Ísafold - 25.05.1898, Blaðsíða 3

127
alls. Eptir það renridu þeir úr skot-
máli og tóku sjer dögurð. Hófu síð-
an aðra atlögu nær hádegi, og varð
allskömm vörn hinna upp frá því.
f>au voru leikslokin, og eigi frægileg
Spánverjum til handa, að skip þeirra
voru öll óvíg orðin, sum sokkin og
sum brunnin, en nær 400 manna
fallnir og jafnmargir eða nokkru fleiri
sárir. En skip Bandamanna öll jafn-
góð að kalla og enginn maður fallinn
aí þeirra liði en 6 einir sárir.
Sumar fregnir segja Spánverja hafa
látið á annað þúsund manna, er fallið
hafa eða sárir orðið, en af hinum fall-
ið einn maður og 8 orðið sárir.
Aðmírál Spánverja, Montoijo, varð
sár í miðri orustu og skip hans, »Beina
Christina« (Kristín drottning), brann
allt ofan sjávar, áður orustunni lyki.
Sömu leið fór annað bezta skip hans,
»Castilla». Hið þriðja sökk; það hjet
»Ulloa«.
J>að sem mest skakkaði leikinn, voru
fallbyssur Bandamanna; þær vorr
ffliklu betri og langskeytari. Hini’
auk þess miklu óhæfnari. Stærða'-
munur skipanna ekki mikill; Bama-
manna þó heldur vænni. Að <ins
hálfbrynjaðar snekkjur, er hjer á*oust
við af beggja hálfu, og flestar ainni
háttar. Frá Bandaríkj um gitið 2
þeirra, er nafngreindar voru hjer í
blaðinu 14. þ. m., »01ymúa» og
»Baltimore«.
heitir Dewey, er baidaganum
stýrði af Bandamanna hálfv, kommo-
^ðr að nafnbót, en gerður vð aðmírál
jafnskjótt sem sigurinn ipurðist til
^Aashington, og fylgdu ftgrar þakkir
frá McKinley forseta o^ sambands-
þinginu, ásamt 10,000 ddlara fjárveit-
ingu, er kaupa skyldifyri sigurskjóma
handa honum, en medalíut handa
undirmönnum hans.
Ekki gafst þó borgin upp, Manilla,
enda vfldi Dewey eigi tkjóta á hana,
deð þyf að þar býr fjiídi manna frá
ytnsum vinþjóöum Banfamanna; læt-
Ur sjer nægja að sinni að varðlykja
bana. Búa Bandamennlandher þang-
að, 5000 manna, frá S»n Eransisco,
skemmstu leið, og hugsi eigi til að
hafast frekara að fyr ei hans nvtur
v>ð, til landgöngu á eyjmum. Verð-
ur þar lítið viðnám veitt að líkindum,
með því að Spánverjar ega þar lítinn
liðskost, en eyjaskeggjar fæstir meira
en svo tryggir lánardrotnum sínum;
kalla þá hafa haldið sig Ua, sem önn-
ur nýlenduríki sín. H ort Banda-
toenn kasta sinni eign áeyjarnar, er
þeir hafa fengið fullt ald á þeim,
eða láta þær eiga með sg sjálfar, er
suðvitað óráðið að svo stddu. Lands-
kostir eru sagðir þar ágæir, og mundu
&ð góðu haldi koma í höidum þeirra,
er kunna með að fara.
|>á víkur sögunni til Ciba.
þar hafa engin stórfðindi gerzt.
(Fregnin urn orustuna við Manilla
skolazt svo í botnverpinfum, að þeir
hafa fært þann viðburð oil Havaoa, o.
s. frv.). Bandamenn hdda þar uppi
landspennu og hafast fátt annað að
þar um slóðir. Bjugust lengi við
beimsókn höfuðflotais spænska, er
átti að hafa látið í Laf frá Grænhöfða-
eyjum viku af sumri; m ekkert bólað
á honum enn hálfum mánuði síðar
vestan hafs, heldur skait um þær
röundir upp þeim kvitt, au hann væri
kominn til Cadiz á Spáni, hættur
við leiðangurinn vestur. Grunaði suma
þó, að þetta væri lygafrjett, er Spán-
verjar hefðu látið berast út, til þess
að villa fjandmenn sína og glepja; en
aðrir kölluðu það forsjálni af Spán-
verjum, að hætta eigi flota sínum langt
heiman að að sinni, með því að þar
tr ókyrrt orðið mjög og allra veðra
von; laudið nær allt, Spánn, lýstíher-
vörzlum, vegna uppþota og mannvíga.
