Ísafold - 16.09.1899, Page 1

K<tmur nt ýmist einu sinni e(5a
tvisv. í viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
Vl% doll.; borgist fyrir miðjan
juli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVI.
Reybjavík, laugardaginn 16. sept. 1899.
62. blað.
Biflíufyrirlestnr heldur D. Östlund
i Breiðfjörðshúsi sunnudag kl. (i'1% siðd.
Komgripasafn opiðmvd.og ld. kl.ll—12.
Landsbankinn apinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við kl. 11 — 2
annar gæzlustjóri 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd.’og ld. til útlána.
Norðan- og vestanpóstar fara 18. þ. m.
Austanpóstur fer 20. Ceres væntanl. 20.
Skálholt væntanl. 20.
xfx, xf x+x. .x+a. .Xtx. ,xt a. . xt>„xí>í ,xt>. x+x. xtA. xtx.
x;v- xix' xjx xix' xjv •x;x*x;x"x;>."x;x x;x-x;v"x;x"x;x'
Nýir kaupendur
að næsta árgangi
„ísaíoldar“,
því, þó að önnur eins röksemdaleiðsla
og þar er á borð borin hafi fremur
lítil áhrif.
Höf. ber þeim mönnum á brýn ofsa,
ofstæki og einsýni, sem komist hafa
að þeirri niðurstöðu, að lélega og lít-
ilfjörlega forntungnanámið í latínuskól-
anum sé ekki sá lærdómur, sem æsku-
lýð vorn vanhagar mest um — og
mundi þó verða örðugt fyrir hann að
benda á nokkurt ofsa- eða ofstækisorð
í forntungnaumræðum frá þeim mönn-
um. Hitt munu flestir sannsýnir
menn viðurkenna, að það mál hafi
verið rætt af stillingu og með rökum
vor á meðal — þangað til þessi
ritgjörð meistarans kemur til sögunn-
1900,
fá, auk annara hlunninda,
ókeypis
síðasta ápsfjópðung þ. á.
október—desember,
ef þeir borga fyrirfram.
Nýip kaupendur skil-
vísíp fá
ókeypis skáldsöguna
w wr m w m m
þegar hún verður fullprentuð.
Vendetta verður 30—40 arkir að
stærð. Hún er ein af þeím nútíðar-
sögum, sem alþýða manna hefir mest
sózt eftir, hvervetna þar sem hún
tiefir verið gefin út. í Ve3turheimi
t. d. seldust af henni
200,000 eintök
á örstuttum tíma.
Forntungnakákið.
Alþingi er ekki af baki dottið með
baráttuna gegn forntungnakákinu í
lærða skólanum. Báðar deildir sam-
þyktu í sumar eftirfarandi þingsályktun.
»Alþingi skorar á stjórnina ;
1. Að leita álits kirkju- og kenslu-
málaráðaneytisins og Kaupmannahafn-
arháskóla um það, hvort breyting á
fyrirkomulagi hins lærða skóla í Beykja-
vík, í líka átt og farið var fram á í
frumvarpi, samþyktu á alþingi 1897,
þyrfti að verða því til fyrirstöðu, að
íslenzkir stúdentar fengju aðgang að
háskólanum, eða hvort eigi mundi að
minsta kosti nægja, að því er guð-
fræðisnemendur snertir, að þeim væri
gefinn kostur á aukakenslu í grísku
við lærða skólann í Beykjavík.
2. Ef háskólinn og kensluráðaneyt-
ið kemst að þeirri niðurstöðu, að slíkt
fyrirkomulag mundi eigi útiloka ís-
lenzka stúdenta frá námi við háskól-
aEnTaðTtyórnin þá leggi fyrir næsta
alþingi frumvarp, er bygt sé á sama
grundvelli og frumvarp alþingis 1897«.
þingið hefir þá gersamlega skotið
skolleyrunum við ritgerð Eiríks meist-
ara Magnússonar, þeirri er prentuð var
í sumar í Tímariti Bókmentafélagsins.
Sannast að segja furðar oss ekki á
ar.
Hann er svo frjálslyndur og djúp-
sær, að hann telur það eitt út affyrir
sig vítavert — fer um það afar-þung-
um orðum — »að gera afnám þessara
kenslugreina að blaða- og tímarita-
máli«! þetta mun nú ekki vera ofsi,
ofscæki né einsýni, að banna mönnum
að rceða eitt af þeim málum þjóðar-
innar, sem mest er um vert, mentun
æskulýðsins — banna það um það
leyti, sem alveg samskonar umræður
eru að fara fram í öllum mentalönd-
um veraldarinnar!
