Ísafold - 23.05.1900, Blaðsíða 1

ISAFOLD.
Reykjavík miðvikudaginn 23. maí 1900.
Kenmr lit ýmist einn sinni eða
tvisv. í viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
X1/* doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
XXVII. árg.
Forngripanafnid opið md, mvd. og ld.
11—12.
Landfibankinn opinn hvern virkan dag
kl ;i— 2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Lanasbókasafn opið hvern virkau dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11—1.
Okeypis augnlækning á spitalanum
íyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning i Hafnarstræti lb
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
X4X xix 'xjx* xix' xíx’ X4X xix’ xix' ’xix
Hlutafélagsbankinn.
T.
Síðan eg reit í vetur um hlutafé-
lagsbankann fyrirhugaða, hefir ísa-
fold flutt ýmsar greinar, er sanna
fyllilega með mér nytsemi banka með
nægilegu starfsfé.
Nokkrar greinar hafa og birst í
»J?jóðólfi« um þetta efni, en fara allar
í þá átt, að spyrna móti hlutafélags-
bankanum, án þess að komið sé með
nokkur hin minstu rök fyrir því, sem
þar er haldið fram, sem sé, að hætta
standi af honum; um not af almenni-
legum banka er svo sem ekki verið að
eyða orðum í því blaði.
Öll ummæli »þjóðólfs« um banka-
stofnunina eru alveg órökstuddar á-
gizkanir, eins og allir skynbærir menn
hljóta að hafa séð, er »þjóðólf« hafa
lesið, — ágizkanir, serh ekkert blað
mundi koma með, er sýna vildi við-
leitni á að skýra málið frá 'óllum hlið-
um, eða hefði næga varfærni til þess
að kveða ekki upp dóm um mál, sem
framtíðarhagur heils þjóðfélags getur
leikið á, fyr en það getur með rölmm
sýnt fram á, hvernig málið horfir við.
En, eins og áður er sagt, vantar alla
slíka röksemdarleiðslu hjá þjóðólfi, og
ber það ljósastan vott um, að hann
bveður hór upp dóm um mál, sem
flonum er enn sem komið er ofvaxið
að segja um nokkurt orð af viti.
f>jóðólfur getur þess meðal annars
að vér mundum innlima oss um
f* í Danmörku, ef vór cækjum Dani
lnri í bankaverzlunarfyrirtækí. En þó
er enginn efi á því, að verzlunarlán
Dana til vor nema miklu meira á ári
hverju en hlutir þeir mundu nema,
S0m Danir mundu eiga í hlutafélags-
hankanum. Og reynslan hefir elcki
sýnt, að verzlunarlán danskra kaup-
manna á síðari árum hafi haft minstu
áhrif í þá átt, eða að þeir lánardrotn-
ar vorir hafi sýnt minstu viðleitni á
að innlima oss í Danmörku, eða að
hafa áhrif á landsstjórnina eða þingið
hér. Kaupmenn hafa látið þá hlið
hlutlausa, og hafa að eins um það
hugsað, að græða fó á, venjulegan
hátt, kaupa og selja sér í hag. það hef-
irað ems einn maður sýnt alla viðleitni
á að haía áhrif á þing og stjórn sér
til verzlunarhagsmuna, 0g verðum vér
að kannast við, að sú persóna er ís-
lendingur, en ekki danskur maður.
Benda má á ótal dæmi þe8s að
menn frá tveim þjóðum eða fleirireka
verzlun í félagi, og einu má gilda,
hvort verzlunin heitir bankaverzlun
eða önnur verzlun. Gufuskipafélagið
sameinaða t. d. er eign Dana og
Breta, og ber ekki á því, að sú sam-
eign hafi nein áhrif á þjóðmál Dana;
er Danmörk þó næsta lítið land á
móts við Bretaveldi. þá eru mörg
ensk gróðafélög, sem t. d. vinna í
samvinnu við Norðmenn í Noregi, og
dettur engum manni í hug að ætla,
að slíkur félagsskapur hafi nein áhrif
á landsstjórnarmál Noregs, þó það
land sé meira en 100 sinnum fámenn-
ara en Bretaveldi, og eftir því mátt-
arminna.
það er eins og ótal ljón séu á veg-
innm hjá þjóðólfi og ótal boðar og
blindsker, er oss standi voði af.
Fyrsta skeriö.
það er, að nýi bankinn taki okur-
vöxtu. En vandalaust ætti að verða
fyrir stjórn bankans, er skipuð verður
íslenzkum mönnum að meiri hluta,
að afstýra því. Br nokkur vandi að
heimila ekki bankanum að taka að
jafnaði hærri vexti eða »disconto« en
t. d. þjóðbanki Dana gerir svona upp
og niður?
