Ísafold - 04.05.1898, Blaðsíða 2

102
í seglin frá slíkum hugsunarhætti —
ekki sízt, þegar hann fær annað eins
fylgi hjá sumum blöðum vorum. eins
og hann því miður fær.
f>að er alveg ótrúlegt, hverju blöðin
geta fengið af sjer að hæla, og það
jafnvel blöð, sem gáfaðir menn standa
að.
Vjer tökum dæmið, sem næst oss
er í tímanum. Kvennablað nýtt er
farið að koma út í Vesturheimi, á
svo kallaðri íslenzku, og heitir
»Freyja«. f>að er einhver sú mesta
bókmenntalega ómynd, sem boðin hef-
ir verið vestra, lakara en »Heims-
kringla« á sínum aumustu duggara-
bandsárum, og með því er mikið sagt.
Aðgreiningamerki eru þar settgersam-
af handahófi. f>að er hrein og bein
tilviljun, þegar orðin eru rjett stöfuð.
Og orðfærið er með öllu óhæfilega
bjagað og böngulegt.
Eitt Keykjavíkur-blaðið, blað, sem
annars gerir sjer mikið far urn að
vanda um ytri fráganginn á ritum
þeim, sem það minnist á, gefur Vest-
urheims-blaði þessu þann vitnisburð,
að það sje »laglegt að frágangi og
vonandi það mæti góðum viðtökum
vestra«.
Mundu þeir Konráð Gíslason og
Jónas Hallgrímsson líka hafa vonað
það, ef þeir hefðu verið á upprjettum
fótum ?
En samt eru beinu meðmælin með
heimskunni og vanþekkingunni eins
og ekkert í samanburði við aðsenda
ófögnuðjnn, sem sum blöðin flytja út
meðal þjóðarinnar. Hann er, eíns og
ýmislegt annað, alveg sjerkennilegur
fyrir íslenzka blaðamennsku. »Norð-
anfara«-fyrirkomulagið tíðkast hvergi
í heimi, nema vor á meðal, — þetca,
að halda úti blöðum að meira eða
minna leyti, stundum mestmegnis, í
því skyni, að hinir og aðrir, með öllu
óvaldir menn, skuli geta troðið þar í
hverjum þvættingi, sem þeir kunnaað
setja saman.
f>að væri þarft verk, að tína saman
dálítið «fiorilegium« úr bullinu, sem
blöðin hafa verið að flytja um nokk-
urn tíma undanfarinn eptir alls konar
andlega »kjúklinga«. f>að höfum vjer
ekki gert. En tveggja dæma skulum
vjer geta, til skýringar og skilnings-
auka.
1 Tímariti Bókmenntafjelagsins var
prentaður árið 1896útdráttur úr nokkr-
um brjefum frá Tómasi Sæmundssyni
til samútgefanda »Fjölnis«. Leitun er
víst á þeim skynbærum manni, sem
ekki telur þessa brjefakafla með því
allra-merkilegasta *og hugðnæmasta,
sem nokkurn tíma hefir í því riti
komið. f>eir varpa svo skæru Ijósi
yfir einn tilkomumesta þáttinn í bók-
menntasögu þjóðar vorrar, að enginn
annar þáttur hennar er nú jafn-skýr.
f>eir sýna oss ekki að eins, betur en
nokkuð annað, sem áður hefir prentað
verið eptir síra Tómas, inn í hina
mikilfenglegu, víðtæku, órólegu og á-
köfu. en jafnframt sáttfúsu, sanngjörnu
og hreinu sál höfundarins, heldur
glæða þau og mjög skilningian á
samverkamönnum hans, mönnura, sem
viðreisn íslenzkra bókmennta framar
öllum öðrum er að þakka, Konráði og
Jónasi, og skýra sambandið milli þeirra
allra — auk fleiri atriða, sem telja
má brjefköflum þes»um til gildis.
f>essa brjefkafla fær einhver ónefnd-
ur aulabárður að svívirða í »Stefni«,
eins og væru þeir hið óvirðulegasta
rusl. Hann kveður j!þar upp þann
dóm að varla verði annað um þenn-
an útdrátt sagt »til þess að viðhafa
sem allra mildust orð, en að síraJóni
Helgasyni, sem útdráttinn gerði, hafi
tekizt aðdáanlega að velja úr það lak-
asta til prentunar af brjefum síra
Tómasar sál.« — Auðvitað hefir höf.
engin brjef sjeð eptir síra Tómas önn-
ur en þau, sem í Tímaritinu standa!
