Ísafold - 05.05.1900, Síða 1

Kemur ut ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l‘/» doll.; borgist fyrir miöjan
júli (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
átgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstræti 8.
XXVII. árg.
Reykjavik laugardaginn 5. maí 1900.
26. blað.
I. O. O. F. 825188 ■/».._
Forngripasafnið opið mvd. og ld. 11—12.
Landsbankinn opinn bvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11—1.
Ókeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Okeypis tannlækning i Hafnarstræti 16
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Forngripasafn
íslands.
Kunnugt gerist, að sökum hinnar
miklu aðsóknar, sem nú er að Forn-
gripasafninu, verður það á þessu sumri
opið fyrir almenning þrisvar í viku,
frá 1. maí til 30. september, mánu-
daga, miðvikudaga og laugardaga kl.
11—12 árdegis
Reykjavík 30. d. aprílm. 1900.
Jón Jakobsson
Sunnanfari
kostar eins og áður 2 kr. 50 a. ár-
gangurinn, 12 blöð eða arkir, öll með
myndum, 3—1 að jafnaði eða fleirum,
af íslenzkum merkismönnum og út-
lendum með við og við, af mannvirkj-
um (húsum, kauptúnum o. fl.), ein-
kennilegu landslagi o. fl. Lesmálið
verður stuttar ævisögur manna þeirra,
er myndirnar eru af, skýringar við
aðrar myndir, íslenzkar skáldsögur
frumsamdar og aðrar sögur, kvæði,
stuttir ritdómar og ýmislegur fróðleik-
ur, bæði þjóðlegur og útlendur, skrítl-
ur o. fl.
Blaðið kemur út á hálfsmánaðar-
fresti fram eftir sumri, 1. og 15. í
hveijum mánuði.
INNTHALD 1. blaðsins, er út
kemur í dag:
Myndir af Geir Zoiiga kaupmanni
og Markúsi F. Bjarnasyni skólastjóra,
ásamt æviágripi þeirra.
Rvceði: |>okan, eftir E. H.
'par hafa peir hitann úr« — fyrir-
lestur eftir Guðmund Einnbogason. I.
Sögur af Blóu-Hjálmari. I.
Myndir af Almannagjá með nýa veg-
inum eftir henni og af Valhöll (jþing-
vallaskýlinu), ásamt grein um þær.
Frá hirð Friðriks konungs VII.
tS* Innan skamms verður byrjað á í
Sunnanfara
nýrri skáldsögu
stuttri eftir Einar Hjörleifsson. Sömu-
leiðis flytur blaðið mjög bráðlega
ferðarollu dr. M Stephensens
konferenzráðs í utanför hans 1825—
26, mikið fróðlega að ýmsu leyti.
Borga má blaðið meðfram í innskrift
bér í Rvík, og jafnvel víðar, eftir sam-
komulagi.
Kí® Nýir kaupendur gefi sig fram
sem fyrst í afgreiðslu blaðsins, Aust-
urstræti 8.
^Reykjavík 1. maí 1900.
Björn Jónsson.
Fornsöguþættirnlr
nýu ern hinar eigulegust barnabækur
og unglinga, mjög' ódýrar og hand-
hægar
1 kr. í bandi
hvert bindi.
Embættismenn
Og
stjórnarbótin.
Skrifað er utan úr sveitunum, að
sumstaðar sé þeim »röksemdum« beitt
gegn stjórnarbótinni, að það sé »em-
bættismennirnir*, sem láti sér um
hana hugað; og þá á svo sem ekki
að vera þjóðlegt, að vera heuni hlynt-
ur.
Annaðhvort hlýtur þá að vera átt
við það, að embættismenn séu yfir-
leitt stjórnarbótinni hlyntir, eða að
þeir hafi miklu meiri hag af stjórnar-
bótinni en almenningur manna, eða
þá —- sem er langlíklegast, að mönn-
um eigi að skiljast — að þetta hvort-
tveggja eigi sér stað.
Ekki þarf annað en |renna huganum
snöggvast til embættismanna landsins
til þess að sannfærast um, að þeir
skiftast í tvo flokka í þessu máli, ekki
síður en þjóðin. Skoðanir þeirra,
margra hverra, eru jsvo alkunnar, að
óþarfi er að þrátta um það atriði.
|>á er hitt, hvort embættismenn
hafa meiri hagnað af stjórnarbótinni
en alþýða manna.
