Ísafold - 06.06.1900, Síða 2

138
sem hefir svo lífcið velfcufé, að lánin
eru veitt að eins af náð, en ekki af
neinni þörf á að ávaxta peninja. f>að
eitt er óbrigðult ráð til að halda við
amlóðahugsunarhætti og ósjálfstæði
íslendinga, það sem bankaviðskiftin
ná til.
Allur slíkur bugsunarháttur hlyti að
hverfa, ef veltuféð væri nægilegt og
bankinn þyrfti að sækja sjálfur á, að
koma peningum sínum tryggilega á
vöxtu. Mercatob.
Bardaginn á Majuba-felli.
»Nú er hefnt fyrir Majuba!« hrópuðu
Bretar í vetur eftir uppgjöf Cronje
Búahershöfðingja fyrir Roberts mar-
skálki og hans liði, þar sem voru raun
ar 10 Bretar um 1 Búa.
Mörgum mun miður kunnugt um,
til hvers þetta viðkvæði lýtur.
það er fádæma-sneypuför, sem Bret-
ar fóru fyrir Búum fyrir 19 árum,
sama mánaðardag, 27. febr. 1887; hitt
var 27. febr. í vetur, sem Cronje gafst
upp. þá stóð bardagi á Majubafelli,
þar sem Búar feldu hershöfðingja
Breta og unnu svo frægan sigur á
þeim, þótt liðfleiri væru og margfalt
betur stæði að vigi, að Bretar sáu sér
þann vænstan, að gera frið við Búa
á eftir.
f>að var sóguleg orusta, þótt mikil
gæti hún ekki heitið. Hún ber að
sumu leytí keim af orustunni 1 Lauga-
skarði á tímum Forngrikja, svo fræg
sem hún er. Liðsmunur var þar vit-
anlega margfalt meiri, 1 Laugassarði,
enda leikslokin þau, að lítilmagninn
bar lægra hlut. En á Majubafelli fór
hins vegar, að ofurefllið varð að lúta í
lægra haldi.
J>að var skömmu fyrir jól veturinn
1880, er Búar f Transvaal risu upp
með vopnum til þess að hrinda af sér
yfirdrotnan Breta. það kom flatt upp
á stjórnina ensku. En þó stóðu Bú-
ar mjög illa að vígi að mörgu leyti,
— þvi fyrst og fremst, að Bretar höfðu
setulið um landinú, Transvaal, hingað
og þangað. Búar urðu þess vegna að
veitast fyrst að því; þeir urðu að setj-
ast um bæina í sjálfs sín landi, þar
sem bræður þeirra og landar áttu
heima. |>eir voru og mjög liðfáir þá,
og urðu að skipa hér um bil tveim
þriðju hlutum hersins til sóknar inn-
anlands; höfðu þá ekki eftir meira en
um 1500 manna í leiðangurinn móti
Bretum við landamærin, til að verja
þeim land þar. Af þeim 1500 sendu
þeir 500 til vesturlandamæranna, en
héldu hinu liðinu, 1000 mönnum, suð-
ur og austur að landamærum Trans-
vaals og Natals. þar áttu þeir von á
höfuðáhlaupinu af Breta hálfu, er áttu
hægast þar að sækja landið og skemsta
leið.
f>ar ræður aðallega landamærum
Breta og Búa fjallgarður sá, er Dreka-
fjöll nefnist. Eru þó framar há og
brött hálendisbrún heldur en reglu-
legur fjallgarður. Strandlendið tekur
þar við fyrir neðan. Liggur aðalþjóð-
leið yfir þau eða úr Natal upp á há-
lendið, Transvaal og Oraníu, um skarð,
sem Bretar kalla Laingsháls, en Búar
Langahrygg, og liggur rúmum 600 fet-
um ofar sjó, rétt hjá háu felli, um
1500 fec þar yfir, er nefnist Majuba-
fell. Joubert hershöfðingi settist í
skarðið með sfnu liði, 1000 vígra
manna, eins og Leonidas í Lauga-
skarð forðum; ætlaði að banna Bret-
um þá leið, eins og Grikkir Persum.
