *N. Ö.« veður þarna í
hrapallegri villu og svíma, í kolsvört-
um reykjarmekki, og veit sýnilega ekki
meira um Prússland en um Noreg.
Satt er það og hverjum manni kunn-
ugt, að 1862—66 eru deiluárin miklu
í þingsögu Prússlands. Stjórn og
þingi (annari deildinni) kemur ekki
saman um fjárlögin. Neðri deildin
marg-synjar um fjárveitingar til aukins
herbúnaðar, en Bismarck fer sínu fram
jafnt fyrir það, — reyndar með af-
dráttarlausu fylgi og samþykki efri
deildarinnar, »herradeildarinnar«.
En eptir sigurinn yfir Austurríkis-
mönnum 1866 fer hann fram á að
þingið veiti sjer uppgjöf sakar fyrir
að hann hafði stjórnað fjárlagalaust
undanfai-in ár, og fær hana viðstöðu-
laust. Með því viðurkenndi hann fjár-
veitingarvald þjóðfulltrúanna og þar
með þingræði á Prússlandi.
Hversvegna traðkaði hann þingræð-
inu 1862—66?
Af því að hann taldi markmið sítt,
sameining þ>ýzkalands, þingvaldinu
æðra, og af því að því takmarki varð
ekki náð| nema með því að brjóta
gegu þingræðinu.
Og þegar hann hafði fengið ráðum
sínum framgengt að nokkru, hafði rutt
sameiningunni braut með hervaldi
Prússa, þá varð þing og þjóð á sama
máli og hann.
En svo eptir 1866? Mistókst hon-
um þá ekki árlega að koma sjer sam-
an við þingið? Stjórnaði hann ekki í
þveru trássi við þingið? eins og »N.O.«
segir.
pví ýer svo fjarri, að ’jeptir 1866
stjórnaði hann einmitt að staðaldri með
fylg meiri lduta á þingi. Gagnstæðar
staðhæfingar »Nýju Aldarinnar« eru ekki
annað en draumórar, misminni eða
blátt áfram vanþekking. Stjórn-
kænsku Bismarcks er einmitt fyrir
það eigi hvað sízt við brugðið, hver
snillingur hann var að tefla svo með
þingflokkana, jafn-andstæðir og þeir
voru hver öðrum, að alltaf skyldi hann
fá meiri hluta sjer hliðhollan út úr
þeim. Fylgismenn hans voru vitan-
lega ekki eingöngu hans nánustu skoð-
anabræður, íhaldsmennirnir, heldur
og venjulega annaðhvort þjóðernis- og
frelsismennirnir svo nefndu eða þá
miðflokkurinn (Centrum), eða menn úr
hvorratveggja liði.
»N. 0.« stingur því að oss, að það
sjeu ekki að eins dæmi þessara landa,
Noregs og Prússlands, sem sanni það,
að þingræðið sje ekki viðurkennt hver-
vetna þar, sem ráðgjafar mæti á þingi,
heldur og dæmi einhverra »fleiri
landa«.
Dæmi landanna, sem hún hefir
nefnt, sannar ekki lifandi vitund í þá
átt.
Hver veit, nema »N. Ö.« vilji nú
gera svo vel og spreita sig á að nefna
hin löndin, sem hún hefir í pokahorn-
inu?
Bara að þeirra dæmi sanni þá meira!
Bara að »N. 0.« misminni nú ekki
eins hrapallega um hin löndin eins og
um Noreg og Prússland!
þ>að er annars mein um ritstjóra
»Nýju Aldarinnar«, hvað fljótfær hann
er stundum, jafn-mörg skilyrði og hann
hefir til” þess að leggja það til mál-
efna þjóðar vorrar, sem verulegur
fsngur er í. jpeir, sem neyðast til að
leggja á sig það stundum miður á-
nægjulega verk, að lesa vandlega
megnið af blöðum vorum, hljóta að
finna, hve mikla yfirburði hann hefir
yfir flesta íslenzka blaðamenn, að því
er snertir umræður um stjórnarmál
vort, — hve annt hann lætur sjer um,
að hafa röksemdir á boðstólum, og hve
áheyrilega opt er frá þeim röksemdum
gengið. Jafnvel fyrir skoðana-and-
stæðinga hans er stjórnarmálsgrein
eptir hann eins og grasblettur í eyði-
mörk innan um allt heimskubullið,
sem rennur út yfir landið í þeim blöð-
unum, sem vísvitandi eða óafvitandi
eru hvert á sinn hátt að vinna að
sama takmarki og hann því miður
vinnur að nú sem stendur: — ónýt-
ing allrar skynsamlegrar stjórnarbót-
ar-viðleitni í landinu.
í leysingu.
ii.
Fráleitt er of djúpt tekið í árinni,
þó að fullyrt sje, að hjá engri þjóð
komi meðvitundarleysið um vanþekk-
inguna jafn-átakanlega í ljós eins og
hjá íslendingum. Yjer stöndum sjélf-
sagt einir í öllum heimi, að því er
snertir mergð þeirra manna, í tiltölu
við fólksfjölda, sem ganga með hug-
ann fullan af gersamlega staðlausum
ímyndunum um, að þeir sjeu færir
að dæma og rita um alla skapaða
hluti. |>að liggur við að bullið sje
þjóðlegasta þjóðstofnunin okkar.
j>að þarf ekki annað en að troða
sjer upp á áheyrenda-hillur alþingis til
þess að sannfærast um þetta. j>að
sje fjarri oss að segja, að alþingi sje
tiltölulega lakar mönnnm skipað en
önnur þing. Allur þorri þingmanna
vorra er atgervismenn, sem þjóð vor
er fullsæmd af, sumir ágætum hæfi-
leikum búnir. En samt sem áður
verður því ekki neitað, að vaðalliun
á þingi voru tekur * fram öllu sams
konar, sem dæmi eru til á löggjafar-
þingum veraldarinnar. Hvergi verður
á öðrum þingum bent á neitt af sama
tagi, til dæmis að taka, eins og þessa
óbifanlegu sannfæring, sem hver bónd-
inn á þingi auðsjáanlega hefir um þá
óhjákvæmilegu nauðsyn þingsins, að fá
að heyra hans eigin skoðanir viðvíkj-
andi stjórnskipulegum afleiðingum
af setu Islands-ráðgjafans í ríkisráðinu,
afgreiðslu aðferð mála í ríkisráðinu, á-
byrgð ráðgjafa fyrir dómstólum, og þar
fram eptir götunum.
Hún er að verða sann-íslenzkt þjóð-
areinkenni, ímyndunin um það, að hver
maður eigi alveg eins að láta til sín
taka í þeim málum, sem hann ekki
getur haft neina sjálfstæða skoðun á,
eins og í þeim, sem haun er að starfa
að og hugsa um dags-daglega.
Engum, sem um þetta hugsar, get-
ur dulizt, hvílíkan byr heimskan fær