Ísafold - 14.12.1898, Blaðsíða 2

slánalegur og stirður, einkurn í göngu-
lagi; en afleiðingin af því verður þó
sú, að maður á bágt með ar saetta sig
við, að jafn-geðug og myndarleg stúlka
og Emma er í leiknum skuli geta
fengið af sér að taka ekki meiri snyrti-
manni.
Leopold (Fr. G.) er á sínum stöð-
um allerfiður viðfangs, en er þó leik-
inn fremur vel, lipurt og nett, eins og
leikandinn er sjálfur bæði á leiksvið-
inu og annarsstaðar.
Af kvenfólkinu f leiknum eru þær
bezt leiknar Klara (þ. S.) og Emma
(St. G.) og þó Klara engu síður, enda
er hlutverk hennar talsvert erfiðara.
Um hina er það alment viðurkent, að
hún er alt af eins og hún sé heirna
hjá sér á leiksviðinu.
fá er og Stína (f>. Sig.) vinnukona
Mörups leikin mjög látlaust og eðli-
lega, en það er einmitt listin. María
(Gþ.) er og dável leikin, þó erfið sé
og leiðinleg viðfangs, sýtandi og grát-
andi.
Allar helztu persónurna í leiknum
eru því leiknar sumar vel og sumar
ágætlega, enda er það auðvitað úrval-
ið úr fólaginu, sem hefir tekið þær að
sór; sýnir það þó, að leikfólagið á þá
krafta til, þótt því miður séu alt of
fáir, sem með góðri tilsögn, hæfilegri
æfingu og einlægum vilja geta boðið
það, sem er áhorfendunum til ánægju
og leikendunum til sóma.
Um smærri persónurnar skiftir
minna, þótt ekki sóu þær sem bezt
leiknar. f>ó að »oft megi lítið laglega
fara«, eins og sýnir sig á Kristjáni
nkósmíðisnema (Gþ.), sem margir
munu hafa gaman af að sjá, hvað
hann getur verið strákslegur á svipinn.
Flestum mun þykja gaman að sjá
börn á leiksviði, og smásveinarnir 2,
Friðrik og Ágúst, sem koma fram í
síðasta þættinum, gjöra því sitt til að
krydda leikslokin fvrir áhorfendurna.
f>egar yfirleitt er vel leikið, er sjálf
sagt að hlaupa yfir alla smáagnúa,
hvort heldur er í framburði, látbragði
eða framgöngu, sem manni kunna að
finnast á einstöku stað, og það því
fremur, sem slík smáatriði oft geta
verið álitamál, þannig, að eitt virðist
þessum, annað hinum; þó munu flestir
kunna illa við það, að karlmenn vaði
inn í stofur með hatta og stafi, sem
hver siðaður maður lætur eftir verða
í anddvrinu; þótt sjálfsagt só að nota
hvorttveggja, þegar leikurinn fer fram
úti, eins og hér á sér stað í 4. þætti.
Allur er leikurinn í héild sinni mjög
góð kvöldskemtun fyrir hvern þann
mann, sem á annað borð hefir gaman
af sjónleikum, og síðasti þátturinn
hlýtur að vera unun hverjum manni,
sem nokkra tilfinningu hefir og nokk-
urt vit á leiklist.
f>að er vonandi, að leikur þessi
verði enn vel sóttur um nokkurn tíma;
hann á það fyllilega skilið.
Ó. R.
Um búnaöiim á Háloga-
lanúi og Finnmörk.
Eftir Sigurð Si/jurösson (frá Langholti).
III.
I Trumsaramti stendur búnaðurinn
á töluvert lægra stigi en íNorðuramti,
enda er veðráttufar og annað fleira
óhagstæðara og erviðara viðfangs.
Munurinn á búnaði þar og á íslandi
er eigi næsta mikill, og í sumum grein-
um stöndum vér jafnvel feti framar.
