Ísafold - 27.06.1900, Síða 2

162
þetta fyrir 5000 kr. Fyrir þeira mæl-
ingum á svo að standa í sumar laut-
inant Bavn, sonur sjóliðsmálaráðgjaf-
ans fyrverandi. En þegar honum
hafði verið fengið verkið í hendur,
sneri hann sér til herliðsstjórnarinDar
(generalstaben), og lét þess getið við
hana, að því miður yrði hann að
byggja mælingar sínar á ónákvæmum
eldri mælingum, og að á þann hátt
gæti verkið ekki orðið jafnfullkomið
og ella.
|>ví að til þess að landmælingar geti
orðið nákvæmar, þarf að vera til alls-
endis óyggjandi undirstaða, einhver
grundvaliariína að vera afarnákvæm-
lega ákveðin, og hnattstaðan fundin
eftir gangi himintungla.
En tii þess þarf margfalt meiri til-
færingar en lautinant Ravnátti kostá.
Hér á landi var fyrst farið að eiga
dálítið við landmælingar nokkuru fyr-
ir síðustu aldamót, en ékki þó veru-
lega að marki fyr en eftir þau, sám-
kvæmt konungsúrskurði 28. maí 1800,
og varið til þess vöxtum af koilektu-
sjóðnum, er þá var orðinn rúmar
100,000 kr. Var byrjað á strandmæl-
ingum þessum árið 1801 og unnið að
þeim 18 ár samfleytt. Fyrstu ge.rðu
það tveir lautinantar úr norska hera-
um, AaDum og Ohlsen, og eftir þá
ýmsir aðrir, dansk-norskir lautinantar:
Wetlesen, Frisach, Smith, Krog,
Scheel, Born og Aschlund. En upp-
drættir, strandmælÍDga-uppdrættir, eft-
ir það gefnir út á ríkiskostnað á ár-
unum 1818—1826, undir umsjón Löve-
nörbs aðmíráls. Nokkrum árum síð-
ar, 1831, hóf Björn Gunnlaugsson
sínar mælingar, á upplendinu, bygð-
um og óbygðum, og hélt því áfram 12
ár samfleytt, en studdist algerlega
við strandmælingarnar dönsku, eins og
þær voru (sbr. Andv. IX 12).
Á þeim mælingum, er hér hafa ver-
ið nefndar, er Uppdráttur íslands
bygður. þær eru ágætar, þegar hlið-
sjón er höfð á þeim tfma, er þær eru
gerðar á. Tilfæringar allar mjög ó-
fullkomnar þá í samanburði við þær
er nú tíðkast, aðferðirnar þó tekið enn
meiri breytingum til batnáðar, og fjár-
framlög áður af skornum skamti.
þess vegna vantar mikið á, að'verkið
sé svo fullkomið, sem nú er til ætlast.
En svo vér hverfum aftur að mála-
leitan Iautinants Ravns, þá var henni
vel tekið af herliðsstjórninni, og eftir
að samníngar nokkurir höfðu fram
farið með ráðaneyti sjóliðsmálanna og
hermálanna, var afráðið að senda hing-
að flokk þennan til landmælinga. En
með því að það fyrirtæki kostar stór-
fé, þótti réttara að miða starfið ekki
eingöngu við verk það, er lautinant
Ravn hefir með höndum, heldur gera
það svo víðtækt, að með því sé feng-
inn verulega góður grundvöllur fyrir
fullkomna mælingu landsins, hve nær
sem í hana yrði ráðist. f>ess vegna
ætlar flokkurinn til Akureyrar, að
loknu starfi sínu hér — í lok júlí-
mánaðar — til þess að leggja þar
samskonar undirstöðu til Iandmælinga
eins og hér, og dvelur þar í ágúst og
septembermánuðum.
Undirstöðulínur höfðu í byrjun ald-
arinnar verið mældar á Akranesi og
við Akureyri, en það verk er nú ó-
nýtt af þeim ástæðum, sem áður eru
sagðar. Vegna mannfjölda þess og
miklu tilfæringa, sem til mælinganna
þarf, þótti sjálfsagt, að þær færu nú
fram hér við Reykjavík, að því leyti
er Suðurlandi við kemur.
Mælingarnar hér við Reykjavík eru í
því fólgnar, að nákvæmlega er ákveð-
in vegalengdin milli staðar eins rétt
hjá Gróttuvita og staðar á ásnum
þar fyrir ofan, er vegurinn ofan að
laugunum liggur út af aðalveginum.
