Ísafold - 11.08.1900, Qupperneq 1

Kemur ut ýmist einu sinni eða
tvisv. i viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 krv erlendis 5 kr. eða
l'/s dolL; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé til
átgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
Keykjavík laugardaginn 11. ágúst 1900.
51. blað.
XXVII. árg.
1. 0. 0. F. 828I09. ________________
Forngripaaafnið opið md,, mvd. og Id.
11—12.'
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Lanasbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
ind., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækning á spitalanum
■fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning i Hafnarstræti lb
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Islendingar og Danir.
Sfcúdentaleiðangurinn er áþreifanleg-
asti votturinn þess, hver breyting er
að verða á hug Dana í vorn garð.
Fleiri merki góðvildar-nýgræðingsins
höfum vér séð; en þetta er víðtækast,
ljósast, ómótmælanlegast.
Vitanlega er það hverju orði sann-
ara, sem dr. Georg Brandes segir, að
danska þjóðin hefir engan þátt átt í
misindis-atferli dönsku stjórnarinnar
við íslendinga, fyr og síðar. En tóm-
læti hennar um alt það, er ísland hef-
ir varðað, hefir verið nokkurn veginn
svo magnað, sem það gat verið. Lang-
flestir Danir hafa áreiðanlega um ís-
land hugsað sem hálfgildings-eyðisker
einhyersstaðar norður í höfum — þá
sjaldan er þeir hafa þangað hugan-
um rent — og um menn þá, er bú-
stað ættu þar norður frá, sem lítt sið-
aða fáráðlinga, er væru og hefðu ávalt
verið Dönum eingöngu til þyngsla.
En á síðustu árum hafa nokkurir
beztu og vitrustu menn þjóðarinnar
lagt kapp á að útrýma þeim skilningi
á Islandi og íslendingum. Og einn ár-
angurinn af viðleitni þeirra er stú-
dentaleiðangurinn. Fyrir fám árum
hefði verið lítt hugsandi að fá slíku
framgengt, þó að einhver hefði reynt
það. Hve nær sem danskir stúdentar,
er ekki hafa átt kost á að sjá neitt af
öðrum löndum, hefðu lagt út í dýran
og örðugan skemtileiðangur fram að
þessum tíma, má ganga að því vísu,
að förinni hefði verið heitið eitthvað
annað en til Islands, til einhverra
staða, er þeir hefðu heyrt meira látið
af, einhverra stöðva, sem þeir hefðu
gert sér í hugarlund, að betur mundu
svala nýbreytnis- og menningarþorsta
þeirra, og vekja hjá þeim glæsilegri
endurminningar eftir á.
Og ekki hefðu viðtökurnar, sem stú-
dentarnir hafa fengið hér á landi, ver-
ið sérlega líklegar fyrir nokkurum ár-
um. Ekki bvo að skilja, að vór mikl-
umst af því, hve glæsilegar þær hafa
verið. því fer fjarri. En hitt er víst,
að við þeim hefir verið tekið af eink-
ar hlýum hug. Og vafalaust er óhætt
að fullyrða, að leitun sé á þeim manni
um þvert og endilangt landið, er ekki
væri boðinn og búinn til að fagna þeim
sem vinum og frændum, ef hann ætti
þess nokkurn kost.
f>etta hafa áunnið hér á landi orð
þeirra manna, er reynt hafa að koma
þjóðinni í skilning um, að óvildin gegn
Dönum só heimska og tjón.
f>ví verður ekki neitað með réttu,
að þessi óvild hefir átt alldjúpar ræt-
ur í hugum íslendinga til skamms
tíma. Sú tíð hefir verið á þessari öld,
að mestu og beztu menn þjóðar vorr-
ar hafa átt eigi alllítinn þátt í að
blása að óvildarkolunum og aftra því,
að Islendingar færu að líta á Dani á
nokkurn annan hátt en hverja aðra
útlenda þjóð, er jafn-vís væri til mein-
gerða sem góðvildarathafna í þeirra
garð.
Og sú var tíðin, að þetta var að
minsta kosti skiljanlegt. f>að kann
að hafa verið misráðið. En það var
ekki einber heimska og ekki einbert
tjón.
Vináttan var ekki sem fýsilegust,
meðan allir leiðtogar dönsku þjóðar-
innar voru sammála um, að virða ætti
landsréttindi vor að engu, girða fyrir
alla þjóðlega sjálfstæði vora og fara
með þetta land sem væri það ein sýsl-
an í Dmmörku.
Auðvitað má segja, að danska þjóð-
in hafi þar ekki átt hlut að málum.
