Ísafold - 13.01.1900, Blaðsíða 2

10
norðlenzku prestarnir hafa nú gefið út.
Eftir því, sem þessum háttvirtu
kennimönnum farast orð — og svo
mörgum, mörgum öðrum — er það
meinleysið, sem framar öllu öðru þarf
að brýna fyrir þeim, sem eiga að reka
erindi Krists hér á jörðinni. |>eir
virðast hugsa sér Krist eins og frá-
munalega meinlausan og góðlátlegan
mann, sem framar öllu öðru hafi var-
ast að særa nokkurn tíma tilfinningar
náunga síns. Að öllum líkindum halda
þeir, að það hafi verið fyrir meinleysið
að hann var krossfestur l
Ekki kemur mér til hugar, að ef-
ast um að þessir menn, sem fengið
hafa þennan skilning á kristindómin-
um, séu sannkristnir menn. En um
hitt hefi eg alls enga von, að jafn-
ókarlmannlegur kristindómur geti nokk-
urn tíma þokað tímanlegri velgengni
þjóðar vorrar áfram um eitt hænufet.
Að svo mæltu vona eg, að allur
þorri manna verði mér sammála um
tvent:
1. Að allmikið hafi verið til og sé
til af krÍ8tindórai hér á landi; og
2. Að sá kristindómur hafi ekki
haft nein veruleg áhrif á tímanlega
velgengni þjóðarinnar.
J>á eru ekki nema tveir kostir fyrir
höndum.
Annar er sá að neita því, að krist-
indómurinn geti haft í sér fólginn mátt
til slíkra áhrifa.
Hinn er sá að kannast við, að sá
máttur sé undir því kominn, hver teg-
und eða stefna kristindómsins sé ríkj-
andi í landinu.
Eg fæ ekki betur séð en það væri
beinlínis misþyrming á mannkynssög-
unni aS taka fyrra kostinn — jafn-
náið samband og hún, ómótmælan-
lega, sýnir milli trúarbragða þjóðanna
og lífskjara þeirra.
En sé þeim kosti hafnað, er sú
hugsunar-afleiðing óumflýjanleg, að ein-
mitt pað hafi vantað í kristindóm fs-
lendinga, sem hefir í sér fólgið þann
mátt, sem hér er um að ræða — mátt-
inn til að knýja þjóðina áfram í tím-
anlegum efnum.
Eg geri mér enga von um að eg
bindi svo enda á það mál, að engu
verði við að bæta. Enda er efnið að
mestu eða öllu leyti órætt enn vor á
meðal. En eg vil leitast við að leggja
ofurlítinn skerf til umræðunnar, er
mér virðist hljóti að vakna um það
mál meðal hugsandi manna.
Hneyksli í „Þjóðólfi“.
í f>jóðólfi stendur í dag grein, sem
heitir xhneykslaulegt verðlaunatilboð«.
Höfundurinn hylur nafn sitt, sem
vonlegt er, en kallar sig Herrauð. Hann
heldur því fram, að það sé hneyksl-
anlegt, verðlaunatilboðið í síðasta blaði
Isafoldar frá einni deild Good-Templ-
ara, þeim til handa, er komi upp brot-
um á áf .ngislögunum. Hann skamm-
ar Isafold fyrir að flytja þessa »sví-
virðu« og úthúðar Sigurði Jónssyni
barnakennara, af því, að nafn hans
stóð undir auglýsingunni.
Eg finn mér skylt að lýsa yfir því,
að þetta verðlaunatilboð er alls ekki
»runnið undan rifjum Isafoldar«, eins
og Herrauður heldur, og ekki orðið
til eftir uppástungu Sigurðar Jónsson-
ar. Frumkvöðull þess er Guðmundur
Björnsson, héraðslæknir í Reykjavík.
En Sigurður setti út auglýsinguna, af
því að hann er formaður í þeirri fram-
kvæmdarnefnd Good-Templara, sem
tilboðið kemur frá.
þessi aðferð, að heita verðlaunum
fyrir uppljóstur lagabrota, er ekki spán-
ný og hefir jafnan þótt í alla staði
heiðarleg, þangað til í dag, að herra
Herrauður kemur til sögunnar.