Auk þess er út frá þessari grunnlínu
mælt þríhyrningánet á svæðinu, sem
er í þrfhyrningi þeim, er myndaðist,
ef dregin væri lína milli Reykjavíkur
og Garða, önnur millj Garða og Hafn-
arfjarðar, þriðja milli Hafnaíjarðar og
Reýkjavíkur. Mörk eru reist á ýms-
um stöðum og mælingin klöppuð á
þau.
Að þessu starfi loknu, hér og Dyrðra,
verður, eins og áður er sagt, gert alt
það, er gera þarf, fil undirbúnings full
kominnar mælingar á landinu.
Hr. kapteinninn bað ísafold að láta
þess sem rækilegast getið, að nú
mætti ekki skemma mörkin. Auð-
heyrt var, að hann hafði orðið áskynja
einhverra slíkra spellvirkja, er mönn-
um væri gjarut til hér á landi, og er
það ekki Iítill vansi.
Mönnum ætti að skiljast það, sagði
hann, að þetta verk er unnið fyrir
ísland einvörðungu, og að það kostar
margfalt meira fé en landið ver nú í
sumar til mælinganna á Reykjanesi.
Sé mörkunum spilt, þá er þetta verk
ónýtt að miklu leyti, og með því væri
landinu unnið stórtjón.
Topografiska deildin af herliðsstjórn-
inni dönsku hefir verið meira en 60
ár að mæla Danmörk og Færeyar til
þess að geta búið til uppdrátt af land-
inu eftir hlucfallinu Vaoxwo' Mælingin
á Færeyum einum nam 150—200 þús-
und krónum. Auðvitað getur aldrei
komið til mála, sagði hr. kapteinninn,
að mæla ísland svo nákvæmlega.
Kostnaðurinn við það mundi skifta
miljónum og til þess mundi þurfa af-
arlangan tíma. En uppdrátt þyrfti
að gera af landinu svo stóran og ná-
kvæman, að unt væri að rata um land-
ið eftir honum. Hann hugsaði sér
þann uppdrátt eftir hlutfalhnu Viooooo>
nér um bil 5 sinnum stærri en upp-
drátt Bjarnar Gunnlaugssonar, en tók
það jafnframt fram, að nú væri hann
farinn að tala um mál, sem algerlega
Iægi utan við sinn verkahring.
Ðjúpsett ráð.
Hr. ritstjóri! Eg er »Þjóðólfs«-vinur,
há-þjóðólfskur. tek með öðrum orðum
trúanlegt alt það, er »Þjóðólfs«-ritstjór-
inn vill innræta almenningi um vitsmuni
sína, stefnufestu, ættjarðarást og annað
ágæti.
Þess vegna get eg ekki bundist þess,
að láta þess getið, að Isafold misskilur
vin minn »Þjóðólfs«-ritstjórann, þegar
hún er að gera grein fyrir undirskrift
hans undir hlutafélagxbanka-pöntunina
nafnkendu.
ísafold hefir bent á það, að »Þjóð-
ólfs«-ritstjórinn hafi, ásamt Benedikt
heitnum Sveinssyni og fleiri merkis-
mönnum, skorað á forgöngumenn hluta-
fólagsbankans væntanlega, að koma með
frumv. sitt á þingið, og snúist svo á móti
málinu, þegar Benedikt var látinn —
farið þá að tala um það sem landráð,
er hann hafði fáum mánuðum áður ver-
ið að panta.
Þetta er vitaskuld ómótmælanlegt.
Ut af þessu hefir svo Isafold dregið
þá ályktun, að Ben. Sveinsson hafi feng-
ið »Þjóðólfs«-ritstjórann til þess að
skrifa undir þessa áskorun, án þess að
ritstjóri sá hefði nokkurt vit á, hvað
hann var að gera, og að svo hafi aðrir
menn, að B. S. látnum, fengið hann til
að snúa við blaðinu; og alt af sé hann
í höndunum á einhverjum, því að vits-
munirnir sóu af skornum skapiti.
En þar skjátlast ísafold. Hún veit
ekki, hvað vitsmunir þess inanns eru
ofboðslegir, hve forspár hann er og fram-
synn, hve nærri því ískyggilega djúp-
sett þau ráð eru, sem undan hans rifj-
um renna. En það er líka naumast
von; því að ekki er á hvers manns Valdi
að stika slíkt hyld/pi.