Og það er satt. Hún lét það af-
skiftalaust. f>að er hluturinn. Hún
sýndi ekki þá rögg af sér, að hún
gerði sjálfri sér grein fyrir, hvort henn-
ar eigin höfðingjar væru að beita rangs-
leitni gegn lítilli og fátækri menta-
þjóð, sem unni frelsi sínu og sjálfstæði.
Danska þjóðin lét sig það enguskifta,
þegar þessir höfðingjar hennar voru
að reyna að beita íslenzku þjóðina
þeim brögðum, er hefðu gersamlega
riðið henni að fullu, ef þsim hefði
framgengt orðið.
Sjálfsagt hefðu íslenzkir mentamenn
átt að reyna að sannfæra Dani, vekja
hjá þeim einhvern skilning á íslenzk-
um málum. Ekki er óhugsandi, að
það hefði tekist. En víst er um það,
að leiðtogar íslenzkra mentamanna
treystu þeim ekki til þess, bjuggust
fremur við hinu, að peir mundu láta
sannfærast af Dönum, ef mikið yrði
um vináttuua. Og hvar voru íslenzk-
ar landsréttindakröfur staddar og í
hvert horf var íslenzk þjóðernisbarátta
komin, ef svo færi?
Að öllum líkindum hefir þessi mið-
ur vingjarnlega stefna, sem fram var
fylgt andspænis Dönum, orðið til þess
að tryggja þjóðernismeðvitund vora,
gefa henni festu. Og vel má vera, að
á því hafi verið meiri þörf en flestu
öðru, svo að tilvinnandi væri að nokk-
uð slæddist með af öðru lakara, svo
sem hrokanum og sjálfbirgingsskapn-
um.
En hvað sem því líður, er það að
miusta kosti víst, að nú þurfum vér
ekki á neinni fáþykkju, neinni afkví-
un að halda. það hefir oss íslend-
ingum vaxið fiskur um hrygg á þess-
ari óld, að nú væri öllum mannlegum
kröftum ofvaxið að uppræta þá með-
vitund úr hugum vorum, að vér séum
þjóð, er hafi sama rétt eins og aðrar
þjóðir til þess að lifa sjálfsfcæðu lífi.
j?ví nánari kynni sem vér höfum af
jafn-gagnmentaðri og jafn-framtaks-
samri þjóð eins og Dönum, þvi betra.
Um það geta nú ekki lengur verið
skiftar skoðanir meðal skynsamra
manna. þ>að er eitt af vorum aðal-
meinum, hve ótrúlega lítið verður stöð-
ugt úr þeirri viðkynning. A hverju
ári sendum vér til Kaupmannahafnar
heilan hóp af ungum og efnilegum
námsmönnum. Og allur þorri þeirra
kemur aftur jafn-fróður eins og þegar
hann fór um þau öfl, sem eru, þrátt
fyrir langvint og dæmafátt stjórnmála-
ólag, að knýa þjóðina dönsku áfram
til meiri mentunar og velgengni en
hún hefir nokkuru sinni áður öðlast.
Á þessu verður að ráða bót. f>að
er fáránleg rangsleitni gegn Bjálfum
oss að færa oss ekki betur í nyt en
vér gerum það færi, sem vér höfum á
að kynnast einni af bezt mentuðu
þjóðunum í Norðurálfunni.
f>að er ekki svo að skilja, að vér
eigum að láta þar við lenda. Næst
einangraninni og afkvíaninni getur
ekkert hleypt meiri kyrkingi í þjóðlíf
vort en það, að einblína á einhverja
e i n a þjóð og sækja til hennar alt
vort vit. Vór eigum að opna alla
glugga mót sólargeislum andans, eins
og skáldið kemst að orði. Og þánær
engri átt að byrgja þá gluggana, sem
einna bezt vita mót mentageislunum.
En aðalskilyrðið fyrir ávaxtarsamri
samvinnu er vafalaust það, að stjórn-
málaþrefinu megi linna. Ekkert æsir
meira úlfúðina, ekkert varpar meiri
kulda inn í hugina en sú tilfinning,
að þjóð vorri sé svo illa stjórnað af
dönsku valdi, að ætfcjörð vor verði
fyrír bragðið að sætta sig við fátækt-
ina eina og vesaldóminn.
En þegar deilunum út af öllum þeim
andhælisskap linnir, þá er ekki auð-
sætfc, hvað ætti að vera því til fyrir-
stöðu lengur, að íslendingar allir fari
að líta á Dani þann veg, sem oss vit-
anlega ber á þá að líta — svo sem
góðvildarríka bræður, er með sinni
margháttuðu og vönduðu menníng eru
í mörgum efnum sjálfkjörnir til þess
að vísa oss leiðina til aukinnar vel-
gengni og þjóðþrifa.
