Ísafold - 17.05.1899, Síða 2

126
þyrfti að gera tilraunir og samanburð
milli skilvindunnar og troganna, eða
réttara sagt milli mjólkur, sem skilin
er í vindu og hinnar, sem látin hefir
verið setjast í trogum. þetta hefir
verið gert í Danmörku áður og getum
vér auðvitað tekið þeirra tilraunir og
reynslu til hliðsjónar, að því leyti,
sem það á við hjá oss. |>ó er þess
að gæta, að tilraunirnar í Danmörku
voru miðaðar við skilvélar, er hreyíðar
voru með hestafli og gufuafli —, en
ekki við skilvindur.
|>á hefur enn fremur verið sagt, að
skilvindurnar spöruðu ílát og vinnu,
og er það að vissu leyti rétt. ílátin
spara þær að því leyti, að þær koma
í þeirra stað, og er það reikningslega
enginn sparnaður, þegar betur er að-
gætt. Áður en skilvindan er fengin,
eru trogin eða bytturnar notaðar, en
þegar hætt er að nota þær og vind-
aa fengin, þá er í rauninni að eins
skift um hluti, sem ætlað er að gera
samagagn; áhald kemur í áhalds stað;
það er skift um höfuðstól. Hér getur
því ekki verið neinum beinum sparn-
aði til að dreifa í upphafi, heldur
jafnvel þvert á móti. En llátin, sem
notuð voru til þess að láta mjólkina
setjast í, þau hverfa úr sögunni; það
er satt; en skilvindan kemur í þeirra
stað. En vinnusparnaður er það
nokkur, að nota skilvindu í stað trog-
anna, einkum þar sem mjólk er mikil,
og kemur það sér vel nú á tímum,
þar sem vinnufólksskortur er svo al-
mennur.
þegar nú á alt er litið, þá verður
því ekki neitað, að skilvindan hefir
marga kosti til að bera, og er að
mörgu leyti hentugri heldur en þessi
gamla aðferð að nota trog og byttur.
En hún hefir einnig sína ókosti, að
því er kemur til smjörframleiðslu og
smjörverkunar yfirleitt eða þegar á
alt er litið. S. S.
Afneitun úr öllum
áttum.
011 blöðin hér á landi, sem fylgja
fram þeirri stefnu, að þiggja tilboð
stjórnarinnar frá síðasta þingi, hafa
nú afdráttarlaust afneitað þeirri skoð-
un, að stöðulögin hafi skert landsrétt-
indi vor og að grundvallarlög Dana
nái til sérmála vorra.
Bjarka farast meðal annars orð á
þessa leið 20. apríl síðastlíðinn:
»Stöðulögin gátu engin réttindi veitt
okkur, við áttum öll okkar réttindi ó-
skert þá og eigum enn. þau gátu
engin réttindi tekið af okkur heldur,
þar verður afsal okkar sjálfra að koma
til. Stöðulögin eru að ein3 viðurkenn-
ing frá konungi og stjórn fyrir því,
hve mikils hluta af réttindum okkar
þau vilja lofa okkur að njóta og hvers
þau ætla að meina okkur af þeím.
Móti þessu höfum við tekið sem af-
borgun, eins og við tókum mót stjórn-
arskránni og eins og við vonum að
geta tekið móti stjórnartilboðinu frá
1897. það er að eins af hagsýnisá-
stæðum, að við höfum síðan miðað
allar okkar kröfur við stöðulögin —
af því þau veita okkur mikið og við
væntum ekki eftir meiru í bráð.
|>að stendur líka fast f skilningi
okkar, að ekki svo mikið sem eitt
orð í stjórnarskrá Dana geti komið til
greina við sórmál okkar. Hún kemur
okkur ekkert við sem lög — aldrei
samþykt, aldrei birt.«
þjóðviljinn ungi kemst svo að orði
að því er þetta efni snertir 9. þ. m.