Eg get það og sjaldnast; eg segi mig
ekki meiri mann en eg er.
En það vill svo til, að í þe.tta skifti
get eg það.
Ritstjórinn sá það af sinijii mögnuðu
vitsmunagnægð, að ekkert mundi verða
úr hinum fyrirhuguðu landráðum, nema
hann styddi þau í byrjuninni; meðan
hann væri á lífi, mundi enginn maður
dirfast að brugga þjóðinni önnur eins
meinráð og þau, að gera henni kost á
þeim peningum, sem hún þarfnast.
En svo mundu óhlutvandir menn sæta
færi, jafnskjótt sem ekki þyrfti lengur
að óttast viturleik hans og vaskleik, og
koma með peninga inn í landið; þá
mundu Islendingar standa alveg ber-
skjaldaðir fyrir voðanum.
Eina ráðið var nú bers/nilega það, að
láta hríðina ríða af, meðan ritstjóriun
væri enn á lífi. Eins víst og það var,
að það var á einskis manns valdi anu-
ars en hans að stemma stigu við pen-
ingavoðanum, eins áreiðanlegt var hitt
líka, að öllu var óhætt um allar ókomn-
ar aldir, ef hann fjailaði um málið og
færði það til heljar. Honum er til trú-
andi að ganga svo frá óvættinni, að
hún komi ekki upp aftur að eilífu, frem-
ur en bjargið, sem kölski velti fram af
Almannagj áar-barminum.
En til þess að eiga kost á að kveða
voðann niður, varð hann, eins og áður
er sagt, að stuðla að því, að voðinn lóti
nokkuð á sór bera. Þess vegna skrifaði
hann undir þetta hlutafélagsbanka-pönt-
unarskjal, sem nú hefir valdið svo miklu
umtali manna á meðal — greip til þess
úrræðis, sem grannvitrir menn hafa lagt
honum út til háðungar, af því að þeir
skilja ekki, hve ráð hans eru djúpsett
og vitsmunir hans óranusakanlega Of-
boðslegir.
Eins og nærri má geta, var það hann
— »Þjóðólfs«-ritstjórinn — sem fekk
Benedikt heitinn Sveinsson til þess, að
skrifa undir skjalið með sór og bindast
fyrir málinu á þingi, en ekki Benedikt,
sem teymdi ritstjórann á eftir sér, eins
og alment hefir verið tii getið. Hann
gerði það til þess, að fjandmenn þjóðar
vorrar — þeir, sem vilja gera henni
kost á peningum — skyldu vera því ó-
varari um sig fyrir »í»jóðólfi«. Alt var
með ráði gert. Hver átti svo sem
að geta varast það, að hann mundi
teyma svo gamlan og virðulegan vin
sinn og þjóðarleiðtoga út í ófæruna,
með þvl fyrirhugaða ráði að skipa hon-
um svo í flokk landráðamanna á eftir,
hvort sem hann yrði lífs eða liðinn?
Einhverjum veikum sálum kann nú
að finnast, að þetta hafi verið köld ráð
— kaldari en svo, að öðru eins göfug-
menni, prúðmenni og meira að segja
guðfræðing só til þeirra trúandi. En
það kemur til af því, að þeir
hafa ekki gert sór grein fyrirþví, hverj-
um brögðum mestu stjórnvitringar ver-
aldarinnar telja leyfilegt að beita, og
hverjum brögðum frægustu stjórnmála-
menn heimsins hafa beitt.
Það er ekki alt fallegt, sem Machia-
velli hefir kent veröldinni að só óhjá-
kvæmilegt til þess að stjórna þjóðunum.
Það er ófagurt sumt, sem Bismarck hefir
brallað til þess að koma fram ráðum
sínum. VStórmenni sögunnar, eins og
Machiavelli, Bismarck og ritstjóri Þjóð-
ólfs, verða ekki mæld á hversdagslegan
mælikvarða..
'Það sem á ríður, til þess að misskilja
ekki það stórmennið, sem síðast er tal-
ið, er þetta: að hafa það jafnan hugfast,
að hann er einn af djúpsæustu vitring-
unum í heimi stjórnspekinnar.