Löggjafarþing íslánds hefir margoft
hagnýtt sér öldungis sömu aðferðina,
sem Good-Templarar nú hafa tekið
upp.
Eg er ekki lögfróður maður, en hefi
þó í fljótu bragði fundið lög þau, er
nú skal greina:
Lög um aðflutningsgjald á tóbaki 11.
febrúar 1876.
Lög um friðun fugla og hreindýra
17. marz 1882.
Lög um breyting á lögum um ýrn-
isleg atriði, er snerta fiskiveiðar á
opnum skipum, 14. des. 1877, 4. des.
1886.
Lög um aðflutningsgjald á kaffi og
sykri 9. ágúst 1889.
Viðaukalög við tilskipun um veiði á
íslandi 20. júní 1849, 22. marz 1890.
Lög um fuglaveiðasamþykt í Vest-
mannaeyjum 13. apríl 1894.
Lög um einkenni á eitruðum rjúp-
um 15. febr. 1895.
Lög um samþykt til hindrunar
skemdum af vatnagangi 6. marz 1896.
í öllum þessum lögurn er gert ráð
fyrir eða fast á kveðið að sá skuli hafa
f eða f af sektarfénu, sem upp kem-
ur broti á lögunum. þau verðlaun
geta numið alt að því 1000 kr.
Hvað segir Herrauður hér um ?
Hann segir, að þessi aðferð, að heita
verðlaunum fyrir uppljóstur lagabrota
geti haft »ísjárverðar afleiðingar í för
með sér og siðspillandi áhrif á fólk«;
hann hugsar sór að menn muni fara
»að bera fram lognar sakargiftir á sak-
lausa menn og staðfesta þær með
eiði«!I — tíl þess að ná í verðlaunin.
Hann kallar aðferðina »óviðurkvæmi-
lega«, »hneykslanlega« »ljóta« og »sví-
virðilega*.
Samkvæmt skoðunum herra Her-
rauðs hefir þá alþingi og honungur
vor ár eftir ár beitt »svívirðilegum« og
»hneykslanlegum« brögðum til þess að
halda uppi hlýðni þjóðarinnar viðýms
lagaboð.
Eg samgleðst manninum, að hann
kallar sig Herrauð og hefir ekki sagt
hið rótta nafn sitt. —
|>að er alstaðar talið rangt, að
brjóta landslög, en rétt að hlýða þeim
og stuðla að því, að þau séu haldin,
og koma því upp, ef þau eru brofcin.
það er svo að sjá, sem þessi alls-
herjar-sannindi séu ekki enn að öllu
leyti gengin í gildi hér á íslandi.
það þykir að vísu ljótt að stela og
drepa raenn; en sjaldan fellir fólk
hér á landi harða dóma, þó að ein-
hver veiði lax í óleyfi, drepi æðarfugl,
selji brennivín á sunnudögum, fremji
tollsvik, ljúgi sér iit lán eða því um
líkt. Aftur á móti hefi eg oft heyrt
harða dóma um þá menn, sem—eins
og fólk segir — »hafa getað fengið sig
til þess, að koma N. N. í bölvun, þó
að honum verði á að brjóta lögín«. —
það gengur því næst oft og tíðum,
sem það sé álitið heiðarlegt, að brjóta
lögin, en óheiðarlegt af öðrum, að
koma upp brotunum.
Eg veit ekki, hvort herra Herrauð-
ur er á þeirri skoðun. Helzt er þó
svo að sjá.
Bindindismönnum hlýtur að vera
ant um, að áfengislögin séu ekki brotin.
þeir hafa ekki nema einum á að
skipa gagnvart hverjum 10 brenni-
vínsmönnum, og verða því að neyta
allra leyfilegra ráða til þess, að koma
sínum vilja fram.
Verðlaunatilboð fyrir uppljóstur
lagabrota eru helguð af alþingi og
konungi og almenningsáliti í öðrum
löndum, sem heiðarleg aðferð.
