Ísafold - 18.04.1900, Page 1

Keraur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í vikn. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 krv erlendis 5 kr. eða
l‘/» doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVII.
Reykjavík rniðvikuda^inn
18. apríl 1900.
21. blað.
L O. O. F. 814208%. _____
Forngripasafnið opið mvd. og ld. 11—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12 — 1.
Landsbókasafn opið bvern virkau dag
kl. 12— 2 og einni stundú lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spitalanum á þriðjnd.
og föstud. kl. 11—1.
Ókeypis angnlækning á spitalanum
fyrsta og þríðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Okeypis tannlækning í Hafnarstræti 16
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Framfarir mannfélagsins.
i.
Fyrir nokkurum árum (1894) kom
út í Lundúnum bók, sem margrædd-
ara hefir orðið um víðast um hinn
mentaða heim en flestar aðrar bækur
á síðari árum. Hún heitir nSocial
evolutiom, og höfundurinn Benja-
min Kidd. Fyrsta árið urðu ensku
útgáfurnar af henni 8; og síðan hefir
hún margsinnis verið prentuð, og auk
þess þýdd á flestar tungur Norður-
álfunnar (þar á meðal loks í vetur á
dönsku: »Den soeiale Udvikling«).
Hver maður hér á landi, sem feng-
ið hefir nokkurn veginn góða mentun,
ætti að lesa þessa bók, ef hann á
þess kost. Naumast getur hjá því
farið, að hann fái af þeim lestri miklu
ljósari hugmynd en áður um þau öfl,
sem ráða framförum þjóðanua og
mannkynsins í heild sinni, hvort sem
hann felst á röksemdafærslu höfund-
arins í öllum greinum eða ekki. Bók-
in hefir sem sé einkar-mikið mentun-
argildi, hvernig sem á hana er litið.
Bn vitanlega verða þeir, því miður,
tiltölulega mjög fáir hér á landi, sem
kost eiga á að afla sér bókarinnar og
lesa hana vandlega. þess vegna ætlar
ísafold að flytja stutt ágrip af helztu
hugsununum, sem þar er fram haldið,
í nokkurum stuttum köflum. Vér
vonum, að hverjum greindum manni,
sem les þá kafla með athygli, muni
þykja mikilsvert um þá.
Breytiþróuuar-kenning Darwins er
undirstaðan undir röksemdafærslu
höfundarins, þó að hugsunarafleiðing-
arnar verði hjá honum mjög svo á
annan veg en þær, sem vant pr að
að öllum jafnaði að tengja við þá
kenningu. Hann gengur að því vísu,
að í fyrstu hafi maðurinn verið
eins og dýr að útliti, og að honum
hafi veitt örðugt að verjast villidýrum,
því að hann var máttarminni en
margar ferfættar skepnur. þarfir
hans voru þá ekki meiri en þarfir
dýranna. Hanu er afar-hægfara á fram-
farabrautinni.
Eftir margar, margar þvisundir ára
kemur þó sá tími, er farið er að rofa
til í huga hans. Vopnin, sem hann
beitir sér til varnar, eru haganlegri,
og kænska hans í viðureigninni við ó-
vini sína er meirí og af æðra tægi.
En lítil eru enn áhrifin, sem hann
hefir á náttúruna umhverfis sig.
Eftir tiltölulega skamman tíma er
enn orðin breyting, og hún dásam-
legri en alt annað, sem kunnugt er um
á jörðunni. Maðurinn er búinn að ná
valdi yfir henni allri. Hann hefir
skapað afarvíðtækan félagsskap. Dýr-
in eru ekki lengur jafningjar hans og
keppinantar. Jörðin framleiðir það
sem honum gott þykir. Hann kei ist
fyrir leyndardóma alheimsins, og not-
ar þá þekkingu til þess að láta öfl
náttúrunnar hlýða sér og fullnægja
sínum þörfum. Og að lokum fara
menn naumast að geta hugsað sér
nein takmöik fyrir valdi hans.
Hvernig stendur nú á þessari rnerki-
legu breytingu? Aðalefni ritsins er að
svara þeirri spurningu.
Og höf. gerir þá fyrst grein fyrir
aðalskilyrðinu fyrir öllum framförum,
ekki að eins þegar um mennina er
að ræða, heldur og allar lifandi ver-
ur. f>etta skilyrði er sífeld barátta
fyrir lífinu, stöðugur kappleikur, sem
að lokum hefir þann árangur, að
hinir máttarminni líða undir lok.
þessi barátta hefir ávalt háð verið
í mannlífinu, ekki að eins með ein-
staklingunum, heldur og stórum og
smáum mannflokkum, eftir að menn-
irnir fóru að binda félagsskap með
sér. Óeirðirnar xeð villiþjóðum nú
á tímum eru dálítið sýnÍBhorn af því,
er gerst hefir frá öndverðu. f>ær
stafa bersýnilega af áskapaðri eðlis-
hvöt.