Vindur þjóðólfs út af 7—8°/« vöxtun-
um er auðvitað tóm ágizkun, eins og
alt annað í þessu bankamáli, og er
sýnilega ætlað fólki, sem ekkert skil-
ur í því. það er ein grýlan, sem til
er búin í því skyni, að hræða það.
Hvernig heldur bankaþjónninn, sem
ræður öllum orðum og gjörðum þjóð-
ólfs í þessu máli, að bankinn færi t.
d. að, að velta við 5 miljón kr. á ári,
eða meiru, ef hann tæki í ársvexti 7
—8°/o, þegar vextirnir í nágrannabönk-
unum væri að eins 4—5°/>? það þarf
ekki mikínn bankafræðing til þess að
sjá, að slíkt væri ógerningur.
Annað skerið.
það hefir víða borið fyrir eyru mér
hér á landi, að ekki sé hægt að ráð-
ast í neitt að svo stöddu, er snerti
meiri háttar fjármál, ekki fyr en
stjórn og þing sé komið á hærra
þroskastig. þeir bera fyrir sig, að eng-
in trygging sé fyrir, að stjórn fyrir-
tækja, sem stæði undir umsjón lands-
stjórnarinnar, yrði skipuð valinlcunn-
um og hcefimi mönnum, sem hefði
nægan menningarþroska til að bera,
trú á framtíð landsins, 0£ næga þekk-
ingu á starfi því, sem þeim er falið.
Eg skal láta hér ósagt, hvort þetta
almenningsálit hefir við næg rök að
styðjast eða ekki. En í meira lagi er
það skaðlegt, er þing og sijórn skortir
nægilegt trausc þjóðarinnar. það á-
stand getur, eins og ágirndin, orðið
»rót alls ills«, og er bráðnauðsynlegt,
að þing og stjórn geri alt sitt til þess,
að útrýma vantraustinu ástjórn lands-
ins sem allra fyrst, og að þjóðin var-
ist að bera minna traust til þings og
stjórnar en ástæða er til.
þjóðólfur óttast jafnvel eða læst
vera hræddur um, að bankinn mundi
innlima Island í Danmörku. Af
hverju? Af því að hann treystir ekki
þinginu eða landsstjórninni til þess, að
vera óháð bankanum. Ástæðan getur
ekkí verið önnur — og kemur sú skoð-
un illa heim við þá sannfæringu(?)
þjóðólfs, að vér séum fullfærir um
að stjórna oss sjálfir.
Látum það nú vera skoðun manna,
að tvísýnt sé, hvort vel færir menn
yrðu valdir í bankaráðið og stjórn
bankans af vorri hálfu. En þá verð-
ur að gæta þess, að hér stendur svo
á, að vér megum eiga það víst, að út-
lendir menn verða meðstjórnendur
bankans, menn, sem þekkja vel banka-
stjórn, eru hér öllum óháðir og eru
upp aldir við miklu þroskameiri upp-
eldisskilyrði en vér, er til þess kem-
ur að reka bankaverzlun á óhlutdræg-
an og mannúðlegan hátt.
1 þessu er hiu mesta trygging fólg-
in, einmitt fyrir oss; því telja má það
víst, að útlendir hlutaeigendur fari
ekki að senda hingað illa hæfa menn
til þess að stjórna bankanum.
Til þess að ekki verði sagt, að eg
sneiði um of hjá að tala um hinar
dekkri hliðar þessa bankafyrirtækis,
vil eg gera ráð fyrir, að þingmenn yrðu
sem lántakendur í hlutafélagsbankan-
um ekki síður háðir þeim banka en
Landsbankanum. En slík áhrif bank-
ans kæmu þá að eins til greina, er um
nagsmuni hans sjálfs væri að tefla, og
ekki líklegt, að bankinn gerði tilkall
til meiri gróða en bankar njóta alment
erlendis, og bankanum gœti ekki orðið
til hagsmuna að taka hærri vexti eða
»disconto« en þeir gera. Hann hlyti
og einmitt að hafa óhag á því, að
ganga hart að veðum hér á landi, eða
að verða eigandi að mörgum jörðum
og húsum hér, enda þótt hann feng1
veðin fyrir hálfvirði. Engum banka
dettur í hug að seilast eftír gróða á
þann hátt.
það ætti einmitt að vera oss á-
hugamál, að bankastofnun þessi þrifist,
ef hún kæmist á, sem allir, er fram-
förum unna, hljóta að vona. Yrði
það álíka og gerist í öðrum löndum,
mundi það efla traust landsins og
landsmanna í viðskiftum við aðrar
þjóðir, auka lánstraust þjóðarinnar
þar, og verða til þess, að bankinn
yrði óhræddari að taka þátt í nýum
framfarafyrirtækjum. Og svo má ekki
gleyma því, að vér yrðum ekki af-
skiftir af gróða bankans, þar sem gert
er ráð fyrir, að vér njótum hans að f
hlutum.