Eg vona að engin taki illa orðinu:
brennivínsmenn. þeii, sem ekki neyta
áfengra drykkja, hafa um langan ald-
ur hér á landi verið nefndir bindindis-
menn; en þeir sem drekka áfenga
drykki hafa enn ekkert sérnafn hlotið.
Nú er brennivín langmest drukkið
allra áfengra drykkja hér á landi, og
þess vegna finst mér eðlilegt, að þeir
sem hér á landi neyta áfengra drykkja
dragi nafn af þeirn áfengisdrykknum,
sem þeir drekka mest af — sem sé
brennivíninu, og heiti brennivínsmenn.
Hvort herra Herrauður er bindind-
ismaður eða brennivínsmaður — það
tel eg auðráðna gátu.
12. jan. 1900. G. Bjiirnsson.
Bókmentir.
Keistinn Stefánsson:
Vestan hafs. Ymisleg
ljóðmæli. 120 bls.
(Á kostnað höf.).
Bók þessi hefir sýnilega orðið of
löng. það er efni í henni í ofurlítið
kver, svo sem þriðjung þess, sem hún
er. Einkum eru náttúrulýsingar hér
og þar vel orðaðar, og það leynir sér
ekki, að höt. hefir töluverða skálagáfu.
En hann ber ekki það skyn á skáld-
skap sjálfs sín, að hann kunni að
velja úr honum. það er bersýnílegt
á ruslinu, sem ekkert gildi hefir, og
tiltölulega er mikið af í þessari ljóða-
bók. Einkum eru ádeilukvæðin mjög
léleg; alloft eru þau svo á huldu, að
ekki er unt, að minsta kosfci ekki fyr-
ir ókunnuga, að átta sig á því, hvað
það er, sem maðurinn er óánægður
með og vill kveða niður. Hér á landi
er að líkindum mjög lítill raarkaður
fyrir þessa bók.
Frá útlöndum.
Svo segir í enskum blöðum fyrir
jólin, að þá hafi Bretar verið búnir
að missa í viðskiftunum við Búa hátt
á 8. þús. manna, er fallið hafi, haúd-
teknir verið eða horfnir. Missir Báa
ekki tilgreindur, en virðist vera mjög
lítill í samanburði við þetta. Seint
í nóvember t. d. voru fallnir af þeim
90 alls og 200 handteknir.
Roborts lávarður, er stjórnin enska
skipaði fyrir jólin yfirhershöfðingja yfir
öllum leiðangrinum gegn Búum, er
maður hátt á sjötugsaldri, f. 1832.
Hann fór til Indlands ekki tvitugur
og ól þar mestan aldur sinn fram ti
sextugs, gerðisfc þar frægur í hernaði,
einkum í leiðangrinum gegn Ejub Khan
í Afganistan 1879—80. Fyrir því var
hann kendur við Kandahar, er hann
var herraður síðar meir, alveg eins og
Wolseley hlaut nafnbótina lávarður af
Kairo, er hann var herraður, og
Kitchener lávarður af Kartum i fyrra,
eftir sigurinn á liði falsspámannsins.
Nokkur ár undanfarin hefir Roberts
ráðið fyrir hernum á írlandi og setið í
Dýflinni. Rétt áður en hann var send-
ur í leiðangur gegn Búum spurðist
fall einkasonar hans í einni orust-
unni við Búa, mesta efnismanns, um
þrítugt.
Kitchener lávarður, er skipaður er
næstur Roberts marskálki að virðingu
í Búaleiðangrinum, er maður vart
fimtugur og hefir mörg ár undanfarið
stýrt líðl Egiptajarls og Breta suður
í Súdan og getið sér mikinn orð-
stir.
þeir eru þessir tveir frægastir her-
stjórnarskörungar, sem Bretar eiga nú,
aðrir en Wolseley lávarður, er
hefir æðstu hersjórnarvöld yfir öll-
um landher Breta, en það em-
bætti hafði áður hertoginn af Cam-
bridge, bræðrungur Viktoríu drotning-
ar, enda að jafnaði til þeirrar tignar
kjörnir konungbornir menn einir.
