Ísafold - 05.05.1900, Page 2

102
og aðrir, sem bersýmlega hafa álíka
mikið vit á málinu eins og ritstjóri
»|>jóðólfs«, eru að gala með og taka
undir þetta raus. Svo mikil gönu-
skeið hefir vitleysan tekið, að stöðugt
er jafnvel verið að gera það að áreitn-
is- og fjandskaparefni gegn dr. Valtý
Guðmundssyni, að hann hefir barist
fyrir því og fengið því framgengt, að
vér fáum frá öðrum löndum 300,000
kr. styrk til landsímalagningar, ef
nokkuð verður úr henni á annað borð.
f>eir, sem eru að rausa um það, að
vér hófum ekki efni á að leggja neitt
til ritsímans, ættu að reyna að hug-
leiða, hvort vér mundum verða mjög
lengi að fá þann kostnað borgaðan,
ef ritsíminn gæti orðið til þess, að
stemma stigu við landfarsóttum, sem
annars mundu vaða um landið. Ætli
landfarsóttirnar verði oss nú í raun
og veru ekki kostnaðarsamari?
þetta er ekki nema ein hlið á einu
máli. Bn hún er ágætt sýnishorn alls
þess stjórnmála-ágreinings, sem ræða
er um hér á landi.
Bigum vér að láta alt sitja í sama
farinu? Eða eigum vér að leitast við
að þoka oss inn í tölu framfaraþjóð-
anna?
Um þetta er stöðugt verið að deila
— um þetta og ekkert annað.
Kyrstaða eða menningarframfárir—
það er ágreiningsatriðið.
Afturhaldsmálgagnið og þeir, sem
innblásnir eru af sama anda, ganga
stöðugt að því vísu, að stjórnarfar
landsins, menning og kjör þjóðarinnar
— alt þetta sé fullgott handa oss. Is-
lendingum. f>essi þjóð sé ekki meiru
vaxin og þoli ekki fremur menningu
siðaðra þjóða en Indíanar í Vestur-
heimi eða Hottentottar í Suðurálfunni.
Ættjörð vor geti engar framfarir bor-
ið, og alt fari á höfuðið, ef vér förum
þó ekki sé nema að búa oss undir að
geta með tímanum samið oss að sið-
um mentaþjóðanna. Hyggi nokkur
á breytingar, þarf ekki að svara öðru
en skömmum.
ísafold afneitar þeirri kenningu ger-
samlega — jafnt í ritsímamálinu, eins
og öðrum framfaramálum vorum —
sérhverju atriði hennar. Fyrir þá sök
eina er reynt að telja heimskingjum
trú um —við aðra ekki til neins að
reyna það — að hún sé landráðablað,
vilji svíkja ættjörð sína í hendur út-
lendingum, vilji flæma þjóðina af landi
burt og þar fram eftir götnnum!
En vér erum í engum vafa um,
hvernig þeirri deilu lýkur.
Framfarir mannfélagsins.
Ágrip af »Socíal Evolution«
eftir
Ben. Kidd.
III.
Undirstöðuatriði mannfélagsframfar-
anna fara nú að verða skýrari. Mað-
urinn er skynsemi gædd vera og
skynserai hans er eitt af helztu fram-
kvæmdaröflunum í framförum hans; en
jafnframt eru framfarir hans háðar á-
kveðnum skílyrðum, sem skynsemi
hans getur aldrei fallist á. Eigifram-
farirnar að geta haldið áfram, verður
einstaklingurinn að sæta afar örðug-
ugum tilveruskilyrðum, sem skynsemi
hans er í raun og veru mótfallin —
og þetta verður hann að gera til að
styðja félagsframfarir, er hann hefir
aldrei neinn hag af sjálfur. Á ókomn-
um tíma virðist mega búast við því,
að maðurinn verði stöðugt að láta
undan áskapaðri félagsskaparhvöt
sinni og í þágu félag-eframfaranna
neyðist hann sífelt til að bæla niður
tilhneiging skynsemi sinnar til að
losna við skilyrðin, sem þessar fram-
farir eru undir komnar.