»í þessari sennu, um lagalegt gildi
stöðulaganna, hefir blað vort jafnan
verið annarar skoðunar en fram er
fylgt af dr. Yaltý Guðmundssyni, og
sama er enn.«
Jafn-vel ber þessum blöðum saman
við ísafold um það, að skilningurinn
á gildi stöðulaganna komi ekkert við
því máli, sem nú liggur fyrir þingi og
þjóð, hvort vér eigum að þiggja tilboð
stjórnarinnar frá 1897 eða hafna því.
»Bjarki« fer um það meðal annars
þessum orðum:
»Bjarki« er jafn-hlyntur stefnu dr.
Valtýs fyrir því, þó hann fallist ekki
á þennan hluta röksemda hans. þær
koma málinu lítið við og öldungis arð-
laust að þrátta um slíkt nú. Hvað
sem stöðulögum, grundvallarlögum og
ríkisráði líður, þá viljum við nú fá ís-
lenzkan raðgjafa, sem komi á þing og
geti heyrt þar röksemdir okkar og
skammir okkar, ef á þarf að halda.
I stað þesssa stjórnarskrárstapps vilj-
um við fá ráðgjafann til að vinna að
viðreist atvinnuveganna með okkur
o. fl.«
«þjóðviljinn ungi« segir:
»Alt þetta þref um gildi eða ógildi
stögulaganna á landi hér, er stjórnar-
baráttu vorri, einsog hún horfir nú við,
allsendis óviðkomandi, þar sem allir
málsaðilar eru um það ásáttir, að fara
ekkert út fyrir þann réttargrundvöll,
sem 'þar er lagður, og stjórnarskrár-
breytingin fyrirhugaða lætur einmítt
öll þau ákvæði núgildandi stjórnlaga
vorra óhögguð standa, er landsréttindi
vor varða.
Að nota þessa skoðun dr. Valtýs
Guðmundssonar um óviðkomandi atriði
sem vopn gegn stjórnartilboðinu frá
’97, er því álíka viturlegt, eins og að
berjast gegn því af hverri annari óvið-
komandi ástæðu.
En — tortrygnina verður fyrir hvern
mun að vekja; það er hún, sem er
eina vopnið þeirra, stjórnarskrár-and-
stæðinganna.
Og þar sem nú dr. Valtýr Guð-
mundsson var svo einlægur að láta
þessa skoðun sína um stöðulögin í
Ijósi, enda þótt hann vissi vel, að hún
riði í bága við stjórnmálaskoðanir all-
flestra landa sinna, hví þá ekki að
nota það sem vopn?
það er maðurinn, en ekki málefnið,
sem um er að gera.
því meiri tortrygnin, því betra.
Svo göfugt er nýjasta vopnið.«
— Með þessum skýru undirtektum,
þessari afdráttarlaasu afneitun kenn-
ingarinnar um skerðing landsréttinda
vorra, afneitun, sem er jafn-ákveðin
hjá öllum þeim blöðum, sem að því
vinna að stjórnartilboðið verið þegið,
er hann ekki lengur svaraverður,
heimskuþvættingurinn um, að sú kenn-
ing sé á nokkurn hátt- á ábyrgð þess
flokks manna í landinu, sem þiggja
vill þá einu stjórnarbót, sem fáanleg
er.
það bull er svo fjarri öllu viti,
að óhugsanlegt er að nokkur einfeldn-
ingur glæpist á því.
V erðlauna-tilboð
Bókmentafélagsins.
Verðlauna-tilboð Bómentafélagsins,
sem stóð í Isafold 6. þ. mán., hafa
áreiðanlega margir, og að líkindum
flestir mentamenn lesið með hinni
megnustu óánægju.
Vitanlega var ekki nema sjálfsagt
að gera einhverjar ráðstafanir til þess
að fá ritaða sögu landsins á 19. öld
nú um aldamótin. Mest furðan, að
þær ráðstafanir skuli ekki hafa verið
gerðar fyr en nú.
Og við því mátti sannarlega búast,
að Bókmentafélagið mundi vilja vanda
vel til þessarar bókar, krefjast svo
mikillar djúpfærni við samningu henn-
ar, að hún yrði verulegur gróði og
sómi fyrir bókmentir vorar. En þá
þurfti það líka að búa svo um hnút-
ana, að þess yrði nokkur kostur.