Margt er það, sem bjóða má oss,
veslings íslendingum! Og mikið er
það andlega víðbýni, sem þessi höf-
undur sýnilega á forntungnaþekkíng
sinni að þakka!
Og svo mikill og glöggur er skilning-
ur meistarans á málstað andmælenda
sinna, að hann gengur að því vísu,
að í raun og veru sé það ekki annað
en dönskunám, sem þeir vilja setja í
stað forntungnanámsins. Hvað eftir
annað kemur hann með þessa stað-
hæfingu, og fer, eins og nærri má
geta, mjög háðulegum orðum um slíkt
áform. A 31. bls. segir hann meðal
annars:
»f>að þarf enga djúpbetta rannsókn
til þess að geta sannað það, að þeir,
sem heimta að forntungunum sé bol-
að burt úr skólakenslu á íslandi, ætl-
ast til þess, að einkum og sér í lagi
danska verði leidd á hinn auða
bás«.
Og á 32. bls. kemst hann orði á
þessa leið:
»(Jthýsing forntungnanna úr skóla
íslands ber því það í skauti, að Is-
lendingar skuli þaðan af sjá hin víðu
veldi, hið stórvirka mannlíf, hinar
dýrðlegu íþróttir og voldugu bóklistir
klassiskrar fornaldar að eins með
dönskum skynbragðsaugum. Danskan
á að vera grundvöllur almennrar ment-
unar á thinni dönsku eyju«, Islandi, í
stað latínu og grískutt.
Vér tökum þessar stæðhæfingar orð-
réttar upp úr ritgjörð meistarans vegna
þess, hve frámunalega ótrúlegar þær
eru — vonum að fá þar með girt fyr-
ir það, að efagjarnir menn, sem ekki
lesa Tímaritið, geri sér í hugarlund,
að hér sé um nokkurn útúrsnúning
eða aflögun að ræða frá vorri hálfu.
Sannleikurinn er sá, að það eru
einmitt forntungurnar ískólanum, sem
vitanlega vinna langmest að þvíaðbinda
mentalff þjóðar vorrar á danskan klafa.
f>eim er það að kenna —lærdómskákinu
með þær — að allur þorri mentamanna
vorra skilur enga útlenda tungu aðra
en dönsku, hefir þar af leiðandi hvergi
útlendrar mentunar að leita annars-
staðar en í dönskum bókum, og er því
sjálfdæmdur til að sjá ekki að eins
mentallf fornaldarinnar — það gerði
nú sannast að segja minst til — held-
ur og það, sem óendanlega miklu
meira er um vert, alt mentunar- og
menningarlíf nútímans, »að eins með
dönskum skynbragðsaugum«, eins og
Eiríkur Magnússon kemst að orði.
Af þessu hefir þjóð vor beðið —
hver veit hvað mikið — stórtjón. Og
haldi slíkt endemis-fyrirkomulag áfram,
er þjóðlífi voru beinlínis stórhætta
búin. Oss er ekki ljóst, hvernig tak-
ast á að hleypa kyrkingi í íslenzkt
þjóðlíf, ef það er ekki með því að
rígbinda mentalíf vort við mentalíf
einnar smáþjóðar, sem oss er mjög ó-
lík, bæði að lundarfari og hæfileikum.
petta sjá þeir, sem eru að berjast
fyrir afnámi forntungnakáksins. Og
þeir eru að leggja sinn skerf til að
girða fyrir þessa hættu. Eiríkur
Magnússon eignar þeim því áform,
sem öllum mönnum með viti ætti að
vera deginum ljósara að er þveröfugt
við það, sem fyrir þeim vakir.
En þótt vér viljum af alefli stemma
stigu við því, að danskt mentalíf nái
einveldi yfir hugum íslendinga, dylst
oss það að hinu Ieytinu ekki, að það
er vaðall og vitleysa, sem Eiríkur
Magnússon er að halda fram í þess-
ari Tímarits-grein, að íslenzkum stú-
dentum ríðí ekkert á að kunna dönsku
þolanlega.
