Ísafold - 28.06.1899, Blaðsíða 2

170
að vígi, aéum ekki þeir eftirbátar, að
vér trayatumst ekki til að gjöra neitt
í því efni við þetta sérstaklega tnki-
fwri, er nú á sór stað. Enda má
telja víst, að vsari leikurinn akki því
kostnaðarsamari, mundi hann borga
fyliilega fyrirhöfnina.
En þá kemur það, sem er mergurinn
málsins, nefnilega hver slíkur leikur
setti að vera. Vér viljum svara: ein-
hver atburður ár sögu landsins, sem
við þætti eiga, og nefnum vér þá til
dnmis komu Ingólfs að landi hér í
Reykjavík eða landnám hams.
En eins og auðvitað er mwtti velja
eitthvert annað efni til slíkrar sýning-
ar, og trúum vér ekki öðru en að
eítthvað af skáldum vorum hér í
Reykjavík gætu, ef þau reyndu, fljót-
lega samið allálitlegan, ekki mjög lang-
au leik, er vel ætti við tækifærið og
gæti bæði verið til skemtunar og
sóma.
A. ().
íiýi fieyguriim
eða
ritvillu-gimsteimnnn.
Ríkisráðsfleygurinn er dauður. Hann
er klofinn í sundur í eldinn; enginn
veigur í honum framar til neins ann-
ars. f>að vat líka nóg, að hann end-
ist út þingið 1897. Hann kom að til-
ætluðum notum þá: að ónýta stjórn-
artilboðið í það sinn og afstýra því, að
þjóðin kæmist uþp úr stjórnardeilu-
feninu næstu tvö árin.
En nú, — nú þurfti að smíða nýan
fleyg, er gerði sama gagn á þessu
þingi, 1899, eins og hinn gerði á næsta
þingi á undan, — að halda landi og
lýð, þjóð og þingi í sömu ógöngunum
2 árin enn, í þeirri von, að þá komi
dagar og þá komi ráð; þá megi smíða
þriðja fleyginn og fleka menn til að
láta sér h'tast á hann og hagnýta
hann. Og svo áfram koll af kolli.
Fleygurinn, sem nú á að beita í
sumar, eru fyrirmælin um, hvernig
koma eigi fram breytingum á stjórnar-
skránni eftirleiðis.
J>eir vilja halda þeirri grein í stjórn-
arskránni, 61. gr., óbreyttri, eics og
hún er nú. En ráðgjafinn vill fá henni
breytt. þ>að er eina greinin, sem hann
fyrir sitt leyti óskar breytingar á. —
•Hvernig stendur á því? Hvað á
hann að gera með breytingar á stjórn-
arskránni ? Hvað kemum honum það
við? Ekki á hann stjórnarskrána, —
ekki er hún gerð fyrir hann. Hún er
gerð fyrir okkur, Islendinga, og það
erum við, sem eigum með að fara
fram á breytíngar á henDÍ. Ekki
nema það þó, hann að fara að vilja
breyta stjórnarskránni sín vegna, í
þágu sín eða stjórnarinnar náttúrlega!
Nei. Eg held við þökkum fyrir«.
|>etta eru svör þeirra, er móti mæla
ámmstri breytingartillögu ráðgjafans
við stjórnarskrána.
Sumir sögufróðir menn og stjórnfróð-
ír kynnu nú að vilja ympra eitthvað
á því, að heldur mundi það fáheyrt
í 8tjórnfrelsissögu heimsins, að þar sem
koma ætti á nýrri stjórnarskipun eða
gera breytingar á gildandi stjórnlögum
í þingbundnum konungsríkjum, þar
væri þjóðin ein eða fulltrúar hennar
látnir hafa tillögurétt, en konungur eða
stjórn hans alls engan. Konungur
eða stjórn hans mætti alls ekki stinga
upp á neinu svo sem frá sinni hlið
eða eftir sínum geðþótta. Hennar
skylda væri sú ein, að samþykkja kröf-
ur þíngs eða þjóðar, og þar með búið.
