Ísafold - 10.02.1900, Blaðsíða 2

30
skýrslu um bólusetning mína eftir
beiðni hans, en nú ætla eg að setja
hana hér, og er hún þannig.
Haustið 1899 bólusetti eg rúm 600
fjár á 8 bæum, þar af hefir ] kind drepist
af bólusetningu og 1 úr bráðapest, en
alstaðar farið að bera á sýkinni áður,
að undanskildum 2 bæjum; 500 fjór
bólusett úr útlendu efni, hitt úr þurk-
uðum nýrum.
|>að sem kemur mér til að lýsa hér
minni reynslu í þessu efni fyrir al-
menningi er það, ef vera mætti að fleiri
tryðu á þessa ágætu vörn gegn hinni
skaðlegu sýki en út lítur nú fyrir, eftir
því að dæma, hvað bólusetningin fer
lítið í vöxt. Ekki er þess til getandi,
að það sé af þeirri ástæðu, að menn
áræði það ekki, haldi að það þurfi
sérstakan lærdóm til þess. Eg dirfist
að fullyrða, að það geti hver gætinn
og meðalhygginn maður. án nokkurs
lærdóms, hafi hann að eins séð að-
ferðina á 1—2 kindum.
Eg gjöri róð fvrir, að héðanaf verði
hægt að fá útlent bóluefni, sjálfsagt
hjá dýralækni vorum í Eeykjavík, og
ættu því þeir, sem hugsa til að bólu-
setja fé, að fá það snemma að haust-
inu, því helzt ætti bólusetningin að
fara fram fyrir og um veturnætur eft-
ir óstæðum ár hyert. Eg gjöri einnig
ráð fyrir, að áfninsturdýralæknir verði
miskunnsamari við mig og aðra hér
eftir, og láti þá fá bóluefni, þótt þeir
hafi ekki lært bólusetningu hjá honum.
þ>að er á fjáreigaudanna ábyrgð, hvern
þeir láta bólusetja, en annara ekki.
Eitað í janúarmán. 1900.
Sveitabóndi.
Davíð og Golíat.
»Golíat var geysi-hár
Og gildur eftir vonum.
En Davíd var að vexti smár
Vann hann þó á honum.«
Eigi er um annað tíðræddara í út-
lendum blöðum um þessar mundir en
Búana, smáþjóðina hugprúðu, er geng-
ur örugg fram í móti heimsins mesta
og auðugasta stórveldi, Bómverjum
vorrar aldar, í trausti á guð og góðan
málstað sinn, eins og smalasveinninn
Davíð gerði forðum á móti jötninum
Golíat. Liðsmunurinn eins og 1 á
móti 1000, svo sem segir í hinni
snjöllu og prýðisvel rituðu norsku
grein í síðustu Isafold: xDrottinn ber-
sveitanna«. Og þó ber jötuninn al-
brynjaði að svo komnu halt höfuð
fyrir sveinstaulanum með smalaprikið.
Engin furða, þótt heimurinn horfi hug-
fanginn á þann ójafna og þó aðdáan-
lega leik.
Hér eru nokkurar fróðlegar klausur
þar að lútandi úr útlendum blöðum,
er komu með síðasta póstskipi. |>að
er ánægjulegt að heyra þar, meðal
annars, hversu öruggur lítilmagninn
er og vongóður.
Fyrst er bréfkafli frá dönskum
fregnrita í Lundúnum. |>ar segir
svo:
Eg átti um daginn tal við Búa
nokkurn, er tekið hefir próf í lögum
við háskólann í Cambridge með á-
gætiseinkunn og fengið gullmedalíu
fyrir lögfræðislega ritgerð. Hann
heitir De Villiers. Hann er Breta-
vinur og vill láta hvoratveggja njóta
sannmælis. Með því að hann veit
flestum betur um það, sem í raun og
sannleika gerist í Transvaal, ætla eg
að hafa hér upp nokkuð af því, sem
hann sagði mér:
Búar hafa mætur á Viktoríu drotn-
íngu og er mynd af henni höfð að
stofuprýði á mörgum bæjum. En
gullnámaeigendurna hata þeir; kenna
þeim um, að stjórnin brezka hafi tek-
ið að sér málstað þeirra, fyrir milli-
göngu Cecil Ehodes. f>jóðin hefir öll
risið upp; hver, sem vetling getur
valdið, frá sextán ára aldri til sex-
tugs, hefir vígbúist. Oft eru 3 kyn-
slóðir saman á vígvelli, sonur, faðír
og afi. Heimavinnuna, landyrkju og
og fjárgeymslu, stundar kvenþjóðin;
hún hefir og rneira að segja vopnast
líka, ti! þess að halda Svertingjum í
skefjum.