Og frá þvl er sögur fóru að fara
af mannkyninu, hefir baráttan verið
látlaus. Deilurnar við aðra mann-
flokka hafa ávalt verið aðalatriðið,
þar sem mennirnir hafa skamt verið
komnir á framfarabrautina. Og eftir
að menningin er komin á hátt stig,
svo sem var með Babýloníumönnum,
Assýrum, Persum og Forngrikkjum,
er framförunum eins farið í þessu
efni; ríki þeirra blómgast með því
einu móti, að bera hærra hlut í viður-
eigninni við önnur ríki. Og þá verð-
ur þetta ekki síður sagt um Bóm-
verja. þeir leggja frá öndverðu lang-
mesta stund á að sigrast á öðrum
þjóðum.
Eftir að ríki Bómverja er liðið und-
ir lok og kristindómurinn er orðinn
að stórveldi í heiminum, heldur kapp-
leikurinn fram eftir öldum áfram eins
og áður. Hugsjónir fornaldarinnar
eru enn drotnandi í hugum mann-
anna, þrátt fyrir kenningar kristin-
dómsins. Eftir að deilt hefir verið
um yfirráðin hér í álfu, hefjast deil-
urnar um yfirráðin yfir öðrum heims-
álfum.
I fyrstu hafa Norðurálfumenn grimd
mikla þar í frammi. Englendingar
hafa að öllum jafnaði haft mesta til-
hneiging til að beita mannúð, og leggja
nú verulega stund á það. En því mann-
úðlegar, sem þeir haga sér, því hrað-
ari verður eyðing hinna siðlausu mann-
flokka, sem þeir eiga við. Kappleik-
urinn verður að eins á annan veg.
En afleiðingarnar verða í öllu veru-
legu hinar sömu: hinir máttarminni
verða að lúta í lægra haldi eða rýma
sessv með öllu fyrir þeim, sem eru
meiri máttar.
Engar horfur eru á því, að úr þess-
um kappleik muni draga á ókomnum
tíma. '|fitalegft hafa kjörin jafnast
að mjög miklum mun; þsátt fyrir alla
þá eymd, sem til er meðal mentaþjóð-
anna, hafa kjör fátækara hlutans
smátt og smátt orðið miklu líkari kjör-
um æðri stéttanna, og meðfædd einka-
réttindi eru smámsaman að hverfa úr
sögunni. En æðaslög lífsins eru ekki
orðin linari; kappleikurinn, lífs%rátt-
an er ákafari en nokkuru sinni aður.
Svo ríkt er baráttu-eðlið í mannin-
um, að mannfélagið getur ekki náð
æðstum þroska, nema þar sem mikið
verður við náttúruna að berjast.
Heimsvaldið hefir ávalt verið að flytja
sig norður á bóginn. Upphaflega átti
maðurinn heima í heitum löndum.
En lífsbaráttan varð honum of auð-
veld þar. þ>ess vegna hefir þunga-
miðja heimsvaldsins einlægt lent meira
og meira í þeitn löndum, þar sem örð-
ugra er að fullnægja lífsskilyrðunum
og því meiri þörf á öðrum eins mann-
kostum og þreki, hugrekki, ráðvendi.
|>ær þjóðir, sem á vorum dögum hafa
áhrif á mestan hluta veraldarinnar,
bæði í tempraða beltinu og hitabelt-
inu, eiga heima fyrir norðan 40.
breiddarstig. Og þeir tveir þjóðaflokk
ar, Bem ráða yfir hér um bil 46°/» eða
nær helmingi af öllu yfirborði jarðar-
innar, en það eru enskumælandi menn
og Bússar, eiga aðallega heima fyrir
norðan ðO. breiddarstig.
Maunkynið getur fráleitt með nokk-
uru móti komist hjá þessari örðugu
baráttu. Unt er að sönnu, að gera
hana æ mannúðlegri; en hitt er ekki
á valdi mannkynsins, að losna við
hana. |>ví æðri sem menningin er,
því örðugri og ákafari verður baráttan.
Engilsaxar gera sér von um,' að sá
dagur muni upp renna, er öll styrjöld
líði undir lok. En á friðartímunum
uppræta þeir Maoríana á Nýa-Sjá-
landi, Ástralíumenn og Bauðskinna;
og heima fyrir verða þeir að glíma
við svertingja, enska fátækralöggjöf
og rangsleitnina í fyrirkomulagi mann-
félagsins; þeir geta smíðað plóga úr
sverðum sínum; en iðnaðartólin verða
í höndum þeirra að bitrari og ban-
vænni vopnum en sverðin.
