Ísafold - 21.09.1898, Blaðsíða 3

227
liggja dú orðið um flest lönd hins
mentaða heims. Hinir tíðu og reglu-
bundnu fundir gera og eftirlit miklu
hægra og aðhaldsstyrkara, auk þess,
sem þeir venja félagsmenn á meiri
alúð og rækilegri umhugsun um mál-
efni það er þeir berjast fyrir. Mönn-
um finst þeir vera erfið kvöð í strjál-
bygðum sveitum, en með því að
sameina þá við kirkjufundi verður
ámaksaukinn ekki mikill, auk þess,
sem þeir þá geta bæði stuðlað til að
auka kirkjurækni og orðið tilefni til
frekari félagssamvinnu bygðarlaginu
til nytsemdar.
|>etta sjá margir og kannast við, en
gera sór grýlu úr hinu lögákveðna
fjártillagi í G. T.-reglunni, 2 krónum á
ári í minsta lagi. En slíkt er hin
mesta skammsýni og misskilningur;
því fyrst og fremst eru fáir svo snauð-
ir, að þeir séu ekki jafnnær eftir sem
áður fyrir ekki hærra gjald, tæpa 4
aura um vikuna, og í annan stað er
þaðféð, »afl þeirra hluta sem gera skal«,
er átt hefir eigi hvað minstan þátt í
því að veita G. T.-reglunni þann þrótt,
sem hún hefir umfram hinn almenna,
félausa félagsskap. Ekki er þetta
gjald heldur nema sem svarar fá-
einum brennivínsflöskum, og ekki nema
lítið brot af því, sem algengt er að
eyða í allsendis þarflausa gestrisni,
kaffiveitingar og þess konar, við erindis-
lausa gesti, sem eyða tíma sínum og
annara í gagnslaust ferðaráp, í stað
þess að vinna eitthvað til nytsemdar.
|>að er vaninn og hugsunarleysið, sem
helgar jafnheimskulegaeyðslu; en vana-
leysið lætur mönnum vaxa í augum
hvað lítið reglubundið fjárframlag sem
er og þótt til mikillar nytsemdar horfi.
Eraman af fundu menn það G. T.-
reglunnieittmeðal annars til foráttu, að
hún væri leynifélag. Nú veit hver
maður, að slíkt er bábylja ein, stað-
laus fyrirsláttur, notaður mót betri
vitund, ef hann annars heyrist nokk-
uð notaður nú orðið. Leymfélög hafa
leynilegan tilgang, leyniráð til að koma
honum fram, og þau oft ólögleg, hafa
fundi á leyndum tíraa og leyndum stað,
og leyna loks aðra því, hverjir í fé-
laginu eru, — halda þessu öllu eða
flestu leyndu. En í G. T.-reglunni
er ekkert af þessu hið minsta laun-
ungarmál, enda gert öllum kunnugt,
þeim er heyra vilja. Tilgangur regl-
unnar er mjög fagur og göfugur, og
ráðin til að koma honum fram slíkt
hið sama, hverjum vönduðum manni
fyllilega samboðin. f>ar er því engu
að leyna; það er síður en svo. Að
fundir eru þar yfirleitt ekki haldnir
í heyranda hljóði er ekki annað en
það, sem algengt er og sjálfsagt talið
um flest félög önnur, t. d. hlutafélög,
skemtifélög o. fl. Afbrigðin frá því,
sem annars gerist, eru þau séin, að í
stað aðgöngumiða eða félag skírteinis
eru í þessu félagi (og raunar mörgum
fleirum) höfð orðtök og nokkurs konar
Aendingamerki, af þeirri ofur-einföldu
°g nauða-meinlausu ástæðu, að þessi
’t'erki eru miklu hagfeldari en skjöl
°g skírteini, með því að þau, merkin,
eru söm á öllum tungumálum um all-
an heim, en G. T.-reglan er alheims-
félag.
Skoplegt atliugaleysi.
Býsna- alment mun vera að líta svo
á, sem BlaðamannaféJagið hafi viljað
koma á nýrri stafsetningu með sam-
þykt sinni frá í vor. Og þó ber hún
svo greinilega með sér, að svo er
ekki, að enginn almennilega læs mað-
ur hefði átt að geta vilst á því. En
það er raunar engin nýung, að ofstæki
og hleypidómar geri menn ólæsa, þ.
e. blinda, á letrað mál ekki síður en
annað.