Lögfræðingar kynnu að vilja segja
sem svo, að hér tefldust tveir raálsað-
ilar við og þá væri sifur, að hvor um
sig bryti upp á hinu og þessu til sam-
komulags, kæmi hvor með sínartillög-
ur, segðu hvor um sig: eg skal gera
þetta, ganga að þessu, ef þú gerir
þetta eða gengur að þessu atriði, sem
eg vil hafa. Pyrir því væri það engin
geypileg fjarabæða, þó að ráðgjafinn
segði sem svo:
»Jú, af þessum 20 breytingum, sem
þið farið fram á, skal eg nú gera það
fyrir ykkur, að ganga að þessum 10
eða 12, sem eg hefi til nefnt —
og sumar eru þó býsna-mikils virði
fyrir ykkur —, e/ þið aðhyllist aftur
í móti eina, sem eg ber fyrir brjósti,
og auk þess er mjög lítiis háttar og
þannig vaxin, að ykkur hlýtur að
vera það útlátalaust*.
Hinum finst þetta nú í rauninni ef
satt skal segja ekki mjög frámuna-
lega gegndarlaus heimtufrekja af hans
hálfu. En hvað það sé þá ? Svo ó-
merkilegt geti það þó verið, að ekki
sé það frágangssök. —
f>að er að fá leiðrétta ritvillu-skömm,
sem slæddist í stjórnarskrána, er hún
var afgreidd af ráðherranum tif kon-
ungsstaðfestíngar 1874. J>etta, að úr
greininni, 61. gr., féll óvarí málsgrein-
in um, að þingrof út af stjórnarskrár-
breytingarfrumvarpi á þingi skyldi
því að eins eiga sér stað, að stjórnin
vildi styðja það mál, en annars ekki.
fað hafði verið haft hins vegar áður
og enginn fundið minstu vitund að
því.
Meinlausari breytingartillögu er því
naumast hægt að hugsa sér frá ráð-
gjafans hálfu. Hann fer í mesta mein-
leysi og grandleysi fram á, að notað
sé tækifærið, er stjórnarskráin sé end-
urskoðuð á annað borð, — þá sé not-
að tækifærið til að laga þessa ritvillu,
þenfian misgáning; þar sé sett inn
aftur klausan, sem úr féll og þingið,
alþingi, hafði sjálft brotið upp á, tekið
inn í frumvarpið 1867 ummælulaust
og andmælalaust af allra hálfu, þings
og stjórnar.
Ráðgjafinn hefði getað komið með
alt öðru vísi löguð skilyrði frá sinni
hálfu. Hann hefði t. d. getað sett
það upp, að kosningarrétturinn væri
takmarkaður, hert á kjörgengisskilyrð-
um til alþingis, þing haldið að eins 3.
hvert ár, hafðir enn fleiri konungkjörn-
ir þingmenn eða annað því um líkt,
er honum kynni að virðast veita meiri
tryggingu fyrir að vér færum gætilega
með hið aukna sjálfsforræði. J>á hefð-
nm vér auðvitað svarað, að vér vær-
um engu bættari, að láta hann taka
frá oss með annari hendinni það, sem
hann þættist gefa með hinni.
En hér er engu slíku til að dreifa^
fað er öðru nær. Alt og sumt, sem
maðurinn fer fram á, er að, sett sé í
stjórnarskrána þetta sem vorir mestu
ýrelsisgarpar höfðu sjálfir sett par í
fyrri stjórnarbaráttunni.
Já; þeim finst nú eitthvað vera
sennilegt í þessu. En — segja þeir —
úr því þetta er svo meinlaust og ó-
merkilegt, því er þá maðurinn að gera
það að kappsmáli? f>ví lætur hann
sér ekki standa á sama? Bendir ekki
það greinilega á, að þar liggi eitthvað
á bak við, eitthvað, sem oss er ekki
ætlað að sjá í fljótu bragði, einhver
lymska, einhver veiðivél, sem hann
ætlar sér að ánetja okkur í? Nei, það
skal enginn S6gja mér neitt af því, að
hér er eitthvað bogið; það bregst ekki
— segja þeir að lokum.