Vér erum jafnskyldir Bretum, and-
lega og líkamlega, eins og ensk-hol-
lenzku nýlendubúarnir í Norðurame-
ríku, sem börðust við Breta árin 1776
til 1783. Oss er í rauninní hlýtt til
hinnar ensku þjóðar, eins og þeim var,
og vér kunnum vel að gera greinar-
muu milli hennar og leiðtoga hennar,
sem nú eru. f>að er harðlega bannað
í liði Búa, að blóta eða neyta áfeng-
is, eins og var í liði Cromweils gamla.
Heragans gætum vér sjálfir, óbreyttir
liðsmenn. Vér berjumst jafnan dreift,
10, 20 eða 30 í hóp. Hver um sig
ræður sjálfur af, hvort fram skal
sækja eða undan halda. f>að þarf
mikinn vana og mikla greind til að
skera úr, hvort réttara er í hvert sinn.
Meðan dátinn berst og neytir byssu
sinnar, hefir hann hest sinn fyrir aft-
an sig reiðtygjaðan. Nestið hangir
við hnakkinn og skotfærin; nestið er
hert kjötstrengsli. f>að fer iangur
tími til að venja enska dáta við
þannig vaxna hlaupvígastyrjöld. Auk
þess komumst vér 40 mílur enskar á
dag, þar sem enskt fótgöngulíð hefir
ekki lengri dagleiðir en 7 mílur.
f>eim mun varla takast betur, nýu
hershöfðingjupum, þeim Eóberts og
Kitchener lávörðum, heldur en fyrir-
reunurum þeirra. Hestarnir ensku
drepast úr sótt, og járnbrautaspöng-
unum verður kipt upp faðm fyrir
faðm. Svertingjarnir, þegnar Breta,
sinna vopnaviðakiftunum með miklum
áhuga; þeim finst mikið til um hreysti
Búaogþeirþrámjög að berjastmeð þeim,
einkum þeir, er ófriðurinn hefir kom-
ið á vonarvöl.
Arangurinn af 3 mánaða ófriði er
þessi: 7000 enskir hermenn handtekn-
ir, dauðir eða óvígir af sárum; Bret-
ar hafa ekki unnið þverhandarspildu
af landi fjandmanna sinna, heldur
hafa þeir á sínu valdi viðlíka mikið
aö flatarmáli af Kapnýlendu og Natal
eins og < >raníu-þjóðveldið alt. Kostn-
aður hingað til hér um bil 24 milj.
pd. sterl., þ. e. 432 milj. kr.
Bretar ætla sér að setja Kríiger
forseta niður í Longwood á St. Helena,
eins og þeir gerðu við kappann mikla
frá Korsíku. Mér þykir vænt um
England, og eg óska og fmynda mér,
að svo fari sem h^r segir: það teygist
úr ófriði þessum, þangað til stór-
veldin hin skerast f leikinn. Og þá
rís upp nýtt ríki, undir ægiskildi
Englands: Bandaríki Suðurálfu, með
sterkan tengslum við England en
Bandaríkin í Norðurameríku, bæði
viðskiftatengslum og stjórntengslum.
Bretaveldi mun verða öflugra eftir
ófriðinn en á undan, eins og
1783. Vér eldum grátt silfur við Cecil
Ehodes, en ekki við þjóðina ensku.
jpannig lítur hann á málið, þessi
ungi og efnilegi Búi.
Fróðlegt er að bera það saman við
það sem haft er eftir helzta enskum
fréttaritara í þes3ari styrjöld. |>að
er ungur lávarður, Winston Spencer
Churchill, sonur hins nafntogaða gáfu-
manns, Churchills lávarðar, er snarp-
ast gekb fram gegn Gladstone á þingi
síðari ár hans, var um hríð fjármála-
ráðherra hjá Salisbury og dáinn er
fyrir nokkurum árum. Churchill þessi
hinn yngri vann sér til frægðar í
Sudans-leiðangrinum, gegn falsspá-
manninum, og hefir ritað frásögu þess ó-
friðiar betur en nokkur maður annar.
Búar hertóku hann f Estcourt í Natal
í nóvembermánuði og höfðu hann með
sér norður í Transvaal, til Pretoríu.
En hann strauk þaðan í dularbúningi,
og þótti sögulegt, hve kænlega hann
gerði það og vasklega. Búum þótti
allmikið í varið að hafa handtekið
lávarð, og fóru mikið vel með hann
og félaga hans.
