Ísafold - 21.07.1900, Side 2

182
fyrir, um hve mikið er teflt, hann
tekat á hendur margfalt meiri ábyrgð
en hann er fær mm, ef tómlæti hans
verður að baga.
Vextir af lánam
- í hlutafélagsbankanum.
feirri flugu hefir verið komið í
munn sumum mönnum, að vextir af
peningalánum í hlutafélagsbankanum
væntanlega muni sjálfsagt verða mjög
háir.
Alls engin ástæða, sennileg né ó-
sennileg, skynsamleg né heimskuleg,
hefir verið fyrir þessu færð, svo .oss
sé kunnugt. það hefir að eins verið
fullyrt, að sá banki ætli að lána Is-
lendingum fé gegn okurrentum. Og
svo bafa sumir orðið til að trúa því í
blindni og bera það út.
Sannleikurinn er pú einijiitt sá, að
allur líkur eru til þess að vextirnir
hjá hlutafélagsbankanum verði lágir
fyrsta sprettinn. þegar frá iíður,
og bankinn hefir komið út mikilli
seðlaupphæð og nokkurn veginn reynsla
er fengin fyrir arðvænleik ýmissa fyr-
irtækja hér á landi, virðist mega búast
við að vextirnir verði hér eins og í
öðrum löndum.
Bankinn hlýtur sem sé að leggjaalt
kapp á það að nota seðlaútgáfuréttinn
sem allra mest. En því hærri sem
vextirnir eru, því meira dregur að sjálf-
sögðu úr lánunum.
Hve mikið undir því er komið fyr-
ir bankann að geta lánað seðla sína,
þótt ekki sé nema gegn lágum vöxtum,
getur hver maður séð, ef hann hugs-
ar sig dálítið um.
Fyrir hverjar 400 krónur, sembank-
inn gefur út í seðlum, þarf hann að
hafa hjá sér 100 krónur í gulli. Gerum
ráð fyrir, að hann borgi 4 kr. um ár-
ið í vexti af þesBum 100 krónurn. En
þó að hann láni seðlana út gegn hálfum
þeirn vöxtum, er hann borgar sjálfur
af gullinu, 2'/», fær hanu 8 kr. í vexti
af þeim. Láni hann seðlana út gegn
jafn-háum vöxtum sem hann borgar
sjálfur, if, fær hann 16 kr. Hann
fær, þá með öðrum orðum, 16°/» í vöxtu
af þeim gullforða, er hann borgar
Sjálfur 4”/o vexti af.
þetta ætti að sannfæra alla skyn-
sama menn um það, hvílík fjarstæða
það er að gera sér í hugarlund, að
bankinn muni verða um skör fram örð-
ugur í vaxtakröfum og á þann hátt
draga úr lántökunni, þó að honum
bjóðist hæfileg trygging.
Bankinn vill auðvitað græða. Með-
an hann hefir mikið af seðlum fyrir-
liggjandi, eins og hann hlýtur að hafa
í byrjuninni, ríður honum á að setja
ekki vextina hærri en svo, að seðlarn-
ir gangi sem mest út. Og eins og
þegar er sýnt, getur hann grætt á
þeim, þó að vextirnir séu afarlágir.
Sterkarí hvöt en þetta til þess að
halda vöxtunum niðri, gæti bankinn
naumast fengið. Og vextirnir gætu
ekki orðið háir hér á landi fyrst um
sinn, nema eftirspurnin eftir þeim yrði
margfalt ríkari en nokkur maður ger-
ir sér nú í hugarlund.
Útlendir ferðamenn.
Mr. Fredk. W. W. Howell frá Bir-
mingham, er hér hefir ferðast um land
margsinnis áður, kom hingað til bæj-
arins fyrir fám dögryn með flokk ferða-
manna: Miss Hastie, Captain Cope,
Mr. Bisiker, Mr. Glen, Mr. Thomas
og Mr. Hill. Miss Hastie hafði geng-
ist fyrir ferðalaginu.