Jarðvegur er þar víða góður, skógur
töluverður uppi í dölunum, og sumar-
hitinn oft megn. Bygg þroskast þar
víðast í flestum árum, og kartöflur
vaxa vel, enda er þar lögð sérstaklega
stund á kartöflurækt. f>ar á móti eru
ekki ræktaðar þar rófur, hvorki gul-
rófur nó næpur (turnips)og hefir aldrei
verið reynt. Hirðing á áburði er
víðast hvar lóleg, mikið svipuð því, er
gerist heima. Vanalega er hann bor-
inn á seint að baustinu eða vetrinum,
og dreift þá yfir. Flestir fylgja þeirri
reglu, að »bera á« þriðja og fjórða
hvert ár, þ. e. á sama blettinn. Bæði
er það, að þetta er eldgamall vani, og
svo hitt, að áburðurinn er svo lítill,
að hann gerir ekki betur en hrökkva
til á þá blettina, sem plægðir eru það
og það árið og sáð er í, kartöflum
eða korni. Sumir ímynda sér að það
sé betra að »bera á« meira í einu og
sjaldnar, heldur en minna og jafnara.
f>að er þó mjög vafasamt, hvort þetta
er rétt, hverwig sem á stendur. Bezt
mun verða og affarasælast að viðhalda
þeirri jörð, sem yrkt er, í svo góðri
rœkt sem verður, og hafa eigi stærra
land undir til ræktunar en það, sem
áburðurinn leyfir. Víða er jörðin (þ.
e. yrkt jörð) ýmist illa ræst fram eða
alls ekki, þótt þess só þörf. Af því
leiðir, samfara áburðarskortinum, að
túnin eru víða vaxin votlendisjurtum
og illgresi, svo sem arfategundum, sól-
eyjum, fíflum, hófblöðku, elting, skolla
fæti, o. s. frv. Sláttur byrjar þar
vanalega um miðjan júlí, eða milli 15.
og 20. júlí, og endar um miðjan sept-
ember í seinasta Iagi. Aðalbúpening-
ur eru kýrnar. Eiga bændur til jafn-
aðar 5—8 kýr, stöku maður 10, en
fáir fleiri; þá 10—20 kindur, 2—3
hesta, 1—3 svín, 2—4 geitur o. s. frv.
Kýrnar eru fremur lágmjólkar; þó fer
það auðvitað nokkuð eftir meðferðinni.
Meðalkýrnyt er talin þar 1200—1600
pottar um árið. Vanalegur útbeitar
tími fyrir kýr er 3—3^ mánuðir.
Síðastliðið sumar voru það tæpir 3
mánuðir. Fóðrið, sem kýrnar fá að
vetrinum, er hey, hálmur og fiskbein;
ennfremur saltað tros, síld, o. s. frv.
Fjósskoðanir eru hafðar þar sumstað-
ar; sýningar á búpeningi eru þar einn-
ig stöku sinnum. Meðferð mjólkur er
þar víða í dágóðu lagi, þegar miðað
er við aðrar framfarir þar; enda þrifn-
aður viðunanlegur. En þrifnaður og
meðferð mjólkur stendur í nánu sam-
bandi hvað við annað, eftir því sena
óg lít til. Venjulegast er mjólkin höfð
í húsi út af fyrir sig. Almenuast er
að láta hana setjast í vatni; þar sem
því verður eigi komið við, nota menn
skilvindur.
Mjólkurbú eru þar engin; en í nokkr-
umi sveitum eru þar smjörfólög, sem
svo eru nefnd. J>eim er þannig fyrir
komið, að smjör frá mörgum bæjum er
dregið saman á einn stað, saltað og
hnoðað saman og selt í fólagi. Er
venjulega strokkað tvisvar í viku, og
gerajallir félagsmenn það auðvitað sama
dag. Að því búnu er smjörið þegar
flutt til smjörskálans og verkað þar,
sem fyr segir.
Móselfardalurinn er einhver bezta
sveitin í Trumsaramti, og einn af feg-
urstu döiunum í Norv^gi. Hann er
um 13 mílur á lengd og dalbúar um
3,500. Eftir dalnum rennur Móselfur,
og er skipgeng 6 mílur upp í land.
þar vex bæði fura og birki, og inn
an um stöku grenitré.