Einn af göllum núverandi stjórnar-
fars er vitanlega slælegt eftirlitmeð em-
bættismönnum. Stundum hefir orðið
að því tilfinnanlegt mein, sem öllum
hefir verið vitanlegt og auðsætt. Hitt
hefir þó, því miður, verið tíðara, að
meinið hafi orðið tilfinnanlegt, án
þess það hafi komist verulega í há-
mæli, þó að dómarnir um það hafi
verið miður vingjarnlegir í landsstjórn-
arinnar garð meðal þeirra, sem kunn-
ugastir bafa verið.
Aldrei hafa menn verið í neinum
vafa um, hvernig á þessum eftirlits-
skorti stæði. Orsakirnar hafa marg-
sinnis verið teknar fram: ókunnug-
leiki Islandsráðgjafans og ábyrgðar-
leysi hans.
Úr þessu hvorutveggju á stjórnar-
bótin að bæta.
Ráðgjafi, sem efeki hefir öðrum ráð-
gjafastörfum að sinna en íslandsmál-
um, kann íslenzku, verður á alþingi
og líklega langdvölum hér milli þinga
við og við, hlýtur alveg ómótmælan-
lega að verða kunnugri hér á landi
en sá ráðgjafl, sem hefir málefni lands-
ms í hjáverkum að eins, skilur ekki
nokkurt orð í íslenzku og talar varla
nokkurn tíma við nokkurn íslenzkan
mann.
Að því er ábyrgðina snertir, er það
tekið fram skýrum orðum í tilboði
stjórnarinnar um stjórnarskrárbreyt-
ing, að ráðgjafinn skuli hafa ábyrgð
á allri stjórnarathöfninni. Misfellur
þær, sem verða á emhættisrekstri hér
á landi fyrir skort á eftirliti af lands-
stjórnarinnar hálfu, verða þá á ráð-
gjafans ábyrgð, svo framarlega sem
stjórnarbótinni fæst framgengt.
Orsakirnar til skortsins á eftirliti
með embættismönnum vorum hverfa
þá. Og þar með er fullkomið eftirlit
í vændum.
Ekki kemur ísafold til hugar, að
ætla embættismönnum vorum annað
en gott eitt. En ekki getum vér
samt ætlað þeim það, að þeir telji
sér sérstakan hagnað að auknu eftir-
liti. Margir eru þeir vitanlega alls-
endis óhræddir við það. En sérstak-
lega eftirsóknarvert fyrir sjálfa sig
getur þeim ekki með nokkuru móti
fundist það vera, þó að enginn skap-
aður hlutur sé hjá þeim aðfinnslu-
verðvr.
Hitt er augljóst, að þeim, sem kem-
ur vel að leyna einhverju í embættis-
færslu sinni, er að sjálfsögðu illa við
stjórnarbótina, einmitt af því, að hún
hefir væntanlega í för með sér mikl-
um mun nákvæmara eftirlit með em-
bættisgjörðum þeirra en hingað til hef-
ir átt sér stað.
Og jafn-bersýnilegt er hitt, að
þeir embættismenn, sem eru stjórnar-
bótinni hlyntir, þeir eru það ekki
fyrir eiginhagsmuna sakir, heldur ein-
göngu fyrir þá sök, að þeir telja
stjórnarbótina heillavænlega fyrir
land og lýð.
Ritsíminn
Og
landfarsóttir.
Ein af eðlilegustu áhrifum einangr-
unarinnar íslenzku er skorturinn á
meðvitund um það, hve einangraðir
vér erum.
Svo samdauna erum vér einangrun-
inni orðnir, að vér eigum afarörðugt
með það, margir hverir, að gera oss
grein fyrir því, að einangrunin geri
oss í raun og veru nokkurt tjón.
|>ví kynlegra er þetta og voðalegra,
sem einangrunin íslenzka, örðugleikarn-
ir á því að koma boðum út um þetta
land — ritsímaleysið, með öðrum orð-
um — er alt af öðru hvoru að leggja
fjölda fólks í gröfina og langt um
fleiri í rúmið um lengri eða skemmri
tíma.
Allir þekkja landfarsóttirnar, sem
geisa á þessu landi, yfir meiri eða
minni hluta þess, alloft yfir það alt.
