Ísafold - 21.12.1898, Side 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. i Viku. Yerf! árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/í doll.; borgist fv;rir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bunam við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október
Afgreiðslustofa blaðsins er i
Austurstrœti 8.
XXY.
Reykjavík,
miðvikudaginn 21. desember 1898.
78. blað.
I. 0. 0. F. 80I2238’/2- 0.
Landsbankinn
verður lokaður dagana
22- desbr. ti!4. jasi. næst-
komandi að toáðum dög-
um meðtöldum
Reykjavik 16. desbf. 1898.
§wnnat55on.
Til jólanna
»
kemur Isafold út
Jaugardag 24. desbr.
|jy Auglýsingahandrit
þurfa að vera komin á skrif-
stofuna um miðjan dag
daginn áður en hvert blað#
kemur út.
* 0* 900 9 * 0»WWW€99\
ForngripasafnopiÍSmvA.og ld. kl.ll—19.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við 12-2, annar
gæzlust.jóri 12—1.
Landsbólcasafn opið bvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl.ð)
md,, mvd. og ld. til útlána.
00000-0 00 • 0 0*00 00 00 00 »»»»<>]
Bókmentaþættir.
III.
Kirkjuritin íslenzku 1898.
Sameiningin. — Aldamót. — Verði Ijós!
Hart kann það að þykja, on satt er
það samt: kirkjuritin eru það, sem
langmestrar virðingar hafa aflað sér af
öllum íslenzkum tímaritum.
Bkki að sjálfsögðu mestra vinsælda
samt. |>au hafa einmitt þann kost
umfram öll veraldiegu tímaritin — að
Tímariti kaupfélaganna undanskildu
— að þau gela orðið óvinsæl. Kirkju-
ritin og kaupfélagsmálgagnið eru einu
"tímaritin vor á meðal, sem segja til
erindis síns og reka það hiklaust. Um
liin tímaritin getur verið vafamál,
hvort þau eiga nokkurt ákveðið erindi,
hvort þau koma ekki frernur »upp á gaml-
an kunningsskap*. Slíkir gestir verða
sjaldan beinlínis óvinsælir — of þeir
koma hæfilega sjaldan — koma þeirra
talin meinlaus að minsta kosti, og
stundum jafnvel skemtun að þeim og
fróðleikur, heldur en hitt.
Erindi kirkjuritanna er svo farið, að
óhugsandi er að þau eigi vinsældum
einum að fagna. þau eru að reka er-
indi hana, sem ekki var kominn til
að flytja heiminum frið eingöngu,
heldur og stríð. það er því ekki nema
‘sjálfsagt að mörgum verði að amast
við þeim.
En jafnframt er víst enginn vafi á
því, að þau eru óðum að vinna sér
meiri og meiri vinsældir. Ekki ein-
göngu fyrir þá sök, að nýtt trúarlíf er
að vakna hér á landi, nýir andlegir
straumar, trúarlegs eðlis, eru að ftá
framrás f þjóðlffi voru. það er viður-
kent af öllum, jafnt þeim, sem telja
það óhamingju, og hinum, sem horfaá
það með fögnuði. Og vitanlega er það
ekki hvað sízt fyrir áhrif þessara
kirkjurita.
En hvað sem því líður, hljóta augu
skynsamra manna að vera að Ijúkast
upp æ betur og betur fyrir þeim ómót-
mælanlega sannleika, að það, sem rit
þessi hafa á boðstólum, befir ólíkt
meira mentunargildi en flest annað,
sem nú er haldið að þjóð vorri. Til-
tölulega við stærð ritanna er þar mik-
ill fjöldi af greinum, sem bera vitni
um víðtækan fróðleik og djúpsæja
hugsun — greinum, sem jafnframt eru
svo auðveldar, að hver læs maður,
sem komiun er af barnsaldrinum, á að
geta skilið þær.
Sameining n hefir oft haft meira
meðferðis en þetta ár af því, er beint
kemur mönnum við hér heima. það
er ekki nema eðlilegt, að afui hennar
lúti stöðugt meira og meira að sér-
málum landa vorra í Vesturbeimi. Af
alíslenzkum málum hefir hún mest
fengist við handbókarmálið. En tvær
ágætar ritgjörðir, þýddar, sem hver
maður ætti að lesa, eru í þessum ár-
gangi: »J>að sem mest er og bezt í
bókmentum heimsins« og »|>ýðing þess
og gagn, að vera meðlimur kirkjunn-
ar«. Naumast þarf að taka það fram,
að hve nær sem prédikun birtist í Sam.
eftir ritstjóra hennar, ber hún ótvírætt
merki þeirrar fyrirtaks-prédikarasnild-
ar, sem þeim manni er gefin.