Fám dögum síðar kemur landshöfð-
inginn í Natal, Sir Colley, þangað
með 1500 enakra liðsmanna, og slær
tjöldum hálfri mílu sunnar, fyrir neð-
an skarið. Hann átti von á miklu
meira liði á eftir sér. En hann gerði
svo lítið úr hermensku Búa með sjálf-
um sér, að hann treysti sór til að ráða
niðurlögum þeirra með því liði, er
hann hafði, og þóttist ekki þurfa að
bíða hins, sem á eftir var. Fýstj og
að vinna sér það til frægðar, að hafa
gengið milli bols og höfuðs á Búum
áður en reglulegur hershöfðingi kæmi
til sögunnar.
Flest var liðið enska fótgöngumenn,
en þó nál. 200 riddarar, og 6 fallbyss-
ur höfðu þeir. Búar höfðu ekkert
stórskotalið; ekki annað en handbyss-
ur; en þeir kunnu að balda á þeim.
Bretar sóttu fyrst upp í skarðið 28.
janúar. þeim veitti betur framan af,
meðan stórskotaliðið gat komið sér við,
En er fótgönguliðið greiddi atgöngu
upp á hálsinn, tóku Búar svo vask-
lega í móti, að hinir urðu brátt að
hopa ofan aftur og létu nær 200
manna. Mátti svo að orði kveða, að
hvert skot Búa yrði manni að bana;
svo happskeytir voru þeir.
Ellefu dögum síðar, 8. febrúar, gerði
Colley aðra atrennu að komast upp
yfir skarðið. Ætlaði þá að aoma Bú-
um í opna skjöldu. En Joubert sá
við því. Bar fundum saman þar sem
heita Ingogo-hæðir, vestur af herbúð-
um Breta, og fór enn á sömu leið;
þeir fóru mjög svo halloka fyrir Bú-
um.
Colley þóttist nú sjá, að ekki mundi
tjá að ráðast framan að Búum þar í
skarðinu, heldur yrði Bretum því að
eins sigurs auðið, að þeir nefðu betra
vígi. Honum veittiet og kostur á því
fyr en varði. Maður einn af Kaffa-
kyni flutti honum þá njósn, að Maj-
ubafell, annars vegar við hálsinn og
beint upp yfir herbúðum Búa, væri
mannlaust; Búum hafði ekki hug-
kvæmst, að hafa þar dálitla sveit til
varnar. Kaffinn þessi gerði því Bret-
um sama greiða, sem Efíaltes Pers-
um.
Colley var óseinn að hagnýta sér
þetta. Hann leggur á stað sama
kveldið, 26. febr., stundu eftir nátt-
mál, með 700 manna. Nóttin var
dimm og alveg tunglskinslaus, en leið-
in all-Iöng og torsótt, meira en 2000
fet neðan af jafnsléttu upp á fellið,
og ærið bratt. Urðu Bretar oft að
skríða á fjórum fótum og handstyrkja
sig á lyngbríslum yfir svaða og klung-
ur, en sumstaðar hengiflug fyrír neð-
an. Að 5 stundum liðnum voru þeir
komnir upp á fellið, en mjög þreyttir
og móðir; voru og klyfjaðir skotfærum
og 8 daga vistum. f>á var enn T|
stund til aftureldingar. Dreífðu þeir
sér nú um fjallseggjarnar. Var feliið
raunar eigi meira fyrirferðar að ofan
en á að gizka 50—60 faðmar á hvern
veg, en kvos í miðju og þótti Bretum
sem brúnirnar utan með henni væri
þeim nægilegt vígi og ail-örðugt, ef að
því kæmi, sem ólíklegt var, að Búar
sækti þar að þeim. Héldu þeir nú
kyrru fyrir og bíða þess að dagur
rynni, en í þann mund áttu þeir og
von á 2 fallbyssum neðan úr herbúð-
unum. þóttust nú hafa ráð Búa ger-
samlega í hendi sér; þurftu ekki ann-
að en láta fallbyssuskotin dynja beint
ofan, yfir herbúðir þeírra á Langa-
hrygg, fast við fellsræturnar.