í þessari baráttu liggja ræturnar að
afarmörgum fynrbrigðum, sem eru að-
aleinkenni mannfélagsins, eins og það
hefir þróast. Hér er möndullinn, sem
saga og framfarir mannkynsins snú-
ast um.
Gerum ráð fyrir, að gestur frá ann-
ari jarðstjörnu sækti oss heim, væri
t. d. kominn í einhverja stórborgina,
og að einhver mentaður þjóðarleiðtogi
gerðist leiðsögumaður hans. Hann
mundi leggja alt kapp á að skýrafyr-
ir honum, hvernig þessu mannfélagi
sé háttað. Eyrst mundi hann sýna
gestinum mannfjöldann á strætunum,
húsin, samgöngufærin og önnur ein-
kenni félagslífsins, sem mest blasa við.
|>ví næst mundi hann fara að koma
gestiuum í skilning um eðli þessa fé-
lagsskapar, vekja athygli hans á iðn-
aðinum, verzluninni, stjórnarfyrirkomu-
laginu, öflum þeim, er ríkja vor á
meðal og þeim félags- og stjórnar-
vandamálum, sem vér eigum við að
fást. Saga þjóðarinnar mundi líka
bera á górra og sambandið við aðrar
þjóðir fyr og síðar og jafnvel við önn-
ur þjóðkyn.
En eftir skamma stund mun gest-
urinn að líkindum taka eftir atkvæða-
miklu atriði í þjóðlífinu, sem ekkert
hefin verið getið um við hann. Hann
sér í öllum borgunum stórhýsi, sem
kölluð eru kirkjur, og hann kemst að
raun um, að þar er fjölment á ákveðn-
um tímum; ef hann hlustaði á kenn-
ingarnar, sem þar eru boðaðar, mundi
naumast geta hjá því farið, að honum
þætti mikils um vert. Hann mundi
komast að raun um, að þessar stofn-
anir eru i mestum hluta hins siðaða
heims og að svipaðar stofnanir hafa
til verið með mönnum síðan sögur
fóru að fara af þeim.
Gestinum mundi verða forvitni á, að
fá einhverja frekari vitneskju um
þetta. Ef leiðsögumanninum færust
nú orð líkt og sumum formælendum
visindanna, yrði gesturinn naumast al-
veg ánægður með svarið. Ef til vill
yrði bonum sagt, að kenningar þær,
sem héldu þessum stofnunum við,
teldu sumir ekki annað enn leifar af
eðlishvöt sem einkent hefði barnæsku
mannkynsins; aðrir gerðu sér í hugar-
lund, að þær ættu rót sína að rekja
til forfeðradýrkunar og andatrúar.
Leiðsögumaðurinn kynni jafnframt að
taka það fram sem sína skoðun, að
þessar kenningar heyrðu til liðnum
tíma og að hinn mentaði hluti mann-
anna legði yfirleitt lítið upp úr þeim,
vísindin litu á þær smáum augum og
jafnvel með gremju, af því að trúar-
brögðin hefðu um margar aldir verið
þeim fjandsamleg, hefðu ofsótt vís-
indamennina og lagt alt kapp á að
koma öllum vísindum fyrir kattarnef;
nú sé að sönnu vopnahlé milli trúar-
bragðanna og vísindanna; en það sé
eingöngu að þakka því ómetanlega
gagni, er vísindin hafa unnið mann-
kyninu með uppgötvunum sínum, að
trúarbrögðin hafi ekki getað kveðið
þau niður, og alt af sé undir niðri
fjandskapur milli þeirra.
Yrði nú gesturinn enn spurulli og
fæn að grenslast eftir, hvaða lögmál
gæti legið til grundvallar fyrir þessari
kynlegu eðlishvöt, sem kæmi þannig
hverri kynslóðinni eftir aðra til þess
að heya baráttu gegn öflum, sem skyn-
semi sjálfra þeirra stjórnaði, þá er
ekki ósennilegt, að leiðsögumaðurinn
mundi ypta öxlum og fara að tala um
eitthvað annað.
Færi gesturinn að rannsaka málið
grandgæfilegar, mundi honum ekki
dyljast það, að trúarbragðanna er ekki
að eins að mörgu getið í sögu mann-
kynsins, heldur og að mannkynssagan
er og að mjög miklu leyti saga trúar-
bragðanna, sem hann sæi umhverfis
sig, og hreyfinga þeirra, er þau hafa
vakið.