Einmitt fyrir það, að þar er ekki
farið fram á nýa stafsetningu, hefir
samþyktin fengið svo ágætar undir-
tektir, sem raun hefir á orðið yfirleitt.
f>að er einmitt fyrir það, að hún fer
ekki fram á nýja stafsetningu, heldur
hitt, að veita gamalli og altíðkaðri
stafsetningu enn meiri festu og enn
meira fylgi en áður, og afstýra þar
með sífeldum hringlanda og fákænsku-
firrum eða fordildar, sem íslenzkri
tungu stendur háski af.
Samþyktin stefnir að því, eins og
hún ber sjálf með sér, að rótfesta
fyrst og fremst alt það í íslenzkri
stafsetningu, sem fylgt hefir verið á-
greiningslaust um langan aldur bæði í
skólum vorum, sérstaklega latínuskól-
anum, og af flestöllum ritfærum mönn-
um; en það tekur yfir á að gizka
níu tíundu hluti af öllum orðum og
orðmyndum í málinu. En hvað hitt
snertir, hið litla brot, sem þá er eft-
ir, fer samþyktin þá leið, að kjósa að
öðrum jöfnu það, sem öfgaminst erog
mestan stuðning hefir meðal málfróð-
ustu og ritfærustu manna þjóðarinnar.
Hyggilegar og sanngjarnlegar var ekki
hægt að fara í það mál.
Frumkvöðlar samþyktarinnar eru
ekki og telja sig ekki meðal málvitr-
inga þjóðarinnar. jbeirra hlutverk var
það eitt, að velja það, sem bezt
gegndi, úr því, sem málvitringarnir
telja rétt vera og kalla má að hafi
langflest og gildust atkvæði fyrir sér
þeirra á meðal.
f>að er óhætt að kalla það skýlaust
atkvæði þess dóms, mikils meiri hluta
beztu málfræðinga vorra, að je fyrir é
og tvöföldun samhljóðanda á undan
þriðja samhljóðanda í sömu samstöfu
séu vanþekkingar firrur eða misskiln-
ings; en þau atriðin eru það einmitt
sem stafsetningarafbrigðÍD hafa hvað
helzt komið fram í. Firrur þessar
hefðu aldrei rutt sér mikið til rúms,
ef ekki hefði viljað svo slysalega til,
að þær hefðu komist inn í íslenzku-
kensluna í latínuskólanum og haldist
þar við meir en heilan mannsaldur, af
því, að sami maður hafði þar keusl-
una á hendi allan þann tíma, og
hann studdist þá (er hann varð kenn-
ari) við kenningu vors mesta íslenzku-
fræðings á þessari öld, Konráðs Gísla-
sonar. En það var maður, sem ávalt
lét sér fara fram, af því að hann var
hinn vandaðasti og samvizkusamasti
vísindamaður, maður, sem leitaði sann-
leikans og annars ekki. Nú komst
þessi ágætismaður síðar að þeirri nið-
urstöðu, að é væri réttara en je, og
einföldun samhljóðanda réttari en tvö-
földun; og hefði þá allur ágreiningur
um það mál átt að hverfa úr sögunni,
og það því fremur, sem þorri annara
málvitringa vorra hafði þegar áður
tíðkað þessa stafsetningu og haldið
henni fram.
Að rýma burtu þessum firrum eða
öfgum er því svo greinileg viðleitni til
að verja tunguna spjöllum, að skop-
legra er varla hægt að hugsa sér en
að heyra þá, sem halda vilja uppi
þessum öfgum og misskilningsfirrum,
þykjast standa á verði fyrir tungunni
óspjallaðri og hafa yfir í hersöngs
stað:
•Móðurmálið mitt góða« o. s. frv.