Sleggjudómur þessi stendur innan
um „aðra sleggjudóma sama náungans
um Bókmenntafjelagsbækur 1896.
Sanngjarnt er að geta þess, að ráða
má af athugasemd aptan við þá, að
ritstjórnin hafi hálf-skammazt sín fyrir
þá, þó að ekkert láti hún uppi um
það, að hverju leyti hún sje höfundi
ósamdóma.
Hvers vegna er hún þá að taka
þetta bull í blaðið? f>að segist hún
gera í því skyni, að »formönnum(!)
Bókmenntafjelags eins og þeim, er mest
eru við riðnir bókaútgáfur þess, gefist
kostur á að sjá, hvernig sumir af vor-
um yngri lærdómsmönnum(!) dæma
um bækur fjelagsins«.
Hvort það er íslenzk blaðamennska,
þetta! Að prenta í blaði sínu það, sem
maður hefur gert sjer grein fyrir að
sje afvegaleiðandi þvættingur — ekki
til þess að leiðrjetta það sjálfur —
heldpr til hvers? — já '—- til þess
menn skuli fá að sjá það!
Hitt dæmið, sem vjer ekki getum
stillt oss um að minnast á, kann að
þykja »ísafold« nokkuð uærskylt. f>að
verður að hafa það. Atvikið er of
hneykslanlegt til þess, að vera látið
óátalið fyrir hæversku sakir. Vjer
eigum við ritdóminn í »Bjarka« um
donslcu orðabókina.
Að henni vinna ineðal annara þrír
málfræðingar: einn þeirra er einn af
hagorðustu snillingum íslenzkra bók-
mennta, Steingr. Thorsteinsson skáld;
annar hálærður íslenzku-fræðingur,
Pálmi Pálsson, íslenzku-kennarinn við
Iærða skólann hjer. Tveir menn, sem
verulega eru til þess færir, hafa dæmt
um bókina opinberlega: dr. Finnur
Jónsson prófessor og Jón ritstjóri O-
lafsson. Dr. Finnur lýkur á hana nær
því eindregnu lofsorði. Jón Ólafsson
gerir til hennar nokkrar þær kröfur,
sem aldrei hafa verið gerðar til nokk-
urrar danskrar orðabókar af nokkrum
manm’, höfundi nje dómara. Ekki
verður því sagt, að hann leggi neina
sjerlegastundávægð ídómi sínum. f>rátt
fyrir það marg-endurtekur hann lofið
um hana. Hann segir meðal annars,
að hún sje »gróði bókmenntum vorum
og máli«, hafi »stóra kosti«. »Urmull
nýyrða er upp tekinn eptir öðrum,
og mýmörg mynduð af útgefandanum
og hjálparmönnum hans, og mörg af
þeim góð, mörg ágæt . . . Bókin hefir
auðgað bókmenntir vorar stórkostlega
að þessu leyti; og þetta var vanda-
mesta verkið«. f>ar, sem orða’bók þessi
er, segir hann menn hafa »fengið nýja
og góða bók, stórnýta og gagnlega«.
f>ar sem þeir menn eiga' í hlut, sem
nefndir eru hjer að framan, og þar
sem bókin jafnframt er ekki lakari að
dómi þeirra manna, sem talað hafa
um hana af viti og þekkingu, þá ætti
ekki að vera til of mikils ætlazt, þó
að búizt sje við því af blöðunum, að
þau hleypi ekki að hverjum fáfræðingi,
sem fyrstur fær löngun til að smána
hana — að þau taki ekki dóma um
hana frá öðrum en þeim, sem einbver
skilyrði hafa til þess að geta um hana
dæmt, ef þau vilja annars ekki láta
hana blutlausa.
