Ísafold - 30.05.1900, Side 2

urg konar einvaldsdrottinn yfir kaup-
félögum vorum gerir sér alt far um,
að hafa á alþingi, og hve vel honum
tekst það, — aðallega í þarfir stjórn-
arbótafjenda og gersamlega í þeirra
anda, en meðfram beint í sínar þarfir
8jálfs, sbr. landhelgis-leigufrumvarpið,
sem síra Einar Jónsson var látinn
flytja á síðasta þingi, batterí-hneyksl-
ið, o. s. frv.
Sama má yfirleitt segja um blöðin,
að ísafold undanskilinni, — og þjóð-
vilj. nú upp á síðkastið, — að svo
virðist sem þau þori ekki annað en að
sitja og standa eins og Vídalín vill.
Ber þetta hvað mest vott um, hve
hættulegt ástandið er; því auðsætt er,
að björnínn má heita unninn, þegar
búið er að fá blöðin í lið með sér.
það er því kominn tími til fyrir
kaupfélögin að sjá að sér, svo að dóm-
ur sögunnar verði ekki sá, að þau hafi
fyrst og bezt stutt að því, að útlent
auðvald kúgaði þessa fátæku þjóð.
VI.
Eerill kaupfélagahreyfingarinnar hér
á landi er yfirleitt lítið annað en
hrapalleg vonbrigði.
1. jpeim var cetlað, kaupfélögunum,
að bæta vöruverð. það hefir þeim og
hepnast að nokkuru leyti. Framan
af var yfirleitt lægra verð á útlendu
vörunni hjá þeim og er það enn á
henni sumri; en munurinn þó ekki
nándarnærri eins mikill og við hefði
mátt búast, þar sem ekki legst helm-
ings-kostnaður á vöruna á við það,
sem hlýtur að vera hjá kaupmönnum,
með því að ank annars kaupfélaga-
menn vinna sjálfir ókeypis eða því nær
ókeypis margt það að verzluninni, sem
kaupmenn verða að halda margt fólk
til, og það dýra menn suma. Síðari
árin er ekki annað sýnílegt, en að
»umboðsmennirnir« hafi lagt á útlendu
vöruna nær miskunnarlaust, sjálfsagt
með samþykki kaupfélaga-stjóranna
eða líklega eftir nýum samningi við
kaupfélögin, þar sem stöðu þeirra,
umboðsmannanna, hefir verið breytt
úr hinni hreinu og reglulegu upphaf-
legu umboðsmensku upp í umboðs-
kaupskap, sbr. það sem að framan
segir. f>að eru skuldirnar og vanskilin
af kaupfélaganna hálfu, sem orðið hafa
tilefni til þeirrar breytingar. Egi ségi:
•sjálfsagt með samþykki« o. s. frv.;
að öðrum kosti væri þ'að hegningar-
lögin og dómstólarnir, sem mundu
»hafa orðið«, en hvorki eg né kaupfé-
lagapostularnir. — Að einu leyti eða
í einu atriði voru raunar viðskiftin
milli kaupfélaganna og umboðsmanna
þeirraþegarreglulegurkaupskapur. peir
leigðu sem sé gufuskipin til skepnu-
flutninganna milli landa í sínu nafni
og fyrir sinn reikning, en tóku svo af
félögunum ákveðið flutningsgjald fyrir
hverja skepnu, og það svo hátt, að
kunnugir fullyrða, að þeir hafi grætt
jafnvel svo tugum þúsunda skifti í kr.
á einni ferð eins skips, og þá beint
ógrynni fjár á einu ári. þetta var
fóðrað með því, að félögunum væri of
vaxin sú ábyrgð, er því fylgdi, að
taka stór gufuskip á leigu.
Um áhrifin á verð ísl. vörunnar
hefi eg fjölyrt hér að framan, og þarf
ekki að ítreka það.
2. Sú var önnur belzta fyrirœtlun
kaupfélagsskaparins, að útrýma sel-
stöðuverzluninni. En eg fæ ekki bet-
ur séð en að þeir félagar, umboðs-
mennirnir, hafi komið upp engu betrí
selstöðuverzlun en dönsku kaupmenn-
irnir okkar gömlu. þeir höfðu 1—2
faktora í sýslu, menn, sem oftast höfðu
mjög lítið vald eða áhrif á mannfélag
ið umfram óbreytta búðarþjóna. En
margnefndir umboðsmenn hafa fyrir
faktora, þ. e. félagsstjóra og deildar-
stjóra, hvern héraðshöfðingjann við
hliðina á öðrum, þar á meðal allmarga
þingmenn, og gera sér ekki að góðu
minna en að beita þeim fyrir sig í
löggjafar- og landstjórnarmálum. Hug-
myndin og tilætlunin var sú upphaf-
lega, að félagsstjórar þessir og deild-
arstjórar væru fulltrúar bænda og
þeirra talsmenn gagnvart umboðs-
mönnunum. En mundu ekki þeir
kaupfélagsmenn teljandi nú orðið, er
eigi þættust hafa margþreifað á því
um þá allmarga, að þeir séu ekki sínir
fulltrúar, heldur umboðsmannanna?