Hefði íslenzkukennarinn, sem var
frá 1848—1895, »útskrifast« 10 árum
áður frá Konráði Gíslasyni og flutt
með sér að skólanum stafsetningar-
reglur þær, er hann (K. G.) kendi þá
og barðist fyrir, mundu þær sennilega
hafa komist þar að, og haldist líklega
alla tíð þess kennara. |>að var hin
nafnkenda Fjölnisstafsetning, sem hér
er prentað dálítið sýnishorn af handa
þeim, sem ekki eru henni kunnugir
eða hafa gleymt henni:
»því er so varið, að reínsla hvurs
einstaklíng9, útaf firir sig, er harðla
lítil, hjá því sem eðli mannsinns heimt-
ar, að hún eígi að verða. |>e8si heím-
ur, sem mannkinið lifir í, og á að búa
sjer til greínilega hugmind eptir, er
so ógnarstór, að við þikjumst vel
meíga kalla hann takmarkalausann«
(Fjöln. II, 4).
»Jeg gjeri mig so djarfann, að kom-
ast so að orði. J>ví mjer finnst ekkji
8purníngarmaðurinn í SunnaDpósti vera
búinn að spilla þeím firir okkur«.
(Fjöln. III, 5).
»Enn þó er nú ekkji so að skjilja,
að þetta sje rödd hrópandans. Hann
hefði tekjið alla kjinslóðina, og sagt
við þá: þjer eiturormar og nöðrukjin«.
(Fjöln. 111, 19).
Hefði nú þetta verið skólastafsetn-
ingin í 47 ár samfleytt og svo hefði
átt að fara að útrýma henni úr rit-
málinu nú á vorum dögum og taka
upp í hennar stað t. d. þessa staf-
setningu, sem kend var í skólunum í
tíð H. Kr. Friðrikssonar, hvernig
mundi þá hafa farið? Auðvitað þann
veg, að H. Kr. Friðriksson hefði risið
upp og varið kröftuglega þá stafsetn-
ingu, Fjölnisstafsetninguna frá 1838,
og látið sem þeir væru að veita móð-
urmálinu banatilræði, er henni vildu
breyta og taka t. d. skólastafsetning-
una frá 1848 —1895. Hann mundi
hafa brýnt röddina eigi miður en nú?
og búist við að kveða mótstöðumenn
sína algerlega niður með
•Móðurmálið mitt góða« o. s. frv.!
Evangelina Cisneros.
Frásaga úr uppreistarófriðinum á Kúbu.
Faðir hennar var auðugur sykurekru-
eigandi og hún var bústýra hans; hún
var ekki nema 16 ára að aldri. |>au
voru í þjóðvinaflokknum eða með öðr
um orðum á bandi með uppreistarlið-
inu. . Föðurbróðir hennar var fyrirliði
í uppreistarhernum; síðarmeir var hann
kjörinn forseti þjóðveldisins á Kúbu.
|>að var einn dag, er faðir hennar
hom heim utan af sykurekru sinni.
Hann var hljóðari og alvarlegri á yfir-
bragði en hann átti vanda til. J>au
sátu saman að miðdegisverði. |>á stend-
ur faðir hennar upp snögglega, gengur
að dóttur sinni, styður höndum á
axlir henni, horfir í augu hennar og
segir: »Telpa mín; ég hefi afráðið að
berjast fyrir frelsi Kúbu«. Hann hafði
lengi búið yfir þessu, en þótti svo vænt
um dóttur sína, en kom sér ekki að
því að segja henDÍ það fyrri. f>au
faðmast og tárfella bæði. Loks kyssir
hún föður sinn og segir sér veragleði-
efni að hann hafi afráðið þetta, og svo
bætir hún við : »Ég fer með, pabbi«.
Og hún fór með og gerðist hjúkrun-
armær. Svo sagði hún síðar, að margt
hefði fyrir hana borið í þeirri stöðu
svo hryggilegt og raunalegt, að það
héldi fyrir sér vöku marga nótt, er
henni yrði hugsað til þess. »Einu
sinni«, mælti hún, »vakti ég hálfa nótt
yfir , sárum uppreistarmanni, er þrá-
bað mig að bana sér, til þess að stytta
eymdarstundir sínar; en það gat ég
með engu móti fengið af mér og sat
ég yfir honum þar til er dagur rann.
|>á skrapp ég eftir svaladrykk handa
honum, en á meðan gaf hann upp
öndinat.