En það þráðu Bandamenn mest, að
fundum bæri sarcan við höfuðflota
Spánverja áður en hann ætti kost á
að gerast nærgöngull ströndum þeirra,
og ljetu yfirCringja skipaliðs síns við
Cuba, Sanpson aðmírál, halda aust-
ur fyrir Puerto Kico með öflugustu
drekani til þess að koma þar í flasið
á Spánverjum, er þeir sigldu af hafi.
Eyisr því hafa þeir slegið slöku við að
sætja að Havana eða leita landgöngu
á Cuba, að þeir vilja ekki eiga óvina-
flotann þar yfir höfði sjer óbilaðan.
Auk þess verður og landher þeirra
óviðbúinn, mest sjálfboðalið, óvant
vopnaburði, og þarf tamningu, áðurhætt
sje í orustu ; landherinn fasti ekki meiri
en 25,000.
Smáskærur hafa þeir komizt í við ’
Cuba, Bandamenn og varnarlið Spán-
verja. Smásnekkja frá Bandaríkjum,
Winslow, hætti sjer heldur nærri kast-
alavirkjum í Cardenas, skammt austur
frá Havana á norðurströndinni, og varð
óvíg fyrir skotum þaðan, en 5 menn
fjeilu (1 foringi og 4 hásetar) og 5
urðu sárir. |>að eitt skipti h'efir Spán-
verjum betur vegnað að svo komnu.
Tveir fallbyssubátar aðrir komu Win-
slow undan við illan leik.
Frakkneskt vesturferðaskip allstórt,
Lafayette, gufuskip um 3400 smál.,
á' leið til Vera Cruz í Mexico, ætlaði
að rjúfa hafnarbannið í Havana, með
vopn og vistir, sögðu Bandamenn, auk
fjölda farþega, er sumt voru spænskir
liðsforingjar. Bandamenn hremmdu
það og höfðu á brott með sjer. Frakkar
ygldu sig og ljetu hinir laust skipið
aptur, með því að veilur þóttu og í
málinu þeirra megin.
Haft er eptir öðrum aðalforingja upp-
reistarliðsins á Cuba, Gomez, að hann
þarfnist alls eigi liðsmanna fráBanda-
ríkjunum, heldur vopna og vista. Að
þeim fengnum eigi hann og þeir fje-
lagar alls kosti við fjandmenn sína,
lið Spánverja á eynni, með því að þeir
eigi auk þess góðrar liðveizlu von af
hershöfðingjunum Júlí, Ágúst og Sept-
ember; þá máuuði ganga hitar svo
miklir á Cuba, með mestu óhollustu í
lopti, að Spánverjar sýkjast og hrynja
niður unnvörpum.
Svo befir sagt fjármálaráðherra
Bandaríkjanna, Gage, að 100 miljónir
dollara muni þeir þurfa að kosta til
ófriðarins fram til loka júnímánaðar,
og ekki minna en 25 miljónir á mán-
uði úr því sumarmánuðina, eða nær 3
miljónir króna á dag. En 180 miljónir
dollara í gulli áttu þeir fyrirliggjandi
í fjárhirzlu rfkisins fyrir fám vikum.
Einstakir auðmenn hafa hver á fætur
öðrum boðið stjórninni að gera út heil
herskip á sinn kostnað, fullkomin or-
ustuskip eða bryndreka, og gefa stjórn-
inni með öllu saman, ef á þyrfti að
halda; en slík skip kosta 10—15 milj.
króna hvert, og sum meira.