Og ekki mundi með nokkuru móti
geta hjá því farið, að honum þætti
furðumikið kveða að þessari baráttu
milli trúarbragðanna og þeirra afla, er
skynsemin hefði komið á stað, og
hann mundi ekki að eins sjá, að sú
barátta kemur fram í miklum hluta
af sögu hinnar vestrænu menningar,
heldur og að hún heldur enn áfram.
Líti hann óhlutdrægum augum á mál-
ið, mundi hann ekki fá varist þeirri
hugsun, að bæði sé eðlishvötin, sem
veldur þeirri baráttu, furðu fastnæm,
og að hún hljóU að hafa haft einhver
áhrif á það, hvernig mannkynið hefir
orðið.
|>ví nánari kynni, sem hann fengi
af mannfélaginu, því meira mundi
gestinum þykja vert um þetta undra-
afl. Hann mundi komast að raun um,
að áhrif þessara trúarbragða eru svo
rík mitt í allri menningunni, að jafn-
vel þótt miklum hluta mannanna sé
það með öllu óljóst, hafa þjóðirnar
fengið að mjög miklu leyti frá kenn-
ingum þeim, er standa í sambandi
við trúarbrögðin, hugmyndir sínar um
réttindi, skyldur, frelsi, stjórn og
undirstöðuatriði mannfélagsskipunar-
innar. Og hann mundi jafnvel verða
þess var, að þeir, sem þykjast alger-
lega hafna kenningum trúarbragðanna,
hafa orðið fyrir alt að því jafnmikl-
um áhrifum af þeim eins og aðrir.
Og þó mundi honum ekki þykja
hvað minst vert um það, hve afarmik-
ið fylgi þau hafa meðal vandaðra og
alvarlega hugsandi manna, þessi trú-
arbrögð, sem leiðsögumaður hanshafði
sagt, að ekki væru annað en fornald-
arleifar, og hve viðtækum hreyfingum
þau koma enn á stað, jafnvel þótt þau
séu ekki að eins óháð skynsemis-öfl-
unum, heldur ríði og beint bág við
þau.
Gesturinn falyti að komast að þeirri
niðurstöðu, að mennirnir hefðu alls
ekki fengið ljósan skilning á þessu áfli,
jafn þrálátt og það hefir verið. f>ví að
leitaði hann til vísindamanna með þá
spurningu, hvað trúarbrögðin sóu, þá
mundu svörin verða mjög margvísleg
og ólík.
En hvað sem þeim svörum liði, og
þó að gestinum mundi ekki finnast
mikið á þeim að græða, mundi það
ekki dyljast honum, sem er aðalatrið-
ið, að trúarbrögðin hafa komið mönn-
unum út í stöðuga baráttu við skyn-
semi sjálfra sín, og að engar horfur
eru á því, að þeirri baráttu linni.
Goethe sagði, að þessi barátta væri
það atriði mannkynssögunnar, sem
lang-mest væri um vert og bæri öll
önnur atriði ofurliði. Og það voru
engar skáldaýkjur, heldur sýnir, hve
mikilli vísindalegri djúphygni hann
var gæddur.
Ölfusárbrúin
Og
viðhald hennar.
í 18. tbl. ísafoldar þ. á. er ritgerð
eftir Sigurð Pétursson verkfræðing með
yfirskriftinni: »Um vegi og brýr« m. m.
Af því að mál þetta, sem greinin
flytur, snertir að nokkuru Ölfusár-
brúna og viðhald hennar, og gefur að
sumu layti ekki sem réttastar skýr-
ingar, þá vil eg biðja ritstjóm ísa-
foldar að gera svo vel að Ijá nokk-
urum línum um þetta mál rúm í
blaðinu.