Loks sveik njósnari föður hennar í
bendur fjandmanna hans. En ekki
var hann samt tekinn af h'fi og þótti
það furðu gegna. f>að var áður en
Weyler kom til eyarinnar. Fyrst var
honum varpað í dýflissu. f>ar var vist
svo ill, að læknir ætlaði honum ekki
líf; leyfði þá Campos marskálkur, að
hann væri færður út á afskekta ey
fyrir sunnan Kúbu, er del Pinos heit-
ir. f>ar fekk hann meira frelsi og var
vandamönnum hans lofað að koma til
hans. Hann átti heima í litlu húsi
út af fyrir sig.
Evangelina fekk með sér yngri syst-
ur sína og fór á fund föður síns. f>ær
settust að hjá bonum.
Einhvern dag voru þær systur á
gangi úti sér til skemtunar. |>á mæta
þeim nokkrir spænskir liðsforingjar
ríðandi. Sá, sem fyrir þeim var, ein-
blíndi á Evangelinu, með því augna-
ráði, er gerði þær báðar lafhræddar.
jþetta bar til aftur næsta dag og upp
frá því gat hún varla komist svo út
fyrir dyr, að maður þessi yrði ekki
fyrir henni. Jpetta var herstjórinn á
eynni, Jose Berez,
f>að bar til einn dag, að hermanna-
sveit umkringdi húsið, þar sem þau
feðgin áttu heima. f>eir taka föður
Evangelinu höndum og hafa hann á
brott með sér. Ekkert hafði það í
gerst, er gæti verið ástæða til hand-
tökunnar. Evangelina fer á fund her-
stjórans að spyrjast fyrir um föður
sinn og fá hann lausan úr haldi aftur.
Hann tók henni vel, huggaði hana og
hét henni uppgjöf saka til handa föð-
ur hennar. Segir henm að koma aft-
ur eftir nokkra daga.
f>egar hún kemur aftur, segir her-
stjórinn henni, að faðir hennar skuli
verða látinn laus þegar í stað, ef hún
vilji. f>að sé komið undir henni einni.
f>að fara ekki sögur af því, hvað hún
átti til að vinna. »Ég get ekki haft
eftir það, sem hann sagði við mig«,
sagði hún síðar. »Ég fór heimogmér
þornaði ekki um augu alla nóttina.
En aldrei nefndi ég aftur við herstjór-
ann að fá föður minn lausan«.
f>að var einhvern tíma seint um
kvöld að hún var alein heima. f>að
er barið að dyrum. f>að var yfirvald-
ið (herstjórinn). Hún anzar ekki og
bældi sig niður dauðhrædd. Hinn
hágöfugi valdsmaður labbar burt.
Hún fær bráðum vitneskju um, að
hann ætli sér að koma aftur. fætta
kvisast og verður til þess að nokkrir
heiðvirðir eyjarskeggar taka sig sarnan
um að hjálpa henni. f>eir halda vörð
kring um húsið á kveldin gegn »lög-
gæzluvaldinu spænska«. Hann kemur,
valdsmaðurinn, og ætlar að ryðjast
inn. En þeir taka á móti. • En hann
hefir þá hermenn á næstu grösum og
lýkur þeim viðskiftum svo, að hin
unga mær er höndum tekin og þeir
allir, er ætluðu að verja hana.
f>að er farið með hana til Havana
og henni snarað þar í kvennadýflissu,
er nefnist Recojidas. f>ar er hún lengi
vel binn eini hvíti kvennmaður innan
um hið aumasta úrþvætti svertingja-
kvennþjóðarinnar á eynni. Ekki hafði
hún klefa út af fyrir sig, heldur varð
hún að hafa samneyti dag og nótt
innan um það hið aumasta afhrak
mannfélagsins, er þar var saman kom-
ið svo tugum skifti. f>að var eins og
hún væri komin í sjálft víti; svo and
styggilega meðferð átti hún við að búa,
svo viðbjóðslegan munnsöfnuð varðhún
að hlýða á og horfa á svo margt svívirði-
legt athæfi. Hún var rekin á daginn á-
samt hinum bandingjunum út í göDg
með járnstengdum gluggum til annar-