Aldamót eru ef til vill sú íslenzka
bókin, sem fæsta lesendur hefir hér á
landi. f>áð er því kynlegra sem allir,
sem þau hafa lesið, munu við það
verða að kannast, að aldrei hafi verið
jafn-mikið vandað til nokkurs íslenzks
tímarits, nema fyrstu áranna af Fjölni.
Tilkomumesta ritgjörðin í síðasta ár-
ganginum er fyrirlestur síra Jóns Bjarna-
sonar »Út úr þokunni*. Fyrirlestrar
hans eru nú orðnir allmargir, og eru
afarmerkilegur þáttur í bókmentum
vorum; vert væri að taka þá einhvern
tíma í heild sinni til rækilegrar íhug-
unar. f>ó að grundvallarhugsunin, á-
gæti kristindómsins, só hin sama í
þeirn öllum, og sé gömul, þá kæmi
oss það ekki á óvart, þó að niðurscað-
an yrði sú, við vandlegan lestur þess-
ara fyrirlestra, að þar sé meira af
frumlegum og djarfmannlegum hugs-
unum eu hjá flestum öðrum íslenzk-
um rithöfundum að fornu og nýju.
»Út úr þokunni* er í stuttu máli um
stefnuleysið, hringlandaháttinn, loð-
mulluskapinn í íslenzku þjóðlífi, en
einkum í trúar- og kirkjumáíum. Til
eru aukaatriði þar, sem vér getum
ekki verið höf. samdóma u.m, atriði,
sem fæstir menn hér á landi munu
geta fallist á, eins og það t. d., að
þjóð vor græddi á því, að allir em-
bættismenn væru útilokaðir frá þing-
mensku. f>að er rétt og heillavænlegt
í Canada, en hér á Iandi er alt ann-
an veg ástatt. Vel kunnugur maður
hefði sjálfsagt líka getað fundið fleiri
mál hér á landi en síra Jón Bjarna-
son kemur auga á, sem eru að kom-
ast »út úr þokunni*, eða eru jafnvel
að miklu leyti komin það. f>að er t.
d. vafasamt, hvort bindindismálið er í
nokkuru landi komið jafnvel »út úr
þokunni* og hér.
Ekki er Tímarit kaupfélaganna sér-
lega þokukent heldur. Og óneitanlega
er farið að rofa til yfir stjórnmálun-
um, þó að það hafi sannast að segja
mest og bezt orðið síðan síra Jón
flutti þennan fyrirlestur sinn. Eu að
því er trúar- og kirkjumálin snertir,
væn víst örðugt að Deita því, sem
hann heldur fram. f>að er vitanlega
mikill fjöldi manna hér á landi, sem
leynt og ljóst afneitar öllum aðalkenn-
ingum kirkjunnar. En innan kirkj-
unnar standa þeir allir að nafninu til.
Fríkirkjumyndanirnar að hinu leytinu
hafa ekkert átt skylt við trúarhvatir.
f>egar bent er á svæsnustu árásirnar,
sem nokkru sinni hafa verið gerðar í
islenzkum ritum á trú og kristindóm,
þá er þeim bandingum mótmælt kröft-
uglega og því fram haldið, að þessar
árásir hafi hvergi gerðar verið — þær
séu ekkert annað en ímyndanir of-
stækisfullra guðfræðinga. Og þegar
blöð, sem bera óvildarhug til trúarlíís-
ins í öllura þeim myndum, sem það
líf hefir fengið innan kristninnar, eru að
ónotast út af nýjum og gömlum trúarlífs-
hreyfingum, þykjast þau gera það
í því skyni »að vekja nýtt trúarlíf, bjart-
ari lífsskoðanir og fegri hugmyndir um
guðdóminn«! f>essi upptalning gæti
vitanlega orðið miklu, miklu lengri.
En þess gerist engin þörf. Ollum
hugsandi mönnum hlýtur að liggja í
augum uppi, að síra Jón hefir hér á
réttu að standa í aðalatriðinu. Og
það sem fyrir houum vakir er sagt á
hans gamla, einkennilega kjarnmikla
hátt, sem sr jafn-vekjandi, jafn-örfandi,
hvort sem maður er honum samdóma
eða ekki. >
Auk þessa fyrirlesturs er einkarfróð-
leg og vönduð ritgjörð í síðasta ár-
gangi Aldamóta — hann er reyndar
fyrir árið 1897, þó að hann væri ekki
prentaður fyr en á þessu ári — um
Melankton eftir síra Friðrik J. Bsrg-
mann, ræða um gnðs orð eftir síra
Björn B. Jónsson, vel samin og full
af hjartanlegri ást á umtalsefninu, en
að nokkru leyti bygð á skoðunum á
ritningunni, sem að minnsta kosti
margir af ágætustu lærdómsskörungum
kristninnar eru nú horfnir frá, kvœði,
útlögð af síra Valdemar Briem, og
svo að síðustu bókmentaþáttur ritstjór-
ans, síra F. J. B., Undir linditrjún-
um, sem merkur mentamaður hefir ný-
lega, með réttu, talið »yfirleitt ein-
hverja hina allra beztu ritdóma, sem
birtast á íslenzfri tungu«.