Enginn mundi samt treysta því, sem
nákunnugur er íslenzkri blaðamennsku
um þessar rnundír. Enda hefur ekki
sú raunin á orðið um »Bjarka«. Mót-
mælalaust flytur hann garalegan gleið-
gosa-þembing eptirþennan Arnarvatns-
vinnumann, sem fyrirlesturinn hjelt í
Húnavatnssýslunni, og eptir hans dómi
er bókin að engu nýt!
Og þó er ritstjórinn skáld og yrkir
á sömu tungunni og Jóuas Hallgríms-
son kvað um erindið:
»Ast.kæra, ylhýra málið
og allri rödd fegra!«
Ætla mætti að honum þætti hvorki
sjerleg fremd að því nje yudi, að hjálpa
hugsunarlausum heimskingjum til að
smána neina einlæga viðleitni við að
sýna tungunni hans sóma og gera henni
greiða.
En — leysingiu er kaldratialeg hjá
okkur!
Litli-HVammur.
Eptir
Einar Hjörleifsson.
XVII
»Jeg býst við því. — Ett þá ætlast
jeg sarnt til að ráða gjaforði
Solveigar — og fá fulla trygging
fyrir því, að ekki verði gengið að O-
lafi, meðan börnin hans eru í ómegð«.
Sveinbjörn spratt upp af stólnum.
»Nei, Guðríður mfn; við erum góðir
vinir þar fyrir utan. Gjarna vil jeg
eignast Litla-Hvamm. En hvað sem
því, líður, hef jeg hugsað rnjer að ráða
þvf, sem gerist hjer á mínu heimili
að svo miklu leyti, sem það er á mínu
valdi, og eins viðskiptum mfnum við
mentii.
»Vertu nú stilltur, Sveinbjörn, eins
og þú ert vanur. Jeg skil þig prýðis-
vel. Jeg efast ekki utn, að þú sjáir
það ofur vel, að það eru öll líkindi til
að Litli-Hvammur verði þjer nota- og
happadrýgri en Solveig. þú veiztlíka
mjög vel, að það eru engin neyðar-
kjör fyrir þig að láta skuld Olafs standa
— að minnsta kosti lofa honum að
grynna á henni smátnsaman, gera hon-
um einhverja þá kosti, sem ekki setja
hann á höfuðið. það vita bæði Guð
og menn, að hingað til hefurðu grætt
á honum, en ekki tapað, og þú getur
vel búið svo um hnútana, að þú eigir
ekkert á hættu. En þú vilt ekki láta
undan — það er hluturinn. þetta er
eintómur þrái og stórmenuska«.
»Hvað um það — það situr við það,
sem jeg er búinn að ségja. Ef þú hefðir
látið að orðum mínum í vetur, Guðríð-
ur, þá hefðir þú nú getað haft atkvæði
í viðskiptum okkar Olafs. þú ert svo
skynsöm kona, að jeg vona þú firrtist
ekki við það, þó að jeg segi, að nú
komi þjer þau ekkert við«.
»En skilirðu það þá ekki, maður,
að fleiri geti verið þráir en þú? þú
fær Solveigu aldrei. f>ú getur tekið
allt af Olafi — þúfærhana ekki samt.
Jeg sje um, að Ólafur fari ekkiásveit-
ina. Og svo fær þú ekki Litla-Hvamro,
hefur óvirðing af öllu saman og óving-
ast við son þinn, sem þjer þykir þó í
rauu og veru svo vænt um«.
þetta kom yfir Sveinbjörn eins og
helliskúr úr heiðskíru lopti. þessi
leikur á skákborðinu hafði honum al-
drei til hugar komið.
þegar Guðríður kom út frá Svein-
birni, gekk hún rakleiðis til Olafs og
sagði við hann.
»Kíddu nú allt hvað þú kemur bikkj-
unni til þess að draga, ekki konuna
þína lengur á málalokunum. Segðu
henni, að Veiga fái að ráða sjer sjálf.
Við höfom orðið vel ásatt, við Svein-
björn. Hann gengur ekki aðþjermeð
skuldina, og verður vonandi auðveld-
ari í viðskiptum við þig hjer eptir en
hingað til fyrir mægða sakir. því að
nú skiptir enginn sjer af því, sera þeirra
fer á milli, Sigurgeirs og Veigu«.