111 tíðindi.
Hættuleg útlend farsótt
í grend við höfnðstaðinn.
Eftir
Guðm. Björnsson
héraðslækni.
Páskadagskveld voru gerð boð eftir
mér frá Lónakoti í Hraunum (syðsta
bæ í Beykjavíkur læknishéraði); var
mér sagt, að tvö börn lægju þar fyrir
dauðanum í hálsbólgu. Eg kom þang-
að litlu fyrir miðnætti; börnin voru
þungt haldin og því líkast sem þau
hefðu barnaveiki (diphtheri); en ekki
gat eg fengið nokkra ljóstýru, sem
birtu bæri að gagni, og varð því að
bíða dags. Kom þá í ljós, að börnin
höfðu sótt þá, er kölluð er s k a r-
latssótt (flekkusótt). þriðja barn-
ið, drengur á 12. ári, hafði sama sjúk-
dóm; en var á batavegi. Svo var mér
sagt, að elzta barnið hefði nýlega far-
ið inn á Alftanes og lægi þar sjúkt,
sjálfsagt á sama hátt; í heimleiðinni
fór eg svo út þangað, og sá, að rétt
var til getið.
Skarlatssótt (d. Skarlagens-
feber; 1. Scarlatina) er algengur sjúk-
dómur í öðrum löndum, en hefir sjald-
an borist hingað til lands. Mælt
er að hún hafi gengið hér árið 1669
og árið 1776, en ekki er sannað, að
svo hafi verið. í lok átjándu aldar
gekk útlend farsótt yfir landið 3 ár
samfleytt (1797—99); eru allar líkur
til þess, að það hati verið skarlats-
sótt.
f>að vita menn með vissu, að árið
1827 gekk skarlatssótt yfir land alt;
þá byrjaði hún á Suðurlandi í apríl-
mánuði — eins og nú; mest lagðist
hún á börn og unglinga, enda var
barnadauði það ár þrefaldur á við ár-
in á undan.
Síðan hefir lítið borið á þessari
veiki. f>ó fluttist hún til Seyðisfjarð-
ar frá Norvegi haustið 1881 og færð-
ist út þaðan suður á bóginn, en þá
tókst héraðslækni Zeuthen að stemma
stigu fyrir henni með öflugri sam-
gönguvarúð; hann ritaði og lýsing á
veikinni og lét prenta varúðarreglur
við henni (Sbr. Lögfr. II, 56.).
Að því er snertir uppkomu veikinn-
ar í þetta skifti hefi eg skki annað
fyrir mér í svipinn en sögu bóndans í
Lónakoti. Hann hefir verið til sjó-
róðra suður í Höfnum, að Kalmans-
tjörn. þaðan hafa menn iðulega farið
út í botnvörpushipin ensku. Fyrir
rúmum 3 vikum sýktist einn af vin-
um botnverpinga, var þungt haldinn f
viku, en fór úr því að hressast; töldu
menn að hann hefði hálsbólgu. f>á
tóku sömu sótt tveir drengir á bæn-
um; var annar þeirra sonur Lóna-
kotsbóndans; þá er þeir höfðu legið í
viku, flutti bóndi son sinn sjúkan
heim til sín að Lónakoti; þeir komu
heim mánudaginn eftir pálma um
miðjan dag. Daginn eftir fór dóttir
bónda, til spurninga inn að Görðum
og náttaði sig í Hliðsnesi; snemma á
miðvikudaginn varð hún skyndilega
veik og er enn rúmföst; enn á bóndi
tvö börn heima, dreng 7 vetra og
stúlku 6 vetra; þau sýktust bæði á
skírdag og til þeirra var mín vitjað
páskadagskveldið.
f>egar í stað hefir verið girt fyrir
allar samgöngur við heimilin Lónakot
og Hliðsnes. Landlæknir hefir einn-
ig sent mann gagngert til héraðslækn-
is í Keflavík og gert honum viðvart
um þennan faraldur; má því búast við
fréttum úr Höfnunum áður langt um
líður; en því miður er hætt við, að
veikin sé komin víðar þar en hér
innar frá. Auðvitað verður öllum
brögðum beitt til þess, að stemma
stigu fyrir nenni.
Skarlatssótt er vond veiki, en þó
misjöfn; eru tímaskifti að því, hversu
þungt hún legst á fólk. f>au eru
þungt haldin, börnin, sem eg hefi séð,
og því fremur von á illu, ef sóttin
færist út. Yfirleitt er skarlatssótt
verri veiki en mislingar.
Fyrstu sjúkdómseinkennin eru þessi:
skyndileg kalda eða hitaflog, höfuð-