»|>eir kveiktu eld handa oss að
þerra við klæði vor«, segir hann. »þ>eir
fengu oss því næst kjötstrengsli af
nýslátruðum uxa, og steiktum vér
þau við eldinn á spjótsoddum vorum.
Tveir enskumælandi Búar tóku mig
tali.
»það er mikið og voldugt að vísu,
Bretaveldí«, sögðu þeir; »en fyr föllum
vér hver um annan þveran en að
vér lútum þeim«.
»En sú bernska«, anzaði eg. »Pre-
toría gefst upp í marzmánuði. Hvað
hafið þið að gera í hendurnar á her-
liði, sem hefir 100,000 vel vfgra
manna?«
»Ef eg héldi, að Búar mundu gefast
upp fyrir það, þótt Pretoría væri unnin,
þá mundi eg brjóta í sundur byssuna
mína hérna fyrir augunum á ykkur«,
— anzaði yngri Búinn. »Vér gefumst
aldrei upp«, bætti hann við.
Við urðum góðir kunningjar og ósk-
uðum hvor öðrum, að við kæmumst
lífs af úr ófriði þessum. Hann léði
mér ábreiðuna sína að sofa við. Eg
gat ekki sofið. Eg var að hugsa um
fjandmenn vora, er eg hafði nú séð
augliti til auglitis. Margar þúsundir
ágætra skotmanna, alt frjálsir menn
og vel greindir, þjótandi eins og storm-
viðri á hestum sínum og reiðandi
undir sér öll skotfæri sín og nesti,
með fyrirtaks-byssur, stálefldir að lík-
amsþrótt og ramtrúaðir á vægðar-
lausan gtíð gamla-testamentisins, er
bjó Filisteum glötun og tortíming. þ>á
heyri eg sálmasöng innan um storm-
inn og n'gninguna, sem lamdi á þak-
inu. |>að voru Búar að syngja kvöld-
sálm sinn. Eómurinn mikill og ógn-
þrunginn. Enginn efi á því, að þeir
trúðu á réttlæti síns málsstaðar. Eg
fór að verða vondaufur um sigursæld
Breta í ófriði þessum, þangað til sól-
in skein inn um gluggann hjá mér og
færði mér nýan hug og nýjar vonir.
Hollenzkur liðsfonngi, vel kunnug-
ur í Transvaal, hefir ritað bækling
um Búa fyrir nokkurum árum (1896).
Hann segir svo meðal annars:
»J>ví dáðist eg mest að, hve frá-
munalega góða greind þeir hafa, Búar.
Eg hefi aldrei kynst þjóð jafn-lausri
við stirfið skólavit, en þó jafn-skýrri
og glöggri á hagi landsins og hags-
muni, eða jafn-skynugri á landsstjórn-
armál. þeir eru frumheriar Suður-
Afríku, fyrirmyndardæmi þjóðar, sem
er fylkingarbrjóst gegn ósiöuðum
villiþjóðum.
Eg dáist að karlmannalýðnum þar í
Transvaal óg Oraníu; en eg geri meira
en dást að kvenþjóðinni. Eg ber
hina mestu lotningu fyrir henni. Hún
hefir sýnt af sér frábæra hugprýði í
allri viðureigninni við Kaffa; ekki
kunnað að hræðast. |>ær hafa, kon-
urnar, staðið við hlið eigiutnönnum
sínum, bræðrum og feðrum eða so».
um í bardögum, látið í púðurhornin
fyrir þá, borið sára menn á brott úr
orustum og hjúkrað þeim, og annast
um vistir. Auk þess eru þær ástúð-
legar, umsýslusamar á heimili, frjáls-
lyndar, trúræknar og einkar-þjóð-
ræknar; þær hafa jafnan mjög holl
og góð áhrif á eiginmenn sína og
sonu.
J>eim er það mest að þakka, að
þjóðin hefir haldið trygð við forna
siðu og fagra, svo mikið sem hún
hefir þó átt saman að sælda við sið-
spiltar villiþjóðir og búið afskekt frá
mein (háttar siðmenningu. f>að er
þeim mest að þakka, að þjóðin öll
metur frelsi og sjálfsforræði æðst allra
lífsins gæða.
Svo sagði Bartle Frére, er var
landsstjóri Breta í Kap-nýlendu fyrir
mörgum árum og ferðaðist einu sinr>i
um Tansvaal, að hann treysti sér
jafnvel til að fá karlmannalýðinn þar til
að játast undir yfirstjórn Breta, en
við kvenþjóðina væri ekki nærri því
komandi. |>ar væri mótspyrnan megn.