Allir vita, hve voðalegar þær eru, hve
ógurlega blóðtöku þar er um að ræða
fyrir eignir, heilsu og líf landsmanna.
Hitt athuga færri, að þessu eigna-
tjóni, þessum heilsuspilli og þessum
manndauða mætti vafalaust að öllum
jafnaði afstýra að mjög miklu leyti,
ef ritsími lægi um landið.
f>að, sem langmest greiðir götu
landfarsóttanna hér, er dreifing sótt-
varnarvaldsins. Eins og nú er á-
statt, verður hver læknirá landinu að
afráða, hvað gera skuli til a'S verja
landslýðinn, ef næmar sóttir koma
upp í umdæmi hans. Undir hverjum
lækni á landinu — hvernig sem hann
er, hvort sem hann er mikilhæfur
maður eða lítilsigldur, hvort sem hann
er að góðu reyndur, illu eða engu —
getur þjóðin orðið að eiga það, hvort
ekki dynja yfir hana, þegar minst
vonum varir, stórsóttir, sem vel hefði
mátt verjast.
Yér vonum, að enginn meðalgreind-
ur maður telji læknastétt vorri neitt
hallmælt, þó að því sé haldið fram,
að mikið vanti á, að allir íslenzkir
læknar séu annari eins ábyrgð vaxnir.
Og fráleitt væri mikill vandi aðbenda
með fullum rökum á dæmi þess, að
þetta fyrirkomulag hafi orðið að voða-
legu tjóni.
En í ritsímaleysinu eru engin önn-
ur ráð, en að leggja alt þetta í hend-
ur hvers einstaks læknis.
Lægi nú rítsími hér um land, væri
alt öðru máli að gegna. f>á mætti
leggja alla sóttvörnina í eins manns
hendur, þess er skipaður hefði verið
í landlæknisembættið með sérstakri
hliðsjón á þekkingu hans á
8Óttvarnarmálum, senda honum skeyti
um hvern mann, sem næma sýki
hefði feugið, samdægurs, er læknirinn
hefði fengið vitneskju um hana, og
landlæknir gæti svarað aftur tafar-
laust, hvað gera skyldi til þess að
varna því, að hún dreifðist út.
íslendingar eru engin hermensku-
þjóð og lftt kunnugir því, hvernig ó-
frið skal heya. En svo mikið getur
OS8 öllum skilist, að ekki mundi sig-
urvænlegt að fara þá á mis við alla
yfirherstjórn, láta hvern undirforingja
fara að ráði sínu eftir eigin geðþekni,
halda áfram ferð sinni, þegar honum
sýndist, hopa á hæl, þegar honum
sýndist o. s. frv.
Einmitt svona er nú farið vörn vorri
gegn skæðustu óvinum þjóðarinnar,
landfar8Óttunum. Alt hlýtur að vera
komið undir geðþekni hvers einstaks
undirforingja (o: læknis), hvort sem
hann er nokkur maður til að ráða
fram úr slíkum málum eða ekki, og
án þess að nokkur trygging sé fyrir því,
að hann verði samtaka við aðra lækna,
sem jafnmikið kann að vera undir
komið. Yfirstjórnina vantar með öllu
og hlýtur vanta.
Enginn minsti vafi getur á þvíleik-
ið, að ef hér hefði verið öflug, rögg-
samleg og vitur heilbrigðismálastjórn,
sem hefði getað komið fyrirskipunum
sínum út um land tafarlaust, þegar
þess hefir verið þörf, þá hefði mátt
stemma stigu við mörgum af sóttum
þeim, er geisað hafa um þetta land.
En meðan oss vantar ritsíma, verður
öll slík vörn að meira eða minnaleyti
undir hælinn lögð.
Og svo er verið að fárast um það,
að vér höfum ekki efni á að leggja til
ritsímans þann tiltölulega örlitla skerf,
sem oss er ætlað, ef á aunað borð
tekst að fá lagningu hans framgengt.
Jafnt og þétt reynir afturhaldsmál-
gagnið að spilla fyrir þessu nauðsynja-
máli voru með því að telja mönnum
trú um, að hlunnindin við ritsímann
séu svo sem engin í sambandi við
kostnaðinn — af því að bœndur þurfi
svo sjaldan að senda símrit! Ogliinir