Mælt er, að erindrekar stórveldanna
hefðu á orði að telja Spánarstjórn á
að leita sjer friðar, en að Spánverjar
standist eigi reiðari en ef slíkt er til
þeirra mælt. Svo er metnaður þeirra
mikill.
Aðrar frjettir útlendar
litlar sem engar. Gladstone > nn á
llfi, og þjáningarlítill, en sama að
segja sem áður • um það, að hanri á
enga batavon. það mun vera krabba-
rnein í andliti, sem dregur hann til
bana.
Friðþjófur Nansen var á ferð í Pjet-
ursborg um síðustu mánaðamót ásamt
konu sinni og hafði þar fagnaðarvið-
tökur miklar sem annarsstaðar. Flutti
fyrirlestur í landfræðingafjelagi Rússa
og skýrði frá fyrirætlun sinni um nýja
heimskautsferð. Halda norður Behr-
ingssund og láta strauminn taka þar
skipið, norður úr því; þá horfir það
betur við, að berast yfir um heimskaut-
ið eða sem næst því. Ætluð 5—6 ár
til þess ferðalags. — Frá Pjetursborg
ætlaði dr. Nansen til Moskva og þau
hjón bæði.
Búnaðarbálkur.
Verkleysa er það, að rista ekki fyrir
þökum með þar til gjörðum fyrirskera,
heldur hafa í hans stað skérarönd-
ina, sem er bæði erfitt og seinlegt.
það er heldur aldrei bægt að rista
svo vel fyrir með skeraröndinni, að
vel megi við una. Skurðurinn verður
hvorki beinn nje þvert skorinn niður,
kemur meiri eða minni flái á þökurn-
ar, og er það mikil skemmd á þe:m.
Með þessu verklagi ristir maðurinn
ofan af fullum þ minna en ef hann
notaði fyrirskera, og er engu óþreytt-
ari þó að kveldi.
Sama verkleysan er það, sem marg-
ir gerá sig seka í, einkum í Rvík og á
suðurlandi, að bera eina og eina þöku
2—3 faðma úr flaginu, í stað þess að
kasta þeim á kvíslinni. Sjezt hefir
og hjer í Rvík, að þúfna3ljettunar-
menn hafa borið eina og tvær þökur
burtu á kvíshnni, þegar þeir hafa ver-
ið að þekja, í stað þess að akalO—15
í einu í hjólbörum, sem stóðu hjá og
undirburðinum hafði verið ekið í.
Slíkt og þvílíkt verklag er engum
öðrum ætlandi en fráar'unalega hugs-
unarlau8um viðvaningum.
Til að auka undirviixt rút'na ogjarð-
epla er gott að hella áburðarlegi utan
með jurtinni, um það leyti sem sjálf-
ar kartöflurnar og rófurnar fara að
myndast, því þá eiga þær erfitt með
að ná nægilega mikilli næringu úr
moldinni. þegar þannig er að farið,
er engin hætta á því, að jurtin leggi
allan þroska sinn í yfirvöxtinn.
Rartiiflur frá sjálfum sjer ætti eng-
inn bóndi að hafa til útsæðis til lang-
frama, því þá úrkynjast þær smám-
sarnan. Er því hyggilegast að fá við
og við út3æði frá einhverjum uágranna
sínum, sem á góða tegund. Ekki ættu
menn að hafa útlendar kartöflur. til
útsæðis, því þótt það lánist á stund-
um, er því þó eigi treystandi. f>að
getur líka orðið til þess, að kartöflu-
sýkin færist hjer út.
Að venja kesta við plóg er mikið
vandaverk. það er ekki nóg að hægt
sje að koma einhverri mynd á tamn-
ingu hesta við jarðyrkjuverkfæri, svo
að plógurinn róti einhveru veginn jarð-
veginum við. það verður að temja
hestana svo, að þeir gangi nokkurn
veginn liðlega, því fari hestar að ólm-
ast, af óvana við plóginn, og stundum
af ólempni plógmannsins, þá taka þeir
of nærri sjer, eru aldrei samtaka og
geta opt skaðazt á plóginum eða skað-
að plógmanninn, einkum sjeu hestarn-
ir kargir að upplagi.
f>að verður að fara ósköp vel að
hestunum, klappa þeiin og tala hlýlega
til þeirra. Dugi það ekki og sýni þeir
engu að síður mótþróa og leti, verður
að slá þá snarpt, svo þeir finni töluvert
til, einungis 'eitt högg, og halda svo
svipunni á lopti, svo þeir sjái hana.