Búar eru í raun réttri góðlyndir og
friðsamir, og þeim fellur illa að þurfa
að bera vopn gegn hvítum mönnum,
er þeim þykir sem vera ættu banda-
menn sínir í viðureigninni við þar-
lendar villiþjóðir. Eu kvenþjóðin
hatar Breta, og það var hún, er rak
karlmennina til 1880 að slíta lang-
vinnum samningstilraunum við Breta
og segja þeim hernað á hendur. Ef
pið viljið ekki berjast, þá förum við
á stað á móti þeim — sögðu þær.
Yfirhershöfðingi Búa, Joubert, garp-
ur mikill, taliun jafnoki Krtigers gamla
að mörgu leyti og er háaldraður, eins
og hann, ritaði í haust hingað í álfu
kunningja sínum, þýzkum mannvirkja-
fræðing, er dvalið hefir í Transvaal
mörg ár, og er þetta kafli úr bréfi
hans:
»Upp frá því, er vér hrundura af
höndum oss innrás dr. Jamesons
fyrir nokkurum árum, lá stjórn vorri
í augum uppi, að Bretar mundu með
tímanum láta tilleiðast af óhlutvöhd-
um yfirgangsseggjum að reyna að ganga
á milli bols og höfuðs á öllum óháðum
Búalýð. En hitt lá oss ekki síður
í augum uppi, að eigi yrði undan
stýrt þeim háska öðruvísi en að vér
byggjumst svo vel við ófriði, er vér
værum framast menn til. Vér geng-
um að því vísu, að þótt aðrar Norð-
urálfuþjóðir mundu kveða upp mjög
svo þungan áfellisdóm yfir Bretum
fyrir slíkar böðulsaðfarir, þá mundi
engin þeirra hafa manndáð og dreng-
skap til að skerast í leikinn og ganga
í milli, enda hefir og sú orðið raun-
in á.
Vér urðum því.að tjaldt á eigin
spýtur, og stefndi öll viðleitni vor að
því, að auka og efla vígafla vorn af
fremsta megni, bversu mikið sem vór
yrðum á oss að leggja til þess. jþetta
urðum vér alt að gera á laun við
Breta. Hór voru á ferð enskir njósn-
armenn í dularklæðum. Vór lofuðum
þeim af ásettu ráði að skygnast eftir
um úrelt stórskotahergögn, er vér
áttum; en hitt sáum vér um, að þeir
yrðu einkis áskynja um ný og nýti-
leg hergögn, er vér höfðum eignast,
eða hve mikið vér ættum af þeim.
J>ér minnist á í bréfi yðar, að
Bretar hafi býsna-herafla á að skipa.
En öðrum augum lít eg á það mál.
Bretar geta eklci sent meira en svo
sem 85,000 manua til Suðurafríku,
ef þeir eiga ekki að gera allar sínar
miklu nýlendur hlífarlausar. En af þeim
liðsafla munu þeir naumast hafa meira
en helminginn til taks í fyrirhugaða
böfuðorustu við oss. f>eir verða bún-
ir að koma liði þessu á land hér víðs-
vegar nálægt miðjum desembermán.
En þá geri eg ráð fyrir, að sá liðs-
safnaður rýrni um 10,000, er höndum
verða teknir eða falla eða verða sár-
ir eða veikir, svo að ekki verði eftir
nema 75,000.- Og þó svo fari, að oss
takist ekki að aftra því, að Buller
hershöfðingi komi liðssveitum sínum
saman og að vér megum til að hörfa
undan, geri eg ráð fyrir, að herinn
enski skerðíst svo af ýmsum óviðráð-
anlegum orsökum, að ekki verði á að
skipa á móti oss meir en 35,000 vígra
manna, er til kemur og á herðir.
Hitt verður að nota til að verja vista-
stöðvarnar. J>ar er ekki nóg að hugsa
um Natal, heldur einnig Kaplandið,
með 700 rasta löngum landamærum.
lorar vistastöðvar eru aftur á móti
heima í voru landi og vér þurfum ekki
nema mjög fámennar sveitir til að
verja þær. Vér stöndum langt um
betur að vígi, er að því kemur, að
vér þurfum að fara að verja land
vort, heldur en nú, meðan vér sækj-
um fram inn í land fjandmanna vorra.
Vór breytum til um orustubrögð eftir
landslagi; vér erum því miður ókunn-
ugir í Natal og suður í Kaplandi; en
áhásléttunumí Transvaalog í Oraníu —
þar erum vér kunnugir. |>ar verða
Bretar að mjaka sér áfram fet fyrir
fet með mestu þraut og að berjast
við ótrúlegar tálmanir, og mega jafn-