3. Verzlunarfrelsi œtluðu kaupfélög-
in sér vitanlega að efla og styðja af
öllum mætti. En ekki veit eg, hvað
er einokun, ef það er ekki sú stefna, sem
lýst er hér að framan og snjöllustu
kaupfélagsstjórarnir hafa gerst flutn-
ingsmenn að: að öll verzlun landsins
ætti helzt að vera í höndum eins um-
boðsmanns. Eða hitt, að binda fjar-
lægar félagsdeildir, nærri því sína á
hverju landshorni, í eina samábyrgð-
arflækju.
4. Kaupstaðarskulda-ánauðinni var
kaupfélögunum cetlað að létta á lands-
mönnum gersamlega. En kannast
munu sumir þeir, er við það málbafa
verið riðnir, við töluverða aukning
kaupstaðaskulda jafnvel í helztu kaup-
félagahéruðunum, að viðbættum kaup-
félagaskuldunum til hinna útlendu
lánardrotna, þ. e. umboðsmannanna,
íofanálag; og skuldafjöturinn þar marg-
falt rammari, sbr. næsta tölul. á und-
an (3).
5. Loks var kaupfélögunum œtlað
að auka framsýni, hagsýni, sparnað og
reglusemi. J>að var þeirra eitthvert
hið fegursta og háleitasta markmið, —
eða vakti að minsta kosti fyrir sum-
um frumkvöðlum þessarar hreyfingar;
það voru valinkunnir sæmdarmenn og
mestu framfaramenn. Sú er og aðal-
hugsjón sams konarfélagsskapar erlend-
is, og hefir borið mikla og fagra ávexti
þar. En — því miður munu fleiri
kunna frá að segja aukinni eyðslu og
óhófi meðal kaupfélagamannanna. Not-
að sér verðlækkun á sumum munað-
arvörum til þess að eyða miklu meira
af þeim en áður. Súm félögin munu
að vísu hafa viljað sneiða hjá áfengis-
kaupum og gert það framan af að minsta
kosti. En sum hafa aftur talið á-
fengiskaup jafn-sjálfsögð og matvöru-
kaup, og umboðsmennirnir vitanlega
sízt verið þess letjandi. það eru,
þótt ótrúlegt sé, einmitt sumir sel-
stöðukaupmenn vorir, sem runnið
hafa með fullri alvöru og atorku á
vaðið með að hætta að verzla með
áfengi.
VII.
Vera má, að fljótfærum lesendum
ítist svo á það, sem eg hefi sagt hér
að framan, sem eg muni vera stækur
fjandmaður allrar kaupfélagsmensku.
En því fer mjög fjarri.
Eg ann kaupfélaga-hugmyndinni af
fullri alúð og óska henni bezta gengis
hér eftirleiðis. Mér er ekki ókunnugt
um,hver þjóðþrif hafa fylgt þeirri hreyf-
ingu annarsstaðar, t. d. á Englandi.
Um það geta Iandar mínir fræðst
mikið vel á ritgerð eftir Torfa Bjarna-
son skólastjóra í Andvara fyrir nokk-
urum árum. En það er annað lag á
stjórn og framkvæmdum þess félags-
skapar þar en hér hefir verið. Og
því að eins, að það lag sé upp tekið
eða því sem líkast — því að eins á
kaupfélagsmenskan hér nokkura von
góðra þrifa.
Aðal-skilyrðin fyrir því eru:
1. Að kostað só þegar í upphafi
alls kapps um, að koma fyrir sig öfl-
ugum sjóði, en láta ekki verzlunar-
arðinn verða þegar eyðslufé.
2. Að bændur hætti sér sem minst
út í erlend viðskifti, heldur skifti við
innlenda stórsala; kaupi hjá þeim út-
lendu vöruna fyrir peninga, ef auðið
er; en peninganna þurfa þeir að afla
sér með því, að fá útlenda menn til
þess að kaupa hér af þeim innlendu
vöruna. f>ar ætti og almennilegur
banki að koma heldur en ekki í góðar
þarfir.