Búar vöknuðu í herbúðum sínum að
morgni hins 27. febr. og áttu sér einsk-
is ills von. En Bretar voru svo ó-
þolinmóðir uppi á fellinu og hróðugir,
að þeir gættu engrar varúðar. þeir
áttu að leynast þar, meðan verið væri
að koma fallbyssunum upp þangað og
í annan stað félagar þeirra heima í
heibúðunum byggjust til að koma Bú-
um í opna skjöldu, er þeir hörfuðu
niður úr skarðinn. En þeir stóðust
eigi mátið, heldur tyldruðu sér fram á
fellsbrúnina og horfðu ofan á herbúð-
ir Búa. Brá Búum heldur en eigi í
brún, er þeir sáu mannaferð uppi á
fellinu. Joubert leit í kíki og sá þeg-
ar hvar komið var. »Drottinn minn!
jparna eru þeir þá, rauðálfarnir, beint
Uppiyfir okkur!« hrópaði hann. (Brezkir
hermenn ganga á rauðum stuttfrökk-
urii og eru því oft kallaðir rauðálfar).
Búum var einn kostur nauðugur,
annar en að flýa þegar úr skarðinu,
og hann var að reka Breta ofan af
fellinu. það sá Joubert þegar og tók
það ráð jafnharðan. Bmith aðstoðar-
foringi hans eggjaði liðið snjöllum orð-
um og bað þá fylgja sér, er eigi skorti
áræði.
Gáfu sig þegar fram 4 merkisvaldar
og með þeim 200 hinna yngri liðs-
manna, og runnu á stað upp fellið.
þar neyttu Búar þess, hve fimir
þeir eru að láta hvern stein eða mis-
hæð hlífa sér. þeir skiftu sér í þrent
og klifu upp snarbratta fellshlíðina,
sinn í hverri áttinni. Bretar voru að
reyna að miða á þá; en flest skotin
skullu í grjót eða klettasnasir, og sak-
aði Búa hvergi. Hélt Joubert í há-
mót á eftir með megínliðið og lét skot-
in dynja upp á fellsbrúnina svo ótt
og títt, að Bretar héldust þar eigi við.
Fyrst í stað voru Bretar þó alls
öruggir og óhræddir. |>ótti sem hinir
gengju í heljar greipar. Én þá vissu
þeir eigi fyr en Búar áttu ekki eftir
nema 10—20 faðma að þeim. |>á sló
felmti yfir þá. þeir réðust þó að
fyrsta flokknum, er upp komst, með
byssustingjum sínum; en þá kom ann-
ar flokkurinn þeim í opna skjöldu og
skutu á þá að aftan; höfðu farið aðra
leið upp á fellið. Colley hershöfðingi
féll í öndverðri orustu. Riðlaðist þá
sveitin, er Búar sóttu að úr öllum átt-
um, og flýði bver sem fætur toguðu.
Sumir hlupu fyrir hamra og týndu sór
þann veg.
þar féllu af Bretum 92 menn, en
136 urðu óvígir af sárum og 59 hand-
teknir. En af Búum féll að eins einn
maður, — það er ótrúlegt, en alveg
áreiðanlegt þó; og 4 urðu óvígir af
sárum. þessi var munurinn á skot-
fimi vegenda.
Bretum varð svo mikið um þessar
ófarir, að þeir létu af ófriði og gerðu
vopnahlé fáum dögum síðar, 6. marz,
en fullan frið við Búa 23. s. m. f>á
stýrði og öðlingurinn og vitringurinn
Gladstone Bretaveldi, en ekki þeir
Salisbury og Chamberlain.
Ekki mun vera trútt um, að Búar
hafi litið heldur mikið á sig eftir þenn-
an sigur, og treyst sér til við Breta
upp frá því heldur meir en góðu hófi
gegndi. Telja sumir ólíklegt, að þeir
hefðu lagt jafn-öruggir út í ófriðinn í
haust að öðrum kosti. Til marks um
það oflæti er og þessi saga:
f>að bar til mörgum árum síðar,
1896, að dr. Jameson hinn enski gerði
herhlaup það inn í Transvaal, er
marga rekur minni til og fullyrt er,
að gert hafi verið með ráði þeirra
beggja, Cecil Rhodes og Chamberlains.
Búar höfðu njósu af för hans og varð
lítið fyrir að höndla hann og hans
förunauta. f>að gerðist þar sem heit-
ir Kriígersdorp, skamt frá Johaonis-
burg. f>á var Joubert fyrir Búura.