Flokkurinn fór Kjalveg og var 16
daga á leiðinni frá Akureyri, tjaldaði
við Aðalmannsvatn, á Hveravöllum, í
þjófadal, í Gránanesi, í Hvítárnesi,
við Sandá og við Geysi. Miss Hastie
og Mr. Hill fengust einkum við að
safna sýnishornum af jurtagróðrinum,
Mr. Thomas við jarðfræðisrannsóknir
og Mr. Bisiker bjó til uppdrátt af leið-
inni frá Hveravöllum til Hvítárvatns.
Veðrið var gott og útpýnið einkar-
fagurt. Hvítárvatn fult af háum jökl-
um. Um baráttu frosts og funa í
Kerlingarfjöllum þótti ferðamönnunum
afarmikils vert. þeir Mr. Hill og Mr.
Howell fóru upp eftir einum afdaln-
um þar, þangað til þeir komu þangað
er jökullinn nær alla leið ofan að laug-
unum; þar hefir gufan búið til afar-
mikla hella í jökulinn.
Bitsíminn og alþýðan.
Fyrir blaðamenn og kaupmenn, en
ekki fyrir alþýðu manna, halda þeir
að rirsíminn verði — þeir menn, sem
ekki bera nokkurt skyn á það mál.
Auðvitað hefir ritsíminn áhrif á
blaðamenskuna, og þau stórvægileg.
Hann gerir blöðunum kost á að flytja
þjóðinni fréttir af sínu eigi landi og
utan úr heimi langt um fyr en ella.
Og að sjálfsögðu gerir hann útgáfu
blaða kostnaðarsamari, fyrirhafnar-
meiri og víðtækari en hún er nú.
Hvort hann gerir hana að sama skapi
arðsamari, er undir því komið, hve
mikils virði þjóðin telur sér breyting-
arnar. Blaðaútgefendur hafa eksert
annað en aukna fyrirhöfn og aukinn
kostnað af breytingunni, svo framar-
lega sem þjóðinni þykir ekki mikils
um hana vert.
En kaupmennirnir þá? Er ekki
gróðinn af ritsímanum þeim sjálfsagð-
ur? Og fellur sá hagur á nokkurn
hátt alþýðu manna í skaut?
Orð leikur á því, að ýmsir af auð-
ugustu kaupmönnunum, sem reka
verzlun hér á landi, séu ritsímanum
mjög andvígir, og að þeim leiki hugur
á að gera því fyrirtæki allan þann ó-
greiða, sem í þeirra valdi stendur.
Hvort sem þetta er nú satt eða
ekki, þá er það að minsta kosti mjög
skiljanlegt.
Einn aðalörðugleikinn við verzlun hér
á landi er áhcettan. Tímunum saman
á hverju ári eru kaupmenn hér á
landi að kaupa vörur og selja þær,
án þess að hafa bugmynd um, hvort
þeir geri sér það f skaða eða ábata,
af því að þeir fá þá engar fregnir af
markaðinum í öðrum löndum. Af
sömu ástæðu geta þeir oft ekki held-
ur vitað, hve nær mest ríður á að koma
vörum á markaðinn.
þetta spillir að sjálfsögðu verzlan-
inni að stórum mun. Meðal annars á
þann hátt, að kaupmenn verða að
leggja á vörurnar fyrirþessari áhættu,
svo að þær hljóta að verða töluvert
dýrari fyrir bragðið.
En eigi síður á þann hátt, að vfða
á landinu girðír það fyrir alla veru-
lega samkepni. Vegna þess, hve á-
hættan er mikil, geta ekki aðrir en
auðmenn rekið verzlun að nokkurum
mun víða hór á landi. Og þar sem
samkepnína vantar, er alþýðan að
sjálfsögðu á kaupmannanna valdi.