Um húsakynni í Trumsaramti er
fátt að segja; þau eru þar svipuð því,
sem gerist víða annarsstaðar í Nor-
vegi, tAd."á vesturströndinni. I þök
á hús er venjulega hafðar næfrar
(trjábörkur), og hafðar utan á súðina,
og þakið svo með torfi, til þess að
skýla þeim, að þær rjúfi ekki. |>essi
þök endast'vel, ef^séð er um, að vatn
sígi ekki inn í þakið; ella fúnar nörk-
urinn^brátt. pakið þarf því að vera
slétt, ekki með smádældum, svo vatn-
ið geti runnið viðstöðulítið niður af
því. Mér var sagt, að þessi þök gætu
enzt 40—50 ár, ef vel væri um þau
hirt. Talið er, að þau endist á við
2—3 8pónþök. Verðið á næfrunum er
um 6 kr. hver 100 pd. A hús, sem
er t. d. 12 álnir á lengd og 8 á breidd,
mun þurfa nálægt 600—700 pd., sem
kosta um 36—42 kr. Sams konar
þök sá ég seinna víða suður í landí
vestanverðu, einkum í Sogni og Sunn
firði.
Útlendar fréttir
Loks fann kapt. á »Mors« hjá sér
dálítið af norskum blöðum, en svo
gömlum þó, aðþaunámjög lítið lengra
en síðustu fréttir með póstskipmu.
Lausn Krítar.
Nú eru Kríteyingar loks frjálsir orðn-
ir. Síðustu leifar af liði Tyrkja ásamt
landsstjóra þeirra í eynni létu á brott
þaðan laust fyrir miðjan mánuðinn,
sem leið. Stórveldin fjögur, Bretar,
Frakkar, ítalir og Rússar, höfðu heimt-
að það harðri hendi eftir hryðjuverk-
in síðustu á áliðnu sumri. Lengi hafði
soldán farið undan í flæmingi; síðast
var hann að biðloka við þar til er
traustavinurinn, Vilhjálmur keisari,
kæmi til Miklagarðs, ef vera mætti, að
hann kynni einhver ráð til frekari
undanfærslu. þó lýtur að vísu eyin
enn soldání í orðni kveðnu, en íraun-
inni hefir hann þar engin völd framar.
Var búist við, er síðast fréttist, að
Rússakeisari mundi koma vilja sínum
fram og koma þar til valda náfrænda
sínum, Georg Grikkjaprinz, og senni-
legast, að þegar frá líður, muni eyin
▼erða samhðuð ríki föður hans, er
eyjarskeggjar hafa lengi þráð og Grikk-
ir á meginlandinu eigi síður. Stór-
veldin fjögur, er fyr voru nefnd, hafa
enn skipalið við eyna, og eiga aðmír-
álar þeirra mestan hlut að því, að gæta
þar lands og laga.
þeir hafa lengi til lausnarinnar
barist og mikið fyrir hé’nni unnið, Krít-
eyingar. Okið tyrkneska hefir á þeim
legið meir en tvær aldir. »Alla þá tíð
hafa Tyrkir sogið eyna — segir enskt
blað —, rænthana, brytjað karlmanna-
lýðinn niður semhráviði og svívirt kven-
þjóðina. En þrátt fyrir alla eymd og
kúgun hafa Kríteyingar varðveitt óbif-
anlega frelsisþrá sína kynslóðeftir kyn-
slóð. þrívegis hefir landslýður risið upp
sér til lausnar og lagt fjör og fó í sölurnar
fyrir frelsi sitt. þrívegis hefir það mis-
hepnast, og þó svo vel varist af þeirra
hálfu, að sæmd mundi þykja í sögu
hverrar þjóðar. 011 þau skifti hefir
norðurálfan samþykst því, að Krítey-
ingar væri keyrðir aftur undir okið,
meir að segja liggur við að hún hafi
stutt að því, að ánauðin héldist. Nú
er þá loks lausnardagurmn upp runn-
inn yfir hina fögru, marghrjáðu ey.
Tyrkir eru horfnir, og þar sem Tyrkir
hafa sig á burt nú á tímum, þar eiga
þeir aldrei afturkvæmt«.
Friðargerðin í París.
Hún gengur erfiðlega nokkuð svo.
Fulltrúar Spánarstjórnar mótmæla því,
að afsala Filippseyja komi þar til mála,
með því að slíkt sé utan takmarka
friðarforspjallanna, en við þau sé um-
boð sitt bundið. J>essu samsinnir um-
bjóðandinn, stjórnin í Madrid. En
Bandamenn segjast taka til vopna aft
ur jafnharðan, ef Spánverjar séu með
nokkrar vífilengur. J>eir sendi þáliðs-
afla tií eyjanna, nái þeim öllum á sitt
vald og haldi þeim endurgjaldslaust.