Annars fer allur skilningur á honum
út um þúfur og allir dómar um hann
verða fjarri öllum sanni. Og menn vill-
ast þá út í þá ímyndun, sem nú er
svo raunalega og átakanlega algeng, að
öll hans framkoma só blátt áfram hel-
ber aulaháttur.
Með vinsemd til yðar og lotningu
fyrir »Þjóðólfi« er eg
yðar einlægur
»pjóðólfst-vinur.
Skarlatssóttin.
i.
Enn hefir hún komið upp í einu
húsi hér í bænum, Vesturg. 30, og
borist þaðan upp í Kjós, að Möðru-
völlum, með stúlku, er hér hafði dval-
ið um tíma og einmitt í fyrn9Índu húsi,
veikst þar og legið vikutíma, en ekki
viljað láta vitja læknis og fólkið lík-
lega ekki vitað, að veikin var skar-
latssótt. þar veiktist svo tvent, barn
og vinnukona, skömmu eftir að hún
er farin. En í þetta hús eru menn
hræddir um, að hún hafi borist með
manni, er þar dvaldi nokkurar vikur
í vor og Magnús heitir, austan úr
Landeyum, en hafði verið áður suður
á Kalmanstjörn og háseti Jóhanns
frá Bakkakoti í botnverpingaróðrum;
vetrarvertíðina reri hann í Merkinesi.
Vitnast hefir, ennfremur, að pilturinn
frá Efri-Vegamótum, Rögnvaldur, er
hér veiktist fyrir nokkurum tíma, hafði
verið í vinnu áður með Magnúsi þess-
um að kjallaragrefti hjá fyrnefndu
húsi í Vesturgötu.
Flutt hefir hið veika fólk hér verið
alt í Framfarafélagshúsið til sóttkví-
unar, en heimili þess sótthreinsuð.
Bærinn Möðruvellir í Kjós einnig sótt-
kvíaður.
Ekki hefir að svo komnu til sóttar-
innar spurst víðar en þetta, en við
búið að svo verði þó þá og þegar,
hver veit hvað víða. Eigi að síður
eru allar hömlur við henni góðra
gjalda verðar og sjálfsagðar.
II
Hr. ritstjóri! Enn verð eg að taka
til máls um skarlats-sóttina.
það eru þessi ummæli yðar í ísa-
fold 20. þ. m. í grein um skarlats-
sóttina, sem gefa mér tilefni til þess:
»(Skarlats-sóttin)geturvelhafageynast
í húsuDum á Kalmanstjörn frá því er
Lónakotspilturinn lá þar í sóttinni,
og hver veit hverjir fleiri (auðkent af
mér: f>. J. Th.) Er það hrapalleg
yfirsjón, að kotið það var ekki sótt-
hreinsað eftir«.
Eg skal ekkert un> það segja, hvort
skarlats-sóttin getur hafa geymst í
Kalmanstjarnarhúsunum frá því er
Lónakotspilturinn lá þar, en undar-
legt er það, að enginn skuli enn hafa
sýkst í Höfnum af skarlats-sótt, ef
mikið er af sóttnæmi þar. Og það
vil eg segja, að mér þykir ekki rótt
að gefa í skyn, að fleiri hafi legið í
sóttinni í Höfnum en þessi margnefndi
drengur. Orðin: »hver veit hverjir
fleiri«, benda til þess.
Skömmu eftir að Lónakotspilturinn
fór frá Kalmanstjörn, fór egrannsókn-
arferð þangað og gaf eftír það þá
skýrslu til landlæknis, að þar væri þá
enga skarlats-sótt að finna og engin
merki á heimilismönnum til þess, að
þeir hefðu næst-undanfarna tíð haft
skarlats-sótt. Nokkurum dögum seinna
skoðaði eg aftur, ásamt landlækni, og
var heldur ekki þá skarlats-sótt sýni-
leg. — þetta hefir alt komið opinber-
lega fram.
Hvernig stendur þá á því, að þér
gefið í skyn, að fleiri hafi veikst á
Kalmanstjörn en Lónakotsdrengurinn?
— Orsökin til þess getur naumast ver-
ið önnur en sú, að þér rengíð skýrslu
DQÍna; en af hverjum ástæðuih, er mér
ókunnugt um. Eg get því ekki annað
en krafist þess, að þér færið rök, full
gild rök fyrir því, að fleiri hafi sýkst
af skarlatssótt á Kalmanstjörn en þessi