Af þessum ástæðum er einkar-vel
skiljanlegt, að auðmönnum, er verzla
hér á landi, búi annað rfkara f huga
en að fá hingað ritsíma. f>ar sem
annars getur verið um nokkura einokun
að ræða, hlýtur hún að líða undir lok
með ritsímanum. Enda sagði fyrir
nokkurum árum einn af mestu Islands-
vinunum, sem hér hafa við verzlun
fengist, Otto Wathne, við þann, er
þetta ritar, að hann hefði í hyggju að
gefa 3000 kr. til þess að fá ritsíma
til Seyðisfjarðar, sf þess yrði kostur.
En almennings vegna væri það ein-
göngu; sjálfur hefði hann ekkert ann-
að en óhag af breytingunni; því að þá
gætu allir farið að verzla.
f>etta, sem hér er sagt, er í ná-
kvæmu samræmi við reynslu þá, er
orðið hefir á við sams konar breyting
hjá öðrum þjóðum, sem eru í fjarlægð
við markað menningarþjóðanna og
hafa fengið ritsímann seint, eins og t.
d. í Kína. Áður en ritsími kom þang-
að, tókst einstökum Norðurálfukaup-
mönnum að raka þar saman auð fjár.
En það var ekki á færi nema örfárra
manna; aðrir stóðust ekki áhættuna.
Bitsíminn færði niður verzlunargróð-
ann, en gerði hann jafnframt tryggari
og áreiðanlegri. Nú komast miklu
fleiri að til þess að verzla með sæmi-
legum ágóða, en enginn getur grætt eins
mikið á þeirri verzlun eins og áður.
Hér á landi hljóta áhrifin af ritsím-
anum að verða alveg hiu sömu. Hann
girðir fyrir ósanngjarnlega mikinn
gróða Btórauðugra kaupmanna, sem
geta staðist stjórtjóu — hafa fjármagn
til að bíða þangað til þeir geta unnið
það upp aftur á alþýðu manna —, en
gerir verzlunina margfalt greiðari að-
göngu fyrir efnalitla menn.
f>að er með öllu óhjákvæmiJegt, að
ritsíminn breyti verzluninni hér á
landi til stórra muna, og þær breyt-
ingar hljóta allar að verða til batnað-
ar frá sjónarmiði alþýðunnar.
Gætum nú að kostnaðinum.
Ef vér gerum kostnaðinn við lagn-
íngu landsímans 70,000 kr., sem er
hærra en áætlað er, og skiftum hon-
um niður á þau 20 árin, sem vér eig-
um að leggja fé til sæsímans, þá verð-
ur hann, með 4°/0 vöxtum og afborgun,
5,600 kr. á ári. Árskostnað við að
nota landsímann má telja 20,000 kr.,
og er mjög vel í lagt. Tillagið tilsæ-
símans er 35,000 kr. ári. jþetta verð-
ur samtals 60,600 kr. á ári fyrstu 20
árin. f>á er lagning landsímans borg-
uð að fullu og tillagið til sæsímans
sömuleiðis úr sögunni.
Hvað halda menn nú, að viðskifti
íslendinga þurfi að batna mikið, til
þess að jafna þennan 60 þús. króna
árskostnað? Vér gerum ráð fyrir, að
viðskiftin standi í stað og nemi 15
milj. króna.
|>au þurfa að batna um 2/5°/0. Með
öðrum orðum: Hver 100 kr. viðskifti
þurfa að batna um 2/5 úr einum eyri, til
þess að verzlunin borgi þennan kostn
að, þó að vér hefðum alls engar tekj-
ur af ritsímanum.
Eða tökum annað dæmi. Vér kaup-
um 780,000 pund af kaffi og 220,000
pund af sykri. Ef kaffipundinu þok-
aði niður um 2 aura og sykrinu nm
aðra 2 aura, bvortveggja varan yrði
þeim mun ódýrari á ári hverju þessi
20 ár, seru um er að ræða, þá væri
fenginn á þeim tveim vörutegundum
allur kostnaðurinn, sem oss er ætlað
að hafa af ritsímanum, þó að vér
fengjum engar beinar tekjur af hon-
um, sem vér vitanlega fáum.