Sögðu síðustu fróttir, að hermálastjórn-
in í Washington væriaðvígbúa 10,000
—12,000 manna, ‘ er barist hefði á
Cuba, í nýjan leiðangur á »suðurvegu«.
En heldur kvað McKinley vilja gjalda
Spánverjum 25—30 milj. dollara fyrir
eyjarnar en hefja herskjöld á nýjan
leik.
Oreyfusmálið.
Mælt var, að ógildingarrétturinn í
París hefði að"eins átt ókveðinn upp
úrskurð um það, að Dreyfus höfuðs-
maður skyldi heim kvaddur, til þess
að hann gæti ajálfur staðið fyrir máli
sínu, eða málsverjendur og dómarar
haft tal af honum, með því að ókleift
væri @ð yfirheyra hann með ritsíma,
bæði mjög kostnaðarsamt og valt að
treysta því, að símskeytin frá honum
kæmi ófölsuð. Eru liðin nær 4 ár, síð-
an hann var fluttur í útlegð og typt-
unarvist í Djöflaey við Ameríku.
Frá Norðmönnum.
Nú hafa Norðmenn lögleitt »hreina
fánann* sinn, er þeir hafa lengi átt í
stímabraki um við Oscar konung.
Hann hefir synjað tvívegis staðfesting-
ar lögum frá stórþinginu um það mál,
en stjórnarskrá Norðmanna fyrirmunar
honum að gera það oftar. það er með
öðrum orðum, að lög frá þinginu eru
fullgild án samþykkis konungs, er það
hefir samþykt þau þrívegis óbreytt.
Óðalsþingið samþykti nú frumvarpið
óbreytt í þriðja skiftið 11. þ. mán.
með öllum þorra atkvæða, og lögþingið
(efri deildin) viku síðar í einu hljóði.
f>ó er búist við, að konungur muni
undirskrifa lögin til málamyndar, úr
því að hann fær ekki rönd við reist
lengur, svo sem dæmi eru til áður í
stjórnarsögu Norðmanna, í fyrsta skift-
ið árið 1821, er stórþingið samþykti í
þriðja skíftið lög um afnám aðalstign-
aríNoregi. Lögin þessi náaðeins til
verzlunarfánans og ganga ekki í gildi
fyr en ár er liðið frá birtíngu þeirra í
Lagatíðindum stjórnarinnar norsku.
Hreinsunin á fánanum er í því fólgin,
að sarabandsmerkið við Svía, litli kross-
inn margliti í horninu efra við stöng-
ina, er numið burtu. f>að hefir Norð-
mönnum þótt vera lýðríkismark og
því líkað illa. Hins vegar helzt her-
fáninn óbreyttur, tneð sambandsmerk-
inu sama.
Karlungauppreist sögð í aðsigi á
Spáni.
—— 'i i
Enn uppreistartíðindi austan úr
Kfna, lagður eldur í húsakynni kristni-
boða m. m.
Bretar hleyptu af stokkura stærsta
herskipabákni sínu í Plymouth 17. f.
mán. f>að er ferlegur bryndreki og
heitir »Formidable« (Ógnarbrandur);
flytur 15000 smálestir og rennur meir
en 4\ viku sjávar (4| mílu danska) á
klukkustundinni.
Saga friðarins
með germönskum þjóðum.
Eftir
l)r. Absalon Taranger, próíessor.
III.
Mannhefndir og vígsbætur.
í litlu konungsríkjunum germönsku
er einstaklinga-ófriðurinn lögmætt og
sjálfsagt athæfi. En þegar germönsku
konungarnir eru orðnir voldugir, taka
þeir að beita sér gegn honum, og eink-
um eftir að þeir eru orðnir kristnir.
Trúboðskirkjan á miðöldunum hafði
fengið í arf frá fornkirkjunni ákafa
andstygð á blóðsilthellingum. Tertúll-
ían hafði, svo sem kunnugt er, bann-
að kristnum mönnum að hafa á hendi
nokkurt það embætti, er geti neytt þá
til að veita fulltingi sitt til að lífláta
menn, og í einni bók sinni hafði hann
lýst yfir þvi, að starf hermanna væri