3. En neyðist þeir til að hafa
gamla lagið, t. d. núna fyrst um
sinn, þ. e. láta selja ínnlendu vöruna
sjálfir á útlendum markaði á sína á-
byrgð, þá ríður þeim um fram alt á,
að hafa þá eina fyrir erendreka þar
eða umboðssala, sem þeir eru gersam-
lega óháðir, en ekki í skuldafjötrum
við, eins og kaupfélögin eru nú við þá
Zöllner og Vídalín. |>ór kannist vel
við kaupmannaskuldaklafann íslenzka.
Haldið þér, að klafinn þeirra Zöllners
og Vídalíns sé haldminni, só úr verra
efni? Haldið þér, að þeim sé mjög
umhugað um, að þér smokkið honum
fram af yður og gerist þeim óháðir?
Haldið þér að þeir muni ganga sig
upp að knjám fyrir yður til þess að
hafa uppi hina beztu sölustaði, sem
til eru, og flýta þar með sem mest fyr-
ir; að þér verðið skuldlausir við þá?
Fáið þér þá fyrir umboðssala er-
lendis, sem ekki eiga neitt hjá yður,
og vita yður fyiir það allsendis óháða
sér, þá sannið þér það, hvort þeir
gera sér ekki mun meira far um, að
standa vel í yðar sporum, — að selja
svo vel, að yður líki við sig. |>eir
vita ofur-vel, að með því einu móti
munið þér halda áfram að nota sig,
en ella ekki. Hinir þurfa ekkert um
það að hugsa. f>eir vita vel, að klaf-
inn heldur!
Veturinn 1900 í Skagafirði.
Þeir, sem orðnir eru gamlir og hafa alið
aldur sinn í Skagafirði, muna eflaust eftir
mörgum góðum vetrum í hinu nafnkenda
veðursældar- og »göngu«-plássi, en fáa
hljóta þeir að muna, sem taka mikið fram
hinnm síðasta vetri, sem alment er talinn
hér mjög góðnr.
Af því þessi vetur er lika síðasti vetur
aldarinnar og að því leyti' merkilegnr,
virðist ekki ófróðlegt að fá yfirlit yfir
tíðarfar hans hér.
Eftirfarjandi skýrsla er gerð eftir ná-
kvæmum veðurathugunum, er haldnar voru
(í Vallhólmi) veturinn 1900 af B.V. Gluð-
mundssyni.
> có ö J-i -o • N 03 S-> a
o 0 "'—3 «4—1 a d a>
Logndagar ...... 6 11 3 9 10 t; 6 51
Sunnanátt 1 4 18 13 4 12 2 54
Vestanátt 1 6 2 6 0 7 2 24
Norðanátt 3 8 8 2 12 6 6 45
Austanátt 0 1 0 1 2 0 2 6
Úrkomudagar . . 5 15 9 5 4 6 1 45
Sunnanhlákud. i 1 6 2 0 2 2 14
N.stórhriðard. .. 0 0 6 1 1 1 0 9
Jörð rauð í lág-
firðinum 11 15 12 14 5 13 18 88
Jörð hvít, daga 0 15 19 17 23 18 0 92
Meöalt. liita kvöld
og morgna(C) —r—3>/a 22/» l2/s >/a 5>/4 l2/.r+l5/6-r-2>/2
Mest varð frostið á vetrinum -r 20° C.
sunnud.morg. 18. marz. Mestur hiti -f- 20°
móti sól sunnud.morg. 1. apríl. Mest og
hlíðusthláka 11. jan. Verst hrið 29. deshr.
{fr 9°). Jörð var næg allan veturinn, nema
nokkura daga í deshr og jan,, og flest
hross hefðu getað gengið af líknarlaust.
Þau voru yfirleitt með lang-feitasta móti
á sumarmálum.
Aths. Milliáttir eru ekki teknar til greina
í skýrslunni, enda eru þær fremur sjald-
gæfar hér heila daga. Hin helzta er suð-
vestanátt, 0g stendur hún vanalega ekki
lengi, áður en hún gengur til austurs. Eg
tel hana með vestanátt. Vestanáttardag-
arnir eru flestir úrkomudagar að tiltölu;
en af 51 logndögum vetrarins eru að eins
4 úrkomudagar.
Bangárvallasýslu 14. maí:
Tíðarfar var hér siðastl. vetur mjög
gott, oftast auð jörð og litil frost; núna
um mánaðamótin (apríl—maí) gerði hér
allsnarpt norðanveðnr, með snjó og frosti,
og stóð yfir þrjá daga; en eigi gerði
veður þetta neinn skaða hér; siðan hefir-
verið ágæt tið.
Fénaðarskoðun fór hér fram síðari part
vetrar og voru fénaðarhöld alment mjög
góð.