Um Ölfusárbrúna segir verkfræð-
ingurinn meðal annars: »Uppskrúfun-
in« finst mér athugaverð, eins og hún
er nú gerð hvað eftir annað« o. fl.
f>á er mér var, 1891, falið eftirlit
með umferð um Ölfusárbrúna, við-
hald á henni o. fl., setti eftirlitsverk-
fræðingur Eipperda, sá sem stjórnin
í Khöfn hafði hér við brúarsmíðið,
mór reglur um, hvernig haga skyldi
viðhaldinu á brúnni, og kvað mig ekki
mega út af þeim bregða. Eg set hér
stutt ágrip af reglum þessum, með
því að það áemur þessu máli nokkuð
við.
1. Brúarvörðurinn skal sjá um, að
brúin sé máluð undir eins og nokkuð
ber á ryði; skafa skal nákvæmlega í-
kringum alla ryðbletti. — Hann bjóst
við, að annaðhvort sumar þyrfti að
mála brúna.
2. Á alla strengi, uppihaldsstrengi
og hliðarstrengi, skal bera heitt asfalt,
og gera það mjög vandlega. — Hann
kvað vírinn hafa nuddast f meðförum
og galvansíserring því skemst á stöku
stað, og kynnu að koma þar fram
ryðneistar.
3. Eftir hvert sumar, eða þegar
umferð léttir, þarf brúarvörður að
kynna sér skrúfur neðan á uppihalds-
stöngum brúarinnar, og bera á þær
allar. þær mega með engu móti ryðga.
þá misti skrúfan burðarafl sitt, og
ef stöng brotnaði, yrði mjög torvelt að
ná henni úr, ef alt stæði fast, með því
að ilt væri aðstöðu.
4. Hvert sumar skal brúarvörður
sjá um, að alt gólf brúarinnar sé
tjargað, og velja til þess gott veður.
— Bjóst við að timbrið entist þá
betur, o. fl.
Alt þetta, sem nú hefir verið á minst,
hefi eg gert, eftir því, sem tök hafa
verið á og brúin hefir þarfnast, og
er mér hægt að sanna, að svo hafi
verið. Haustið 1896, þegar landskjálft-
arnir dundu yfir, slitnuðu hliðar-
strengirnir úr stöpli þeim, sem held-
ur þeim, og er að vestanverðu við brúna;
við það kiptist hún norður á bóginn,
og hefir ekki enn náð sér aftur. þá
brotnuðu einnig 5 stangir í brúnni,.
en, sem betur fór, tóksc mjög greið-
lega að setja aðrar nýar í staðinn.
Síðan hafa brotnað 3 stangir, sem
líklega hafa lamast í landskjálftunum.
Allar þessar stangir hafa verið látnar
í af vönum járnsmiði, sem verið hefir
við samsetning beggja brúnna og
þekti því vel til verka þessara. Vit-
anlega hefir orðið að hækka eða lækka
brúna á þeim stöðum, sem stangir
eru teknar úr, því annars nást þær
ekki, og má vera að verkfræðingurinn
fáí einhvern tíma að reyna það. j?á
er hr. bankastjóri Tr. Gunnarsson var .
hór á ferð í sumar og skoðaði brúna,
eins og hann er vanur að gera, þeg-
ar hann er á ferð um hana, og gerði
það þá miklu nákvæmar en verkfræð-
ingurinn í þetta sinn (hann reið bara
viðstöðulaust yfir hana), talaði hann
(Tr. G.) um við mig, að sér þætti
mjög leitt að sjá, að hvilft væri í
brúna við norðurlandið, og bað mig
um að skrúfa hana þar upp, og lengja
skrúf á stöngum, þar sem þess þyrfti
með. þetta gerði eg í haust, og
jafnaði þar brúna, og mun hún halda
því lagi, meðan ekkert verður að.
Sanna mun mega það, að brúin þurfti
lögunar við á þessum stað og víðar,
því hinn geysi-mikli akstur á ofaní-
burði í Eyrarbakkaveginn í sumar
reyndi brúna mjög, og er vegavinnu-
liði hr. Erl. Zakaríassonar kunnugt
um það.
Af þvi, sem nú hefir verið talið,
er mér ekki ljóst, hvað óþarflega oft
eg hafi skrúfað brúna upp — enda er
það orð talsvert villandi, því það má
eins vel skilja svo, að ávalt sé verið
að hækka brúna, og eg skil ekki í,
hvaðan verkfræðingurinn hefir sagnir
um það atriði.
Enn freraur stendur í áðurnefndri