Ísafold - 17.05.1899, Síða 1

Remur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
14/2 doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifieg) bunain við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
I
XXVI. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 17. maí 1899.
32. blað
I. 0. 0. F. 815199. 0.
Forngripasafn opið mvd. og ld. kl.ll—12.
Landsbanlcinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við 12—2, annar
gæzlustjóri 12—1.
Landsbólcasafn opið hvern virkan dag
,kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl.3)
md., mvd. og Id. til útlána.
Póstar væntanl. 18. og 19. þ. m.
Póstskip Yesta leggur á stað til Kbafnar
föstu. 19. þ. m. kl. tí siðd.
Kyeimaskólinn
í Reykjavík.
Honum var sagt upp á laugardaginn
var, 13. þ. m., í 25. sinn.
Forstöðukona skólans, frú Thóra
Melsteð, gat við skólauppsögnina nokk-
urra atriða úr sögu skólans.
Á undirbúningnum stóð 5 ár, frá
1869 til 1874, og fyrirhöfnin við þann
undirbÚDÍng var mikil. Skólastofnun-
in er fjárstyrk frá Danmörku að þakka.
|>ar var skotið saman, bæði pening-
um og ágætum bazarmunum, og var það
fé lagt í sjóð skólans; 200 kr. voru
veittar árlega af klassenska sjóðnum
og 200 kr. frá Vallö-stofnun. Með
þessu fé var lagt út í að byrja.
Ýmsa örðugleika átti skólinn við að
stríða fyrstu árin fyrir þá sök, hvað
kvennaskólahugmyndin var ný og ó-
£ekt hér á landi og áhuginn lítiM á
því að menta kvenfólkið; sumum þótti
mesti óþarfi og jafnvel óhæfa og vit-
leysa, að vera að gera neina gang-
skör að þeirri nýbreytni.
Fyrstu fjögur árin var ekki nema
einn bekkur f skólanum og náms-
meyjar 10—11. Fleirum varð ekki
viðtaka veitt fyrir húsnæðisskorti.
|>au árin kendi Páll Melsteð íslenzku,
sögu og landafræði fyrir alls ekkert.
Hentugar kenslubækur, íslenzkar, voru
þá ekki til, og fyrir því varð hann að
kenna bókarlaust, sem ekki mundi
hafa verið margra meðfæri.
Eftir þessi fjögur árin fyrstu var
með óllu óhjákvæmilegt að útvega
skólanum stærra og betra húsnæði.
En það var ekkert árennilegt. Styrk
af almannafé var óhugsanlegt að fá
til þess og ekki hafði skólastofuunin
sjálf efni á að reisa sér hús. j>au
hjónin réðust þá í að taka mikið
fé að láni (12,000 kr.), rífa sitt gamla
hús og reisa annað stærra, með því
augnamiði, að skólinn gæti þarsmám-
saman fengið meira og meira húsrúm
eftir því, sem hann efldist.
Árið 18t8 var svo kvennaskólinn
settur í þessu nýja húsi með 34 náms-
meyjum, og bekkirnir þá tveir. \
neðra bekknum voru kendar óhjá-
kvæmilegustu námsgreinar, bæði til
munns og handa. í efra bekknum
voru námsgreinarnar fleiri, sömuleiðis
bæði bóklegar og verklegar.
Tíu árum síðar, 1888, var nemenda-
fjöldinn orðinn svo mikill, að ekki
varð hjá því komist að bæta við þriðja
bekknum. |>á var bætt við ýrasum
bóklegum námsgreinum, þar á meðal
ænsku og náttúrusögu, og jafnframt
varð verklega námið víðtækara.
í haust er leið var bætt við fjórða
bekknum, til þess að vel mentaðar
stúlkur skyldu geta fengið þar enn
fullkomnari tilsögn og jafnframt átt
kost á a* venjast við að segja til
börnum.
Af efnahag skólans er það að segja,
að fyrsta árið hafði hann að eins vexti
af sínum eigin sjóói og nokkurn styrk
frá Danmörku við að styðjast. En að
því ári liðnu fór alþingi áð veita hon-
um styrk, og hefir hann síðan farið
smáhækkandi. Nokkurn styrk hefir
skólinn líka fengið úr jafnaðarsjóðum
amtanna og úr bæjarsjóði.
Árið 1890 stofnuðu forstöðukona
skólans, kennendur hans og þáverandi
námsmeyjar sjóð, sem giftar og ógift-
ar konur, er verið höfðu í kvenna-
skólanum áður, hafa stutt með gjöf-
um. Hann er kallaður »Systrasjóður«,
og í hann hefir hver stúlka árlega
borgað 1 kr. við byrjun skólaársins.
f>egar þessi sjóður nemur 1500 kr.,
sem bráðum mun verða, er áformað
að verja nokkuru af ársleigunum til
að styrkja fátækustu og efnilegustu
námsmeyjar skólans.