það hefir Bókmentafélagið ekki gert.
Einum manni er ætlað að semja þessa
bók. Og fyrir það verk getur höfund-
urinn í mesta lagi fengið 1550 kr.
þessi tilhögun girðir með öllu fyrir
það, að nokkur veruleg mynd verði á
ritinu.
Mjög vafasamt er, hvort nolckur einn
maður er fær um að skýra, svo í lagi
sé, frá öllum atriðum sögu vorrar,
bókmentum, stjórnmálum, verzlun, at-
vinnuvegum, efnahag og háttum þjóð-
ar vorrar yfirleitt á þessu tímabili.
En hitt er víst, að sé þetta starf
leyst af hendi — vér viljum ekki segja
ákjósanlega^ heldur — nokkurn veginn
þolanlega, þá er borgunin svo óhæfilega
lág, að hún gengur smánarboði næst.
I ýmsum efnum, sem mjög mikils
er um vert, hefði höf. engin heimild-
arrit við að styðjast; hin og önnur at-
riði í menningarsögu landsins gæti hann
ekki kynt sér á annan hátt en með
bréfaskriftum og ferðalögum. Við
fljótlega ágizkun, að minsta kosti, er
oss ekki unt að hugsa oss að starfið
alt yrði af hendi leyst á skemri tíma
en tveimur árum, þó að höf. sinti engu
öðru.
Fyrir þetta á að borga honum 1550
krónur — í mesta lagi !
Og þó værí töluvert öðru máli að
skifta, ef höf. gæti þá gengið að þess-
ari borgun vísri. En það er síður en
svo. Um þetta fé á hann að keppa
við, hver veit hvað marga, með þess-
ari litlu vinnu, eða hitt þó heldur.
Oss virðist með öðrum orðum lítt
hugsandi, að nokkur maður líti við
þessu tilboði. Hver sem á annan hátt
getur unnið fyrir sér sómasamlega,
leggur mikið í sölurnar fjárhagslega
við að sinna því. Og sá sem ekki
getur unnið fyrir sér á annan hátt, hann
er naumast fær um þetta verk, og hefir
fráleitt efni á því hvorutveggja: að
bíða eftir borguninni þangað til dóm-
ur nefndarinnar er upp kveðinn og
eiga hana auk þess óvísa.
En hvað sem því líður, hvort til-
boðinu verður sint eða ekki, þá er
hitt víst, að verkið verður slælega
unnið fyrir þetta fé. Enginn maður
getur fyrir 1550 krónur, sem hann á
ekki einu sinni vísar, varið til þess
syo miklum tíma, sem til þess þarf.
það er auðsætt, að stjórn Bókmenta-
félagsins hefir farið hér skakka leið.
Hún hefði alveg vafalaust átt að skifta
starfinu milli þeirra manna, sem hún
hefði talið hæfasta, ofþyngja engum,
en ganga ríkt eftir að alt væri vel af
hendi leyst. Auðvitað hefðu ritlaun-
in orðið að vera sæmileg, í allra minsta
lagi 100 kr. fyrir örkina, í stað þess
sem nú eru boðnar 43—44 kr. Á
þann hátt hefði trygging fengist fyrir
sómasamlegu riti. Með því fyrirkomu-
lagi, sem stjórn félagsins hefir valið,
fæst trygging fyrir kákinu einu — ef
árangurinn af tilboðinu annars verður
nokkur.
það væri illa farið, ef þetta íljót-
hugsaða verðlauna-tilboð Bókmenta-
félagsins yrði til þess að girða fyrir
það, að vér fengjum gott rit um 19.
öldina hér á landi. Og það má ekki
verða. Alþingi ættí fyrir hvern mun
að skerast í leikinn í sumar og tryggja
fjárveiting einhverjum, sem treystandi
er til að láta fyrirtækið verða oss til
sóma og gagns, en ekki til minkunn-
ar.
Próf í stýrimannafræði.
Dagana 24.—29. apríl var hið
minna stýrimannapróf haldið við stýri-
mannaskólann. Undir það gengu 25
af lærisveinum skólans og stóðust
það.