f>á er það kirkjuritið, sem út er
gefið hér á landi, »Verði ljós!« f>aðer
innblásið af sama anda eins og vestan-
ritin, og lítill vafi á því, að útgefend-
ur þess hafa að nokkuru orðið
fyrir áhrifum frá Vesturheimsprestun-
um íslenzku. Oss er óhætt að full-
yrða, að ekki erumargar þær 12 ark-
irnar prentaðar hér á landi, sem veiga-
meira efni hafa að bjóða. Bókmenta-
ritgjörðirnar (um »f>yrna, »Aldamót«
og rit síra Valdimars Briems) eru
prýðisvel úr garði gjörðar, vandaðar
og vekjandi. Sumir þýddu kaflarnir
í þessum árgangi eru óvenjulega góð-
ir, þó að ræðan »Kriitindómur og
mannvit«, eftir Chr. Bruun, beri af þeim
öllum, enda verður naumast sagt, að
sá maður stingi svo niður penna, að
ekki sé eitthvað stórmikið á því að
græða. Og þá mun fæstum fiunast
ræðnr síra Jónasar A. Sigurðssonar
spilla fyrir. Yfirleitt má segja, að efn-
ið í ritinu sé einkar vandað. En ís-
lenzkan á því sumstaðar ætti að vera
og gæti verið miklu fágaðri og fall-
egri.
Hlægilega bullið um »trúarofstæki«,sem
eigi að vera í þessum íslenzku kirkju-
ritum, þarf varla að gera að umtals-
efni. f>ess kennir blátt áfram hvergi.
Bitin gera ekkert annað en það, sem
ekki aðeins öll kirkjurit um allan
heim gera, heldur og öll rit, sem hafa
ákveðna stefnu: halda fram sínu fflSli
óhikað og einarðlega. Og Islendingar
ættu sannarlega fremur að geta lært
af þeim stilling í rithætti, vandaða rök-
málslist og víðsýni sannmentaðra
manna heldur en ofstæki og ein-
trjáningsskap. Ekki er umkvörtunin
um »kreddufestuna« á meiri rökum
bygð, svo framarlega sem menn séu
annars ekki mótsnúnir þeim »kreddum«,
sem öll kristnin boðar.
En eitt er það sem að öllum þess-
um ritum má finna:
f>au hafa enn með öllu gengið
fram hjá þeim skoðanabyltingum
ritningunni viðvíkjandi, sem á sfð-
ustu áratugum hafa orðið í hugum
hinna yngri guðfræðinga, og margra
gamalla líka. Með því hafa þan,
að því er vér erum sannfærðir um,
ekki að eins svift sjálfa sig fjölda
lesenda alt fram að þessu, heldur og
látið undir höfuð leggjast að veita
mörgum lesanda sfnum mikilvæga að-
stoð bæði í efasemdum sjálfs hans og
viðureigninni við þá, sem á móti
mæla.
Sjálfsagt stafar nú þessi þögn sumra
kirkjuritanna af ótta við, að þær um-
ræður, sem hér er við átt, munda
vekja nýjan glundroða. Sú hefir líka
orðið afleiðingin af hverjutn nýjum
sauuleika, sem mannkynið hefir eigu-
ast. En að lokum hefir sannieikur-
inu 8amt meira styrkingarafl en alt
annað, veitir öruggari festu en öll við-
leitni til að leyna honum, hvort sem
sú viðleitni er fólgin f ákveðnum,
starfandi tilraunum, eða aðgerðaleysi
og þögn.
Horfellislögin og ólöghlýðni.
Bréfkafli frá sveitabónda.
»FramtíSarhorfur með lakasta móti
hjá almenningi, og bollaleggja menn
talsvert um aS finna orsakirnar til þess,
sem von er.
Ekki mun það dæmalust, að til séu
þeir menn, sem rjúka í liorfellislögin
frá síSasta þingi og kenna þeim flest
illt(!!).
Varla verður þó þetta skilið' öðruvísi
en á þá leið, að þeir þykist í lögum
þessum sjá ljótan blikubakka, sem ó-
veðurs sé von úr, þá er minst vaiir;
en skyldi þetta ekki vera missyning?
Lögin leggja refsingu við illri með-
ferð á skepnum, hordauða m. m., og