Fyrst er nú það, að mönnum ríður
á að læra alt vel, sem þeir fara að
læra á annað borð; því að eins hefir
námið nokkurt mentunargildi. Og í
annan stað þurfum vér dönskuna vit-
anlega meira að nota en nokkura
aðra útlenda tungu, eftir því sem enn
er ástatt fyrir oss. Aðlíkindum mundi
Eiríki Magnússyni að minsta kosti
skiljast það, að mönnum, sem ætla
sér að stunda nám við enskan háskóia,
mundi koma það betur að kunna
ensku þolanlega. Ætli því sé ekki
nokkuð líkt farið með dönskuna fyrir
íslenzkum stúdentum í Kaupmanna-
höfn.
Og óhætt er að fullyrða, að van-
þekking þeirra á danskri tungu hefir
verið þeim og þjóð vorri bagaleg, og
það til muna. f>eirri vanþekking er
það að kenna, að mjög miklu leyti,
hve einstæðingslegir þeir hafa verið
þar og hve ófrjó vera þeirra þar, lang-
flestra, hefir verið, hvort sem þeim
hefir tekist að leysa embættispróf af
hendi eða ekki.
Fánýtt verk væri það að fara að
eltast við allar þær lokleysu-firrur,
sem rreistarinn ber á borð fyrir ís-
lendinga í þessari ritgjörð í röksemda
stað. Hvað segja menn, t. d. aðtaka,
um aðra eins röksemd og þá, aðbráð-
nauðsvnlegt sé að.halda öllum æsku-
lýðnum í forntungnakáks-áþjáninni og
vanþekkingunni á tungum nútíðar-
þjóðanna, til þess að — kennararnir
við lærða skólann skuli geta gefið út
fornrit vor á latínu?! Eða þá um
aðra eins staðhæfing og þá, að í aug-
um hins siðaða heims hafi sá einn al-
menna mentun, sem lesi og skilji forn-
tungurnar, latínu og grísku? Og þetta
er sagt af manni, sem dvalið hefir
áratugum saman á Englandi, fáar
mílur tiltölulega frá Lundúnaháskólan-
um, sem ekki heimtar grísku- né lat-
ínu-kunnáttu, manni, sem hlýtur að
vita það, að sumir vitrustu og lærð-
ustu Englendingar hafa af alefli bar-
ist fyrir afnámi forntungna-áþjánarinn-
ar sem gagnslausri og skaðlegri, manni
sem ekki getv/r verið svo ófróður, að
hann viti ekki, að langflestir rithöf-
undar hins siðaða heims, mennirnir,
sem bera nútíðar-mentun veraldarinn-
ar á herðum sér, hafa alt annað að
gera en að ljúka upp latneskri eða
grískri bók, eftir að þeir eru komnir
til vits og ára!
Oðru eins og þessu er ekki svarandi,
Ofstækisblindnin er þar of bersýnileg.
Hitt kann að geta einhvern mann
vilt, sem höf. segir um prestana. Á
27. bls. kemst hann svo að orðhj
»Er það ekki, alvarlega talað, voða-
legt, að neyða presta landsins niður í
þá fákunnáttu, að geta ekki lesið eitt
orð né skilið í þeirri bók á frummál-
inu, sem sálarvelferð kristins mann-
félags stendur á — Nýja Testament-
inu? Að geta ekki lesið á frumraál-
unum trúarjátningar sinnar eiginkirkju;
engan hinna stórmerku frömuða siða-
bótarinnar; engan kirkjuföður; ekki
einu sinni sína eigin kirkjusögu; ekki
nokkurn rithöfund þeirra þjóða, sem
mest og bezt hafa unnið að því frá
öndverðu að leggja þann grundvöll
undir mentun Norðurálfunnar, sem
hún enn hvílir á að mjög miklu leyti«.
Alvaran í þessari runu er svo há-
tíðleg, »sálarvelferð kristins mannfé-
lags« sett í svo náið samband við voð-
ann, að ekki er óhugsandi, að ein-
hverjum kunni að þykja ægilegt, þeim,
er allra ókunnugastir eru bókunum, er
prestar vorir lesa.
Allir aðrir brosa að voðanum. því
að þeim er mjög vel kunnugt um, að
hann ykist ekki lifandi vitund við
það, að hætt væri að kenna latínu og
grísku í lærða skólanum — af þeirri
einföldu ástæðu að íslenzkir prestar
lesa ekki þær bækur, sem meistarinn
er að tala um. það er svo ómótmæl-
anlegur og áreiðanlegur sannleikur, að
blátt áfram hlægilegt væri að deila um
hann.
Hitt kann fremur að verða ágrein-
ingsefni, sem er föst sannfæring vor,