Hvað á að gera með meira?
þar sem nú er búið að samþykkja
seðlaviðbótina, 250 þús. kr., og veð-
deildarfrumvarpið, munu andstæðing-
ar nýa bankans halda því fram, að nú
verði nægir peningar tíl, svo að óþarfi
sé að stofua nýan banka. Hvað á að
gera með meira? segja þeir.
Seðlaviðbótin hrekkur naumlega til
þess að bæta úr bráðustu þörfum
Landsbankans sjálfs, hrekkur naum-
lega til þess að borga Landmands-
bankanum og landssjóði það, sem
bankinn skuldar þeim. Seðlaviðbót
þessi getur því auðvitað ekki bætt úr
peningaþröng almennings, eins og ísa-
fold hefir rækilega sýnt fram á. Og
landssjóður mun naumlega geta lánað
bankanum stórfé áfram, nema þá með
því móti, að neita þeim um lán til
þilskipakaupa o. fl., sem samkvæmt
fjárlögunum er beinlinis ætlað að fá
lán.
Mercator.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
31. blað.
Jarðabætur leiguliða.
Eftir Magnús Torfason sýslumann.
II.
(Síðari kafli).
þetta bendir á, að eina ráðið, til
þess að efla jarðabætur að mun séað
skylda jarðeigendur til að leggja fram
fé til að gera þær.
Móti þessu vona eg að enginn geti
haft, samkvæmt því, sem áður er sagt
um rétt þann, er jarðabætur leigu-
liða eiga að hafa á sér. En um það
geta verið skiftar skoðanir, hve miklu
tillag jarðeiganda á að nema.
Varla getur komið til mála, að í-
þyngja jarðeiganda meira en svo, að
hann leggi til helming eftirgjaldsins ár
hvert. þó mætti, þegar um stærri
jarðabætur væri að ræða, sem þyrfti
að gera í einu, t. d. skurði til vatns-
veitinga o. s. frv., gera undantekningu
frá þessu, á þá leið, að leiguliða væri
leyft að verja jafnvel öllu afgjaldinu
til jarðabótarinnar eitt ár eða tvö,
að eins að tillag jarðeiganda næmi
ekki meiru en helmingi afgjaldsins á
hverjum 5 árum.
Lögfr. lætur endurgjaldið vera 1 kr.
fyrir hvert dagsverk, samkvæmt mati
skoðunarmanns jarðabóta búnaðarfé-
laganna. Væri svo hátt farið, mælir
sanngirni með, að landsdrottinn fái
lagavöxtu af tillaginu frá borgunar-
degi, og gæti jafnvel komið til mála,
að láta leiguliðann bera fyrninguna að
einhverju leyti, t. d. með lj°. Nota-
drýgra mundi samt verða, að hafa
tillagið ekki hærra en 75 aura fyrir
dagsverkið, og láta leiguliða að eins
greiða lagavexti af, eða jafnvel ekki
meira en 50 aura, en vaxtalaust 10
ár frá borgunardegi. því mínna, sem
tillagið er, þeim mun meira fæst unn-
ið fyrir hálft afgjaldið.
Ef til vill mætti nota allar þessar
reglur, með þvi að selja landsdrotn-
um í sjálfsvald, hvern kostinn þeir
tækju.
Landssjóður ætti auðvitað að hafa
sömu skyldur og aðrir jarðeigendur,
og yrði hann taka að sér kirkjueign-
irnar.
Eg geng að því vakandi, að þessi
tillaga muni þykja ganga of nærri
jarðeigendum. En sé betur að gætt,
eru þetta engir afarkostir.
I rauninni er hér að eins farið fram
á, að landsdrotnar leggi nokkuð af
mörkum í sjóð, sem gefur fulla laga-
vöxtu og fyr eða síðar stór-happadrætti.
það er því svo sem ekki verið að fara
í vasa þeirra. Og tillagið er alls
ekki hátt. Fyrir 100 kr. fær lands-
drottinn unnið 133 dagsverk eða t. d.
sléttaðar fram undir 2 dagsláttur. Að
slétta dagsláttuna kostar hann því
að eins rúmar 50 kr.
Eg hefi það fyrir satt, að Árni
Thorsteinsson landfógeti hafi borgað
100 kr. fyrir hverja sléttaða dagsláttu
í Skálholti. Hann hefir aldrei verið
talinn ráðleysingi, karlinn sá, og er
því óhætt að trúa því, að þeim pen-
ingum, sem varið er til jarðabóta,
sé ekki á glæ kastað.
Og ómögulega get eg fariS að vor-
kenna landsdrotnum meira en leigu-
liðunum, sem alt af leggja fram full-