Ólafur spurði, hvernig í ósköpunum
hún hefði getað fengið þessu fram-
gengt. En hún gaf honum ekkert út
á það í það sinn.
»Við erum gamlir nágrannar, víð
Sveinbjörn, og vön við að koma okkur
8aman«, sagði hún.
Og Ólafur lagði af stað harla glaður.
Nú þurfti hann ekki lengur að brjóta
heilann um það, hvernig hann ætti að
koma orðum að því, að dóttir síu lof-
aðist af frjálsum vilja.
Solveig fylgdi Guðríði heim á leið.
En það varð lítið úr samræðum. Sol-
veig var óumræðilega glöð, eins og
nærri má geta, og hugur hennar var
fullur af þakklæti við vinkonu sína,
enda þótt hún hefði enga hugmynd
um, hve mikið Guðríður hafði í raun
og veru í sölurnar lagt fyrir hana.
En hún var eptir sig eptir allar geðs-
hræringarnar um daginn og átti örðugt
með að tala nokkuð til muna — gat
sízt af öllu komið orðurn að því, sem
henni var innanbrjósts, en gat ekki
heldur fengið af sjer að fara að tala
um neitt annað. Og Guðríður var
líka óvenjulega orðfá. Við túnfótinn
í Litla-Hvamtni skildu þær og hvor
hjelt heim til sín. En Guðríður fór
ekki rakleiðis inn í bæinn.
Hún settist niður undir bæjarveggn-
um og horfði út yfir túnið sitt og engj-
arnar í mánabjartri kvöldkyrðinnL
Sætin stóðu þjett á grundunum, Hk-
ust eyjum á, firði, og vörpuðu frá sjer
svörtum skuggum. Hún var að hugsa
um, hvað þetta væri allt fallegt í þess-
ari fölu geisladýrð — hvað það væri
fallegt, þegar skuggarnir væru að fær-
ast upp eptir því á kvöldin og rauð-
hvítt sólarljósið ofan eptir því á morgn-
ana — hvað það væri æfinlega yndis-
legt — hvað hún hefði haft mikla
björg af því, og hvað Bjer hefði í raun
og veru allt af liðið hjer vel — hvað
hún ynni því heitt öllu samaa —
hvað mikil óþreyja hefði venjulegast
í sjer verið, þegar hún hefði verið næt-
ursakir annarsstaðar — hvað það
væri hart að eiga að skilja við þetta
— hvað það væri hart að vita það í
höndunum á öðrum. Manninn henn-
ar og drenginn hennar hafði Guð tek-
ið frá henni, og nú voru mennirnir að
taka Litla-Hvamm frá henni líka. Og:
hún stundi hátt. Hún fann, að hún
elskaði lífið, heiminn, starfið — eins
og hver heilbrigð sál gerir — og Litli
Hvammur var hennar heimur og við
hann var allt hennar starfbundið, því
að hún fann, að á nýju starfi gat hún
ekki byrjað.
Lengi, lengi sat hún og hugsaði
— hugsaði um Litla-Hvamm — hugs-
aði um skepnurnar sínar, sem hún
yrði nú að selja — hugsaði um mann-
inn sinn og drenginn sinn hvar
þeir mundu nú vera — hvort ljósíð
umhverfis þá mundi vera blíðara, ljúf-
ara, dýrðlegra en ljósið, sem nú lá yfir
Litla-Hvammi.
Svo fór hún inn í húsið sitt og hátt-
aði — og hugsaði allt það sama upp
aptur og aptur.
Fám dögum síðar gerðu þau Svein-
björn og Guðríður kaupmála sinn
skriflega. Sveinbjörn vildi helzt binda
sem fyrst enda á það mál. Guðríður
átti að flytja af jörðinni á næstu far-
dögum og Sveinbjörn átti að hafa borg-
að hana áður að fullu. < >Iafur var þar
viðstaddur og samdi jafnframt við
Sveinbjörn um skuld sína, og fór vel
á með þeim. Öll töluðu þau um trú-
lofun þeira Sigurgeirs og Solveigar
sem sjálfsagða.