Hey voru hér í vetur fremur lítil og
eigi vel verkuð, mygluð og hálfbrunnin,
svo það má fremur þakka tiðarfarinu,
hvernig fénaðarhöld eru, en heyunum eða
gjöfinni.
Heilsufar alment i vetur og er enn mjög
gott.
Fremur hafa umræður um landsins gagn
og nauðsynjar legið hér í þagnargildi sið-
an í fyrra sumar, en húast má við að
menn fari að lifna við með vorgrösunum,
eða þá þegar fer að liða undir þingkosn-
ingarnar. En eftir þvi sem eg hefi heyrt
og veit frekast til, þá eru hér víst flestir
um meiri hluta sýslunnar eindregið val-
týskir. Þeir sjá það ofurvel, að sú stefna er,
eins og Isafold hefir margoft sýnt og
sannað, hið eina hugsanlega í stjórnarhótar-
máli voru, og eg vonast fastlega eftir, að
Yaltýsliðar eigi sigri að hrósa eftir þing-
kosningarnar í haust, bæði í þessu og sem
flestum öðrum kjördæmum landsins.
Hér buast þvi flestir við þingmanna-
skiftum, auk þess sem Sighvati gamla er
óneitanlega meira en mál orðið að fara að
hvíla sig, og Þórðnr, þótt yngri sé miklu,,
mjög heilsuhilaður maður, hvað sem öðru
líður. Þó þetta kjördæmi sé eigi auðugt
af vel hæfum þingmannaefnum, þá vonast
eg samt til, að það þurfi eigi og fari eigi
að sækja þingmenn í önnur kjördæmi, þótt
þeir stæðu til boða. Hirði eg ekki um að
svo stöddu að tilnefna neinn. Þess mun
kostur síðar.
Uitið hefir verið hérrætt um hlutafélags-
hankann: en þeir menn, er eg hefi heyrt
um hann ræða, hafa verið á sama máli um
hann og Indriði Einarsson og ísafold.
Fremur heyrist hér litið talað um Ame-
rikuferðir, og eigi veit eg af neinum, er
þangað ætlar að flytja sig i vor úr þessu
plássi. I vetur kom hér talsvert uppþot í
nokknra menn með að fara að yfirgefa
gamla frón og flytja til Ameríku, en sem
betur fer hefir það uppþot hjaðnað nið-
ur aftur sem vatnshóla.
Mjög mikil ásókn þykir mér vera í sveit-
ungum minum að flytja sig til Reykjavík-
ur. Nú í vor ætla fjórir bændur úr þess-
ari sveit, sem allir hafa húið á beztu jörð-
um og við dágóð efni, að flytjast til Reykja-
víkur, og draga auðvitað talsvert af vinn-
andi fólki i hala sínum. Mér getur eigi
annað fundist en að menn, sem eru bomir
og harnfæddir í sveit, og kunna eigi aðra
vinnu en sveitavinnu, hafi nokkuð öfugan
hugsunarhatt, að fara að ílytja sig úr sveit
frá dágóðu búi og ikaupstað, þar sem þeir
hafa eigi aðra vinnu en eyrarvinnu, og
hana stopula, eða þá sjómensku á þilskip-
um, sem fellur allflestum illa, þeim ervanir
eru sveitavinnu. Yér megum varla taka
til þess, þott vinnufólkið (einkum vinnu-
konurnar) vilji komast úr sveitinni, frá
hrífunni og rokknum, til Reykjavikur,
þegar þetta Reykjavikur-fargan er í þeim,
sem búsettir eru. Því
»1 Reykjavík er gaman oft á götunum að
sjást,
og gaman lika að horfa þar þar á sjóar-
ana slást,
eða heyra nýung, sem einatt gerist þar,
að yngissveinn og stúlka verða kærustuparo.
Kartöíiusýki og sáöbreyting.
Garðyrkjufróður maður hefir bent
Isafolfl á, að ráð væri að kenna þeim,
er kartöflusýki gerði vart við sig hjá
í fyrra og hætt er við að þar leynist
énn, það heilræðí, að setja ekki kar-
töflur í þá garða nú, heldur aá þar til
rófna, en aftur kartöflur í rófugarðana.
það er lakast, að hætt er við að margir
séu búnir að ljúka voryrkju í görðum.
þó er það ekki víst, með því að frost
mun hafa verið lengi nokkuð í jörðu
í vor — vorhretið mikla ekki bætt
um —, og svo hefir inflúenzan tafið
vorverk fyrir mörgum búmönnum.
Veitt brauð.
Landshöfðingi veitti 21. þ. mán.
sira Einari Thorlacius í Fellsmúla
Saurbæarpreatakall á Hvalfjarðar-
strönd, eftir kosningu safnaðarins.