Af þessu geta menn séð, hve örlitlu
þarf að muna til þess að hagurinn
verði stórkostlegur, þegar verið er að
gera ráðstafanir til að bæta öll við-
skifti landsmanna. Sé á annað borð
nokkurt spor stigið í rétta átt í því
skyni, þá getur naumast hjá þvf far-
ið, að arðurinn verði miklu meíri en
sá kostnaður, sem hér er um að ræða.
Af ritsímanum hlýtur arðurinn að
verða ma-rgfaldur við tilkostnaðinn.
Að ætla sér í sparnaðar skyni að
hefta annað eins fyrirtæki, það er
sýnilega álíka gróðahnykkur eins og
að tíma ekki að bera hæfilega mikið
á túnið sitt.
það er gamla hygnin nafntogaða,
sú að spara eyrinn, en kæra sig koll-
óttan um krónuna eða hundrað krón-
urnar.
Auðvitað hefði ritsíminn margvísleg á-
hrif utan verzlunarinnar. Áður hefir
ísafold gert allrækilegá grein fyrir því,
hve mikils mundi verða um hann vert
fyrir sóttvarnir hér á landi. Sigling-
um hér við land, ekki sízt 1 ísárum,
muudi hann koma að hinu mesta
haldi og þá ekki síður hskiveiðum. Og
með honum mætti með öllu girða fyrir
matvcela- og fððurskort í sveitunum,
hve nær sem unt yrði að ná til þeirra
sveita fyrir hafís. Horfellishættan ís-
lenzka væri þá að kalla má úr sög-
unni.
Alt er þetta stórvægileg atriði fyrir
alla þjóðina. En að sjálfsögðu borgar
verzlunin ein — umbæturnar, sem á
henní verða — öll þau fjárframlög til
ritsímans, sem oss eru ætluð, og von-
andi margfaldlega.
Enda er það og nokkuð íslenzk
skarpBkygni, að berjast með hnúum
og hnefum gegn þeirri breyting f
menningaráttina, er reynd hefir verið
til þrautar í öllum framfaralöndum og
sózt er eftir af öllum þjóðum að kom-
ist út á hvern útskækil landanna.
Skarlatssóttin.
Heldur magnast hún hér í bænum,
þótt hægt fari. Eru nú 10 alls sótt-
kvíaðir í Framfarafélagshúsinu, en 8 í
heimahúsum (3 húsum). Sumir þess-
ara 18 eru þó á góðum batavegi.
Einn sjúklingurinn í Framfarafélags-
húsinu er barn sunnan úr Garðahverfi.
Einn hefir dáið frá því um dagirn
(barn Jóns Ólafssonar ritstjóra, á 4.
missiri).
Svo er að heyra,að vel takist sóttkví-
unin í Kjósinni (Möðruvöllum) og í
Borgarfirði (í Bakkakoti). Hefir sótt-
in ekki gert vart við sig víðar í þeim
héruðum.
þá er grunur um sóttina á einum
bæ í Hrútafirði, Fögrubrekku, og hef-
ir hann verið sóttkvíaður í bili, eftir
ósk bóndans þar, þorvalds Ólafssonar.
Gizkað á, að þangað hafi sóttin bor-
ist með kaupafólki hér að sunnau.
Einhverjir vilja að sögn skíra hana
»rauða hunda«, sem enginn mun vita
,til að hér gangi annars neinsstaðar né
hafi gengið mörg ár.
Yfirleitt er almenningur mjög lög-
hlýðinn við sóttvarnarráðstafanir lækn-
anna, sem sýnt hafa þegar þann mikla
og góða árangur, að veikin er mjög
strjál enn, þótt nú sóu hér um bil 3
mánuðir síðan hún hófst fyrst. Dauði
3 barna úr henni sýnir mönnum og í
tvo heimana.
|>ó er ekki enn trútt um, að stöku