Skarlats-sóttin j
hefir ekkert færst út hér í bænum
þessa viku og ekki spurst til hennar
annarsstaðar, víðar en áður.
Póstgufusk. Ceres
lagöi á stað í gærkveldi austur um
land og norður. Með því fór meðal
annara Páll Olafsson og þau hjón heim
til sin aftur; ennfremur Jón A. Hjaltalxn,
skólastjóri frá Möðruvöllum, er kom um
daginn með skipinu frá Skotlandi og
hafði brugðið sér áður til Noregs.
Bankamálið í Andvara.
Athugasemdir
frá
Halldóbi Jónssyni.
III.
Frv. um hlutafélagsbankann ætlast
til, að allir hluthafar, eins landssjóður
sem aðrir, borgi hluti sína inn til hans
í peningum (gulli). þeir eiga því all-
ir að standa jafnt að vígi. Bankinn
hefir í höndum 5 eða 6 milj. kr. í
gulii og arður sá, sem af því fæst, að
frádregnum kostnaði, á að skiftast
jafnt milli allra hluthafa, að tiltölu.
En nú sér hlutafél.bankinn, að gróð-
inn, sem hann getur aflað sér. með
þessu gulli, getur ekki orðið neitt sér-
lega glæsilegur. Hann fer því til lands-
sjóðs og biður um rétt til seðlaútgáfu,
því að með því að fá hana getur hann
2—-3-faldað starfsfé sitt, án þess að sá
fjárauki kosti hann nokkuð varulegt.
Fyrir því er það, að mér virðist það
ekki sanngjarnt, að landssjóður skuli
ekki vera neitt rétthærri en aðrir hlut-
hafar bankans að því er gróðann snert-
ir, þótt hann leggi til frarn yfir aðra
hluthafa seðlaútgáfuréttinn, sem að
sjálfsögðu verður aðalmjólkurkýrin fyr-
ir bankann. það getur þó hver heil-
vita maður skilið, að það er seðlaút-
gáfuréttinum að þakka, að hlutafélags-
bankinn getur haft á vöxtum milli
tvöfalt og þrefalt meira fé heldur en
stofnfé hans er, sem er sama sem, að
hann getur haft tvöfalt til þrefalt
meiri tekjur á ári, en hann mundi
annars geta haft. Fyrir þessi hlunn-
indi vil eg, að hann borgi landssjóði
eiW vað sannsýnilegt. En 5000 kr. á
ári kalla eg smánarboð, þegar í aðra
hönd er takmarkalaus seðlaútgáfurétt-
ur, er nota má í nær heila öld, bæði
hér á landi og í Danmörku. Bitdóm-
arinn svarar mér: #Landið getur sjálft
ekki gert sér seðlaútgáfuréttinn arð-
berandi á nokkurn annan hátt. En
eg kalla ekki petta arðberandi, að fá
einar 5000 kr. á ári í 20 ár; þar sem
þó seðlarnir hafa hingað til gefið um
20 þús. kr. arð landinu, eins og eg
hefi sannað hér að framan, væri það
fjárhagsleg afturför fyrir landið að
kasta honum burtu fyrirsvo lítið verð.
Ritdómari segir: Seðlaútgáfuréttur-
inn getur ekki gefið hér á laudimeira
en 40—50 þús. kr. og það nægir ekki
til þess að kosta 4 banka hér á landi.
Eg svara: þetta er að vísu rétt, en
hví á að heimta það, að seðlaútgáfu-
rétturinn einn kosti öll útgjöld 4 banka ?
Getur ekki banki haft tekjur af fleiru
sér til styrkfcar en seðlaútgáfuróttinum?
Eg hef hvergi sagt, að það muni
ekki svara kostnaði fyrir landssjóð, að
gerast hluthafi í þessum fyrirhugaða
banka. En eg hef að eins sagt með
rökum : »Ef ísland getur ekki fengið
ódýrara fé að láni, en gegn 6f vöxt-
um á ári, þarf þessi hlutafélagsbankí
að hafa úti á ári hverju yfir 10 milj.
kr. með til jafnaðar ekki minna enn
4^°/. vöxtum til þess að lántakan og
hlutfcekning í bankafélaginu geti borg-
að sig fyrir landssjóð (bls. 105). þetta
er ein8 og allir sjá nokkuð annað.
Eg hef að eins bent á, hvað til þess
útheimtist, að hluttakan borgi sig, sem
sé: lægri vextir af láni landssjóðs eða