Fyrsta daginn leystu þeir úr 4 skrif-
legum spurningum, sem stýrimanna-
kensluforstjórinn í Kaupmannahöfn
hafði samið og sendar voru landshöfð-
ingja í lokuðu umslagi með mnsigli
stýrimannakensluforstjórans fyrir, og
afhendi amtmaður J. Havsteen próf-
nefndinni spurningarnar í skólanum,
þegar prófið byrjaði.
Hina dagana leystu þeir úr 4 munn-
légutn spurningum, sem prófnefndin
valdi, og enn fremur voru þeir próf-
aðir í mælingum með sjöttungsmæli
(Sextant).
í prófnefnd voru auk forstöðumanns
skólans, Markúsar F. Bjarnasonar,
síra Eiríkur Briem og lautinant J.
W. Topsöe-Jensen, tilnefndir af bæjar-
stjórninni og stiftsyfirvöldunum, en
skipaðir af landshöfðingja og laut.
Jensen oddviti nefndarinnar.
þessar einkunnir hlutu prófsvein-
arnir við prófið:
stig
1. Sigurður Pétursson, Hrólfsskála 60
2. Hjalti Jónsson, Höfnum,....... 58
3. Jón Gíslason, Beykjavík ....... 57
4. Jón Ólafsson, Beykjavík ....... 56
5. þorsteinn Júl. Sveinss., Bíldudal 56
6. Sigurjón Benjamínss., Báðagerði 54
7. Oddur Jónsson, Báðagerði ... 54
8. Sig. Bjarnason, Gljúfrá, Mýrum 53
9. Egill Hgr. Klemenssonj Vogurn 50
10. Björn Gíslason, Bakka, Bvík 50
11. Jón Einarss. Flekkudal, Kjós 49
12. Símon Friðriksson, Arnarfirði 49
13. Magnús þorsteinsson, Bvík ... 49
14. Sigurður Jónsson, Akranesi ... 49
15. Bened. Bachm. Árnas., Flatey 49
16. Jón Páll Mattíasson, Arnarfirði 48
17. Ólafur Einarsson, ísafirði..... 47
18. Indriði Gottsveinsson, Kjalarn. 46
19. Sigurjón Jónss., Bakka, Bvík 44
20. Guðm. JónBson, Hafnarfiröi ... 43
21. Stefán Kr. Bjarnason, Bvík ... 42
22. Melchior Ólafsson, Patreksfirði 40
23. Guðmundur Sigurðsson,Bvík ... 40
24. Hafliði Jóh. Jóhannsson, Bvík 34
25. Kolbeinn þorsteinsson, Bvík... 34
Hæsta einkunn við þetta próf er
63 stig og til að standast prófið þar-f
18 stig.
þess skal getið að 2., 3., 5., 8., 9.,
'11., 12. og 17. gengu ekki inn í skól-
ann fyr en í haust og voru því að
eins einn vetur í honum.
Ennfremur var
hiö meira stýrimannapróf
haldið í fyrsta sinn dagana 5., 6., 8.
og 10. þ. m. Gekk einn af lærisvein-
um skólans undir það og stóðst próf
það með ágcetis-einkunn.
Fyrsta daginn leysti hann úr 6 skrif-
legum spurningum í stýrimannafræði
og 1 skriflegri spurningu í stærðfræði,
og voru spurningarnar, lögum sam-
kvæmt, búnar til af stýrimannakenslu-
stjóranum í Kaupmannahöfn og send-
ar landshöfðingja í innsigluðum um-
búðum, en þegar prófið átti fram að
fara, afhendi amtmaður J. Havsteen
prófnefndinni spurningarnar í skólan-
um. Næsta dag leysti prófsveinninn
úr 4 munnlegum spurningum í stýri-
mannafræði, sem prófnefndarmenn
höfðu meðferðis frá Khöfn, og leysti
hann úr spurningunum á dönsku,
sökum þess að báðir prófdómendur
voru danskir menn, sem ekki skildu
íslenzka tungu. Ennfremur var próf-
sveinninn prófaður í mælingum með
sjöttungsmæli. þá gerði hann og ís-
lenzka ritgerð og danskan stýl, og