f>að er ekki ósennilegt, að ráðgjaf-
anum yrði að orði, ef hann heyrði
þessi andsvör, eitthvað sviplíkt því,
sem Snorri goðí sagði forðum: »Um
hvat reiddust goðÍD, er hér brann
hraunit, þar er nú stöndum vór«. f>að
er ekki ólíklegt að hann mundi spyrja
í móti: »Hvaða vélræði hafði Jón
Sigurðsson með höndum og hans líðar
á þingi 1867, er þair tóku upp þessa
umþráttuðu mélsgrein? Hvaða avik
bjuggu þar undir? Hvaða tjón ætlaði
hann aór að búa með því þjóðfrelsi
yðru eða ajálfsforræði?«
Vorkunn væri og honum og hverjum
öðrum í hans sporum, þótt hann avar-
aði apurningunni, hvera vegna honum
væri þetta kappsmál, — annað eins lítil-
ræði, — eitthvað á þá leið:
*Eg geri það fyrir ykkur, að láta
eftir ykkur meiri hlutann af því, sem
þið farið fram á, þar ámeöal það sera
þið hafið sjálfir lengst af talið mest
um vert, þó að það sé mér í móti akapi
og þó að mín skoðun só, að þið þarfn-
iat þess ekki eða hafið ekkert með það
að gera. f>ar í móti fer eg fram á
eina örsmáa breytingu, lagfæringu á
slysavillu, sem mér þykir skömm að
láta standa lengnr, af því villan er
stjórninni að kenna. Og lagfæringin
er sú, að koma einni málsgrein aftur
í það lag, sem þið sjálfir, sem ykkar
mestu og beztu menn, vildu sjálfir hafa
á sínura tíma. Og svo komið þið og
segið þvert nei við því, vegna pess, að
hér búi einhver vél undir af minni
hálfu. f>etta segið þið upp í opið geð-
ið á mér, þegar eg er að leggja mig í
framkróka um að útvega ykkur sem
mest af stjórnlagaumbótum þeim, er
þið farið fram á!
Slíku atferli svara eg og hlýt að
svara á eina leið: Úr því þið hagið
ykkur svona, þá er mór þetta kapps-
mál. Mér er kappsmál að láta ekki
sýna mér flónslega og lúalega tortrygni.
Mér er kappsmál að láta ekki fara
með mig eins og hund, — þegar eg
er að gera mér sem frekast far um að
greiða fyrir sjélfstjórnarkröfum ykkar!«
Stjórnin Btakk upp á 1867 að hafa
stjórnarskrárbreytinguna þannig orð-
aða:
»Uppástnngu um breytingu á stjórnar-
skipunarlögum þessum eða viðauka við þau
má bera upp bæði á reglulegum fundum
og aukafundum alþingis, þó þvi að eins,
að þrír fjórðu hlutir þingmanna séu við-
staddir. — Greiði ekki þrir fjórðu hlutir
þingmanna atkvæði með uppástungunni, ber
að álíta, að alþingi hafi felt hana«.
f>etta varog er frábrugðið samsvarandi
fyrirmælum í grundvallarlögum Dana.
f>ar þarf þingrof og aukaþing til stjórn-
arskrárbreytingar; þarf að ræða þær á
2 þingum með þingrofi í milli. f>að
sagði stjórnin (í ástæðunum) að sér
þætti of kostnaðarsamt fyrir oss, en
kvað með hinni aðferðinni, er hún stakk
upp á, fengna næga tryggingu fyrir
því, að ekki verði rasað fyrir ráð fram
í því efni.
En þetta líkaði ekki þinginu. Nefnd-
in í málinu stakk upp á að hafa þessi
fyrirmæli alveg eins og í grundvallar-
lögunum dönsku. Og það var samþ.
orðalaust með 18atkv. gegn 8. f>essir
8, þar á meðal nokkurir konungkjörnir,
vildu heldur halda greininni eins og
stjórnin hafði orðað hana.
Orðalagið, sem nefndin stakk upp á
og þingið samþykti orðalaust með
þorra atkvæða, 18 gegn 8, var þannig:
»Uppástungur, hvort heldur er til breyt-
inga eður viðauka á stjórnarskrá þessari,
má hera upp hvort heldur á lögákveðuu
alþingi eða auka-alþingi. Nú nær uppá-
stunga til stjórnarskrárbreytingar samþykki
í háðum þingdeildunum, og landsstjórnin
styður hana, þá skal leysa upp alþingi
þá þegar og stofna til almennra kosninga
af nýju. Samþykki þá enn hið nýkosna
alþingi ákvörðunina óhreytta, og nái hún
staðfestingu konungs, þá verður hún stjórn-
arlaga ákvörðun«.
f>etta er bein þýðing á aamsvarandi
grein í grundvallarlögum Dana. —
Og það sem nefndin ber fyrir aig, er
hún kýs heldur þetta en tillögu stjórnar-
innar, það er, að hún vill »ekki gjöra
íslendingum haegara fyrir eða auð-
veldara að breyta stjórnarlögum sínum,
þegar þau væru búin að ná gildi,
heldur en samþegnum vorum í Dan-
mörku er gjört í stjórnarlögum þeirra«.
f>etta nefndarálit og þessa breyt-
ingartillögu skrifa þeir undir: Bened.