I Manítóba fóru fram almenn-
ar kosningar 7. f. m. íhaldsflokkur-
inn vann sigur og hefir nú 23 atkvæði
á þingi, af 40; hafði áður ein 7. Grcen-
way fór frá völdum, en við tók Hugh
Macdonald (fyrv. Canada-ráðgjafi),
sonur Sir John Macdonalds heitins,
er lengi var forsætisráðherra Canada.
Bandaríkin. Varaforseti Banda-
ríkjanna Hobart, dó 21. nóv. síðastl,
Hay, utanríkisráðherra, varð varafor-
seti að lögum.
Rektors-prúömenskan,
Nokkrum orðum verður að svara
hinum langa »einurðar«-pistli rektors í
í>jóðólfi. Vonandi tekst á miklu minna
rúmi en hann hefir nofcað að gera enn
ljósari grein en áður fyrir málinu, og þá
því jafnframt, hve einkennilegt prúð-
menni hann er.
Hann kannast við það sjálfur, sem
þeir Kristján Jónsson yfirdómari og
Stgr. Thorsteinsson yfirkennari hafa
skýlaust vottað að samþykt hafi
verið í Tímaritsnefndinni að ritgjörð
sú, sem um er deilt (Bains um
forntungar), skyldi prenfcuð í þeim árg.
Tímaritsins, sem þá var verið að und-
irbúa.
Vafalausfc man hann það og, enda
mun hvorki yfirdómarinn né yfirkenn-
arinn móti því bera, að skýrfc var í
ljós látið af meiri hluta nefndarinnar,
að þessa ritgjörð mætti ekki geyma
til næsta árs. Sá vilji leyndi sér
sannarlega ekki, því að ekkert kapps-
mál varð út úr neinni ritgjörð annari
en henni og forntungnaritgjörð Eiríks
Magnús8onar.
J>essum vilja meira hlutans traðkaði
rektor. Og þó að hann sé reiður út
af þeim ummælum ísafoldar, að hann
hafi »sætt lagi«, þegar einn nefndar-
manna (E. H.) var ekki í bænum, til
þess að beita þessu ofríki, þá er það
samt ekki að eins sannleikur, heldur
og auðsær sannleikur. |>ví að rektor
hefði ekki getað þetta, ef öll nefndin
hefði verið í bænum. |>á hefði verið
hægðarleikur að koma á fundi og verj-
ast ofríki hans. En meðan einn úr
meiri hlutanum var fjarverandi, gat
rektor farið sínu fram.
f>að sem rektor segir um lengd
Tímaritsins er ekkert nema vífilengj-
ur; því að hann hefir ekkert meira
vald yfir því, hvað Tímaritið skuli
haft langt eða stutt, heldur en hver
óbreyttur nefndarmaður.
|>etta, sem hór hefir verið sagt, er
mergurinn málsins. Og um hann get-
ur enginn ágreiningur verið. Hitt er
með öllu óverulegt atriði, hvernig til
atkvæða hafi verið gengið. |>að gerir
ekki málsfcað rektors minstu vitund
betri, þó að hann hefði á réttu að
standa í því efni,— sem hann hefir ekki.
Hann þykist ætla að sanna sitt mál
með bókuninni. ísafold kemur það
ekki á óvart. þegar hún skýrði frá
atkvæðagreiðslunni 30. sept. síðastl.,
tók hún það fram, að meira hlutan-
um hefði láðst »að krefjast þess, aS
bókað væri, hvernig þessari atkvæða-
greiðslu hefði verið háttað«. Sannleik-
urinn vitanlega sá, að nefndarmenn
trúðu rektor of vel, höfðu of háar
hugmyndir um hann sem gentleman.
Það má rnikiö vera, ef sömu mennirn-
ir villast á sama skerið aftur.
Ritgjörð Bains var ein af þeim 3
ritgjörðum, sem bornar voru upp í
einu og aldrei bornar upp sín í hvoru
lagi. það var gert eftir ósk Stgr.
Th. En hitt er satt, að þegar nefnd-
armenn fóru að greiða atkvæði, tóku
sumir þeirra fram, að þeirri og þeirri
rifcgjörðinni væru þeir mótfallnir. At-
kvæðagreiðslan var því nokkuð form-