Mun það optast duga betur en mörg
högg og mikil læti, sem sumir hafa;
mest er undir lipurð og lempni komið
við hestana.
Bezt er að venja hestana fyrst á
að ganga rjett með aktygjum og ein-
hverjum þunga aptan í. Má það vera
þur torfa,.bundin aaman, trjebútur eða
eitthvað þ. h. þegar þetta hefir geng-
ið nokkrar stundir, auðvitað með smá-
hvíldum, er plógnum beitt fyrir og
hestarnir látnir draga hann lausan;
plógmaður stýrir honum. Eptir nokk-
urn tíma máfara að láta plóginn ofur-
lítið snerta jörðina, og smá-auka það
svo.
Að sljetta með plóg og herfl er marg-
falt fljótlegra og fyrirhafnarminna held-
ur en með handverkfæri. Varla mun
þurfa að gera ráð fyrir því að óvalmn
meðalmaður pæli upp, berji í sundur
og jafni meira en 20 ferh. faðma á
dag, sje jarðvegurinn svona upp og
ofan. Fara þá til þess 45 dagsverk
á dagsláttuna, og sje dagsverkið met-
ið 2 kr. 25 a., verða það kr. 101,25. En
sje nú þessi sama dagslátta plægð og
herfuð, þarf til þess starfa 3 daga,
fyrir 1 mann með 2 hesta, og verða
það 3 plógmannsdagsverk á s/oo kr. 9, 00
6 hestadagsverk l/50 — 9, 00
Verkfæraleiga, eða fyrir
verkfæraslit — 1, 25
Verður það þá samtals — 19, 25
Mismunurinn verður kr. 82, 00
Við þetta er það að athuga, að bænd-
ur til sveita þurfa enga leigu að gjalda
eptir hesta sína, er þeir brúka fyrir
plóg. En samt er rjett að telja sjer
leigu eptir hestana. Auk þess verður
sljettunin betur af hendi leyst með
plóg og herfi en handverkfærum, og
miklu endingarbetri; og fyrir það er
mikið gefandi.
pegar túnin komast t órœkt er mjög
illt og kostnaðarsamt að koma þeim
aptur í góða rækt. það er eins um
jörðina og skepnurnar, sem eru látnar
megrast, að dýrara verður að koma
þeim aptur í góð hold en að fóðra
þær 8vo, að þær megrist ekki. Eptir
því sem skepnan veitir meiri afurðir,
eptir því þarf hún meira og betra
fóður. Sarna er um jarðveginn; því
meira, sem hann framleiðir af grasi,
því meiri áburð þarf hann.
Hitt og þetta.
Sjöveikisráð
Italskur læknir, dr. Galliano í Túrín,
hefur fundið upp ráð við sjóveiki: um
búðir, sem þrýsta maganum saman.
Sjóveikin segir hann, eins og víst
annars flestir, að stafi af erting, sem
taugahnútar í maganum verði fyrir.
þrýstingin á magann og taugahnútana
á að girða fyrir hana.
Menn hafa lengi vitað, að gott væri
að herða að maganum til þess að kom-
ast hjá sjóveiki, en hingað til hefilr
engiun fundið upp sjerstakan útbún-
ing til þess, fyr en nú.
Dr. Galliano hefur reynt umbúðir
sínar, fyrst á sjálfum sjer, því næst á
nokkrum öðrum mönnum, og þær hafa
reynzt svo vel, að hann hefur fengið
einkaleyfi til að búa þær til. í>ykir
sannað, að ekki megi að eins girða
fyrir að sjóveikin komi, heldur og lækna
hana, eptir að menn hafa fengið hana,
með umbúðum þessum.