Sveinsson (framsögum.), Jón Sigurðsson
(Gautl.), Páll J. Vídalín, Eiríkur Kuld,
Stefán Jónsson, H. Kr. Friðriksson,
Stefán Thordersen. f>eir Jón Guð-
mundsson og Jón Hjaltalín gerðu á-
greiníngsatkvæði í nefndinni; en um
þetta atriði greindi þá ekki hót á við-
samnefndarmenn sína.
En síðan gerist það, að hin 4 auð-
kendu orð í klausunni: og larulsstjórnin
styður hana, falla úr fyrir ritara-vangá
á skrifstofu stjórnarinnar, svo sem
ítarlega hefir verið grein fyrir gerð
áður á prenti, án þess að séð varði, að
því hafi nein eftirtekt veriðveitt nokkurn
tíma, fyr en stjórnarskréin var löngu
komin. Tilætlun bæði þings og stjórn-
ar var, að hafa hana alveg eins og í
grundvallarlögum Dana, svo sem nú
hefir sýnt verið. En svo, löngu eftir
að þessi ógátsvilla er uppgötvuð, þá
erum vér þeir stjórnvitringar, að vér
tölum um hana svo sem hin mestu
gersemi! Einmitt fyrir það, að þessi
4 orð vantar í umrædda stjóraarskrár-
grein, á hún að vera dýrmætasti gim-
steinninn í stjórnarskránni, — ómiss-
aulegt djásn, er ráðgjafinn vill nú
ræna oss, þ. e. hann vill láta setja
orðin inn aftur, — hafa greinina eins
og þing og stjórn hafði einu sinni
komið sér saman um í fyrri daga, í
tíð Jóns Sigurðssonar og með hans
ráði, án þess að nokkurn tíma hefði
verið nokkura vitund að fundið.
Hver er þá munurinn?
Birum vér nokkuru nær um að fá
framgengt Stjórnarbótarendurskoðun, ef
umrædd orð vantar í greinina (eins og
nú) heldur en ef þau eru þar? Er á-
bætandi tregðuna, sem á því hefir
verið nú, þrátt fyrir það þó þau vanti
þar?
f>ingrofið á að vera kúgunarráð gagn-
vart stjórninni (ráðgjafanum) til að fá
endurskoðun framgengt, — þetta, að
þingrof er fyrirskipað, hvort sem stjórn-
in styður málið eða ekki. Vér höfum
haft þetta kúgunarráð í 25 ár, og
beitt því stundum; en með hvaða á-
rangri? Mundi hann ekki vera Bmár?
Með tilvitnuðum orðum í greininni
þurfa ekki að fara fram nýar kosning-
ar nema 6. hvert ár, þótt verið só að
brjóta upp á stjórnarskrárbreytingum.
An þeirra má knýa fram nýar kosn
mgar annaðhvort ár. En hvort mundi
nú þingmenn sjálfir kunna betur við ?
Mundu þeir verða svo mjög áfram um
að berjast fyrir þingsæti sínu annað-
hvert ár í stað 6. hvers? Er svo sem
óhugsanlegt, að þeim fyndist það nóg
og hirtu því ekki um að vera að sam-
þykkja stjórnarskrárbreytingar öðru
vísi, en á 3. þingi hvers kjörtímabils,
þegar þeir eiga »að fara ofan hvort sem
er«? Og mundi sú ímyndun vera al-
vegstuðningslaus í undarfarinnireyuslu?
Gæti þá ekki farið svo, að þeir, ein-
mitt þingmennirnir, kúguðu hvort held-
ur væri ráðgjafann eða kjósendur sína
til að láta sér ekki tíðara en svo um
stjórnarskrárbreytingar; að sæta til
þess færi á kjörtímamótum, þó að lög
heimiluðu hitt?
f>að má með sanni segja um annað
eins og þetta hið fornkveðna: f>eir
hyggjast faðma Júnó, en það er ský,
sem þeir leita fangbragða við.
Fyrir þetta ský vilja þeir halda oss
enn heftum á höndum og fótum í