Einn kennari hefir starfað við skól-
ann síðan hann var stofnaður, söng-
kennarinn Jónas Helgason.
Hingað til hafa 7—800 námsmeyj-
ar sótt skólann.
f>egar forstöðukonan hafði lokið
máli sínu, hélt síra Friðrik HaUgríms-
son stutta ræðu til hjónanna og afhenti
frú Melsteð 132 kr. frá núverandi
og nokkrum fyrverandi kennurum við
skólann sem virðingar og þakklætisvott
fyrir starf liennar og góða samvinnu,
með þeim ummælum, að þessari litlu
upphæð yrði á einhvern hátt varið til að
teugja nöfn þeirra hjóna við skólann.
Varið ykkur nú, al-
þingismenn I
I öllum hamingjunnar bænum, var-
ið þið ykkur nú, alþíngismenn, og far-
íð þið gætilega!
f>ið vitið ef til vill ekki, hvað mest
er að varast. En þið verðið að setja
það á ykkur og megið aldrei gleyrna
því nokkurt augnablik.
f>að er ráðgjafinn!
f>íð munið sjálfsagt, hvað stendur í
2. Móse bók, 33. kap.:
»Mitt auglit getur þú ei séð, því
enginn maður, sem mig sér, má lifa.
. . En þegar mín dýrð fer fram hjá,
vil eg láta þig standa í bergskorunni,
og mun eg byrgja þig með hendi minni,
uns eg er kominn fram hjá; en þegar
eg tek hönd mína frá, þá muntu sjá
á bak mér; en mitt auglit verður ekkí
séð*.
Svona eigið þið að hugsa um ráð-
gjafann !
f>ið megið ekki með nokkuru lifandi
móti sjá hans auglit á þinginu, því að
þá getið þið ékki lifað lengur. f>ið
megið aldrei sjá hann frá annari hlið
en að aftan. f>ið deyið ekki, þó að
hann s/ni ykkur aftan undir sig með
lagasynjunum og annnari lítilsvirðing
á óskum ykkar, kröfum og þörfum.
f>á er ykkur óhætt að kreppa hnefann
í vasanum, jafnvel gefa sjálfum ykk-
ur selbita, svona innan klæða, ef þið
verðið ákaflega reiðir.
En ef þið ættuð að standa beint
frammi fyrir honum á þinginu, sjá
hann öðruvísi en að aftan, horfa á
hann augliti til auglitis — guð sé oss
næstur! — eins og þið munduð þola
það, íslenzkir alþingismenn!
Vitaskuld þykir ykkur gaman að
syngja jafn-fallegar línur og þetta:
»Táp og fjör og frískir menn
finnast hér á landi enn,
þéttir á velli og þéttir í lund,
þolgóðir á raunastundi.
Ög það er líka sjálfsagt óhætt að
segja, að þetta sé furðu rétt og góð
lýsing á ykkur.
En ekki megið þið samt halda, að
þið séuð peir kappar, svo feykilega
»þéttir í lund«, að þið verðið jafngóðir
eftir að sjá ráðgjafa — nema þá að
eins að aftan og í 300 mílna fjarlægð.
Nei — standið þið í bergskorunni,
piltar, og látið þið ráðgjafann byrgja
ykkur með hendi sinni. Munið það,
að ef þið sjáið framan í hann, þá deyið
þið.
Og svipleg og raunaleg sjón yrði
það, að koma upp á hillurnar í al-
þingissölunum og sjá ykkur alla, lög-
gjafana og óskabörn þjóðarinnar, liggja
fram á lappir ykkar, steindauða, eins
og flugur á eiturplástri, frammi fyrir
fótum ráðgjafans — sjá hann hlakk-
andi með grimdar-glotti yfir andláti
þjóðskörunganna, Benedikts, Guttorms,
Guðjóns, og hvað þeir nú allir heita.
Ætli þjóðin færi þá ekki að sjá eft-
ir því að hafa fengið ráðgjafann á
þing?
Vitanlega eru til þeir vantrúarsegg-
ir, sem ímynda sér, að þingmönnum
sé óhætt að sjá framan í ásjónu ráð-
gjafans — trúa því ekki með nokkuru
lifandi móti, að þeir muni deyja af
öðru eins.
Vér treystum oss ekki til að sann-
færa þá menn, sem eru með þeim
vantrúar-ósköpum fæddir — menn,
sem ekki fást til að trúa jafn-augljós-
um sannleika eins og þeim, að íslenzk-
ir alþingismenn hljóti að deyja, ef
þeir sjá ráðgjafa-ásjónu.