Nokkuru siðar varð tilrætt um það
einhversstaðar í hóp Búa, hvernig
litur væri gunnfáni Breta. Sumir
sögðu hann rauðan, en aðrir bláan,
og þrættu þeir um það. f>ágellurvið
Búi nokkur aldraður, er verið hafði
viðstaddur ófarir Breta bæði á Majuba-
felli og hjá Kriigersdorp, og mælti:
»Nei, það er hvorki rautt né blátt,
enska merkið; það er hvítt; eg hefi séð
það sjálfur bæði á Majubafelli og hjá
Kriigersdorp#.
f>að er griðamerki í orustum, hvít-
ur fáni; sá beiðist griða, er því merki
lætur upp brugðið. — f>á skilst fyndn-
in Búans þessa.
Bókmentafélagsfund
á að halda hér á morgun, síðari árs-
fundinn, mánuði fyr en lög og venja
gera ráð fyrir, og það borið fyrir, að
mælt er, að 2 af embættismönnum
deildarinnar muni verða fjarverandi á
hinum lögboðna fundartíma, — en
oara-embættismennirnir ónógir til að
sitja á fundi?! En hin sanna orsök er
sú, að forseti (rektor B. M. Ólsen)
þarf að koma fram áformi sínu frá £
vetur um afsetning þ. á. Tímarits-
nefndar, til þess að svala sér á einum
nefndarmanninum,Einariritstjóra Hjör-
leifssyni, er hann vildi fá rekinn úr
nefndinni í vetur -— gerði sér von um
að fá því framgengt með því, að koma
alveg flatt upp á félagsmenn með það
á fámennum fundi; en það mistókst
þó hrapallega.
f>egar hann kom ekki þeirri lög-
leysu fram, tók hann það ráð, að
kveðja nefndina ekki til ýundar — set-
ur hana með öðrum orðum af sjálfur
og einsamall, er hann fekk ekki fund-
inn til að gera það!
En vegna þess að hætt er við, að
Tímaritið verði síðbúið, ef ekki er
hægt að fara að lesa yfir eða jafnvel
útvega handrit í það fyr en eftir mitfc
sumar, þá er áformið rektors nú að
láta kjÓ8& nýa nefnd á fundinum á
morgun — láta hann staðfesta afsetning
eldri nefndarinnar — og að hún, nýa
nefndin, taki svo tilstarfa jafnharðan,
til að undirbúa þ. á. Tímarit, sem hin
nefndin var valin til í fyrra og ein er
löglega til þess kjörin.
petta er það, sem fundinum á
morgun er ætlað að gera.
En hitt væri þó brotaminna fyrir
hann og tímasparnaður, að fela for-
seta blátt áfram ótakmarkað einveldi
yfir félaginu eða Tímaritinu að rainsta
kosti.
----1 «■»» f---
Heimsókn
danskra stúdenta.
Ferðamannafélagið danska í Khöfn
líefir verið að undirbúa 1 vetur skemti-
leiðangur danskra stúdenda hingað í
sumár, framt að hundraði, og er nú ferð-
in fullráðiu. Gufuskipafélagið samein-
aða lánar þeim »Botníu« fyrir vægt
verð, eftir að hún kemur til Khafnar
úr júlíferðinni hingað, og leggja þeir
á stað 27. júlf, en koma hingað sunnu
dag 5. ágúst; fara síðan til fúngvalla,
Geysis og Gullfoss, eins og lög gera
ráð fyrir. Hálfgert ráðfyrir, að landi
vor dr. Finnur Jónsson háskólakenn-
ari verði í förinni, til vlsindalegrar
leiðbeiningar á sögustöðunum m. m.
Tjöld hafa þeir með sór til nætur-
gistingar, það sem gististaðirnir hrökkva
ekki. Ferðin kostar 300 kr. á mann,
og hafa verið gerð samskot til þess að
geta látið fátæka stúdenta komast íyr-
ir hálfvirði eða minna.
það væri bæði sómi og mikil á-
nægja fyrir oss, að fagna slíkum au-
fúsugestum eftir beztu föngum.
Laust prestakali.
Vatnsfjörður í Norður-ísafjarðarpró-
fastsdæmi, eftir nýu mati kr. 1620,77.
Prestsekkja hefir að eftirlaunum ^ af
föstum tekjum brauðsins. Augl. 6.
júní. Umsóknarfrestur til júlíloka.
Veitist frá þ. á. fardögum.