Vér getum ekki annað en vísað
þeim til Benedikts Sveinssonar og
sonar hans og »draugsins« og »f>jóðólfs«
og skólapilta.
Ætli þeir vitringar geri sér miklar
vonir um, að unt verði að halda lengi
líftórunni í alþingismönnum eftir að
þeir hafa litið auglit ráðgjafans aug-
um ? f>að er eitthvað annað.
Um skilvindur.
I.
Hin síðustu ár hafa all-margir bænd-
ur og búmenn fengið sér mjólkur-
skilvindur, og svo virðist sem þeim
fjölgi, er vilja eignast þær eða hafa
hug á því.
í blöðunum hefir stundum verið
minst á þessar skilvindur fyrir utan
auglýsingarnar, og hefir þeim verið
hælt af flestum; af sumum hefir verið
borið oflof á þær. Lýsir sumt af því,
sem sagt hefir verið, ærið miklum ó-
kunnugleika og fljótfærnislegum álykt-
unum; er það því í ýmsum atriðum
miður áreiðanlegt, og getur valdið
misskilningi.
Áhald þetta hefir verið nefnt ýms-
um nöfnum á íslenzku, sem sem skil-
vél, skilvinda, rjómavél og smjörvél.
Eg skal ekki deila um þessi nöfn, en
fyrir mitt leyti felli eg mig bezt við,
að nefna þau af þessum áhöldum
skilvindur, sem snúið er með sveif eða
hreyfðar eru með hendinni. Hinar
stærri nefni ég skilvélar, til aðgrein-
ingar frá hinum minni, og mun ég
fylgja þeirri reglu, er um þessar mið-
flótta-mjólkurvélar er að ræða.
Áður en ég minnist frekara á skil-
vindurnar, sem eru margar og af ýms-
um gerðum, vil ég stuttlega athuga
ýmislegt af því, er sagt hefir verið um
þær, og valdið getur misskilningi.
Meðal annars hefir verið sagt, að
þær gefi meira smjör og feitara, held-
ur en fæst úr mjólkinni, er hún er
látin setjast í trogum eða byttum.
J>etta er rétt að sumu leyti, en ekki
þó ávalt eða hvernig sem á stendur.
Skilvindur eru fyrst og fremst ærið
misjafnar að gæðum, og skilja ekki
allar jafnvel.
|>á eru og sumar þeirra mjög við-
kvæmar, einkum hinar minni, t. d.
»Alfa Colibrí«; þær þurfa mjög lítið
að ganga úr lagi til þess, að þær skilji
lakar eða þeim fari aftur í því, að
skilja vel. Komi t. d. dældir í skál-
arnar (diskana) eða smá göt, þá skilur
vólin ver en áður. Auk þess er margt
fleira, sem kemur til greina, og hefir
sín áhrif, svo sem hvernig skilvindum
er snúið, hiti mjólkurinnar, hirðan á
þeim o. fl. jpað er því undir ýmsum
atvikum komið, hvernig skilvindur
skilja eða hvort þær skilja vel, enda
þótt ganga megi að því vísu, að þcer
skilji að jaýnaði eða oftast nœr mjólk-
ina betur, heldur en hún skilst á ann-
an hátt, og að þar af leiðandi fáist
meira smjör úr henni með því að nota
skilvindu.
Að smjörið verði feitara, ef mjólkin
er skilin í skilvindu, er mér eigi vel
ljóst, hvernig á að skilja. Ef með því
er átt við, að mjólkin sjálf verði auð-
ugri af fituefnum, ef hún fer i gegn
um vinduna, þá er það auðvitað mesti
mis8kilningur. Skilvindan eða skil-
vélar yfir höfuð auka ekki fituefni í
mjólkinni að neinuleyti; því fer fjarri.
MismuDurinn er sprottinn af alt öðr-
um ástæðum, skilvindan á engan hlut
í því. Hitt er annað mál, að smjörið
verður hreinna, ef mjólkin er skilin í
vindu; það verður minna í því af
hárum og alls konar óþverra. —
í>ó er þetta mikið komið undir því,
hvernig skilvindan er hirt, hvort hún
er þvegin vel upp, eftir að hún hefir
verið notuð o. s. frv. Að telja til,
hvað hin aukna smjörframleiðsla muni
nema miklu, ef skilvindan er notuð,
er eigi svo auðvelt, sem margur hygg-
ur, því að þar kemur margt til greina
og hefir sín áhrif. Skilvindurnar eru
misjafnar að gæðum, meðferð og hirð-
ing mismunandi á þeim o. s. frv. —
Vilji menn vita vissu sína 1 því efni,
eða hvað munurinn nemur miklu, þá