Ísafold - 11.08.1900, Blaðsíða 2

202
meira í veltu en 10 milj. kr. og hvort-
tveggja er ógn bugsanlegt. Afleiðing
af rökaemdafærslu minni er því ekki
aú, að bankinn þoli ekki að borga
neitt sæmilegt fyrir seðlaútgáfuréttinn,
enda munu jafnvel þau fyrirtæki, er
gefa 6°/» í hreinan arð þykja sæmilega
arðberandi og þola að borga dálítið.
Einkennilegt er það, hve miklu betri
ætlast er til að landssjóður verði við
blutafélagsbankann heldur en við sitt
eigið barn, landsbankann; landsbank-
anum lánar bann f milj. kr. í seðlum
gegn 1°/= á ári, en blutafélagsbanbinn
á að fá takmarkalausan seðlaútgáfu-
rétt í 90 ár fyrir 5000 kr. borgun í
ein 20 ár. Hitt er og að eins útúr-
snúningur og á ekkert skylt við rök-
semdafærslu mína: »að vér getum
ekki notað seðlaátgáfuréttinn mikið,
mjög mikið í öðrum löndum#. Eg fer
ekkert út í að rannsaka það. En
hugsi maður sér dæmið svo, að Island
vildi eitt stofna banka, og eiga banka
með slíku fyrirkomulagi og hlutafélags-
bankinn, þá má sýna fram á, hvað til
þess útheimtist, að slíkt fyrirtæki gæti
borgað sig:
Kostnað við bankahaldið eins og eg
bef áður reiknað . . . 90.000 kr.
6/. vextir af 2 milj. kr. láni 120,000 kr.
Gjaldið 210,000 kr.
Hafi slíkur banki úti um 5 milj. kr.
að jafnaði árið um kring, með 4l/s%
vöxtum, pá borgar hann sig, og til
þess hefir banD nægan gullforða eftir
reglu blutafélagsbankans. Og slíkur
banki hefði þó þann kost, að vér ætt-
um hann allan og gætum ráðið hon-
um öllum.
IV.
Kitdóm. segir: »|>að liggur í augum
uppi, að verði hagur Islendinga fyrir
borð borinn í fulltrúaráðinu, þá er al-
þingi og ráðgjafanum um að kenna«.
En þetta er ekki rétt, því að alþingi
velur að eins 2 af þeim 6, er myDda
fulltrúaráð úti í Kaupmannahöfn, og
er því ekki hægt að kenna alþingi um
það, þótt þessir 2 lendi þar í minni
hluta og verði ofurliði bomir. Af þess-
ari villu ritdóm. leiðir aftur að fyndni
hans um amtsráð, sýslunefndir og
hreppsnefndir fer fyrir ofan garð. Eins
er það ósanngirni af ritdómaranum að
heimta það af mér, að eg telji fyrir-
fram upp spurningar þær og tilfelli
þau, er í framtíðinni kunna að liggja
fyrir bankaráðunum til úrskurðar, og
bendi svo á, »í hverju efni yfirráðum
þeirra (o: Islendinga) verði ábótavant*.
|>að er heldur ekki rétt, að »þingið
hafi lagt hið mesta kapp á að tryggja
Íslendíngum hæfileg yfirráð yfir bank-
anum«, því að í því efni breytti neðri
deild engu í frumv., er fyrir lá, en
bætti að eins því inn, að landshöfð-
ingi skyldi koma í stað ráðgjafans í
forföllum hans. f>að hefir enga þýð-
ing að setja traust sitt til þeirra orða
frumv., að bankinn sé sbofnaður til
frekari umbóta á »fyrirkomulaginu um
peningamál Islands* . . . og til þess
ennfremur, að greiða fyrir og efla fram-
farir í verzlun, fiskiveiðum, iðnaði og
búnaði landsins*. Úr því engin refs-
ing liggur við, og hægt er að brjóta
þau að ósekju, og enginn getur fram-
kvæmt neina refsÍDg, þótt þau ákvæði
séu brotin, þá eru þau að eins dauður
bókstafur.
Ritdóm. segir, að starfið sem hann
(hlutafélagsbankinn) ynni bér, yrði að-
almælikvarðinn á hann. Já, það yrði
aðalmælikvarðinn.sem íslendingar legðu
á hann, en ekki erlendir hluthafar,
því að þeir vilja ekkert annað en græða.
Og hvernig eiga íslendingar og alþingi
að fá lagfæringar á því, sem þeim
kann að virðast ábótavant t. d. við
stjórn og ráðstafanir fulltrúaráðsins í
Khöfn? Fulltrúar alþÍDgis eru þar
jafnan í minni hluta ef á milli ber.
V.
f>að er ekki rétt, að »frumv. geri
beinlínis ráð fyrir því, að bankinn
verji einni miljón til fasteignarlána«.
Frumv. heimilar að eins lán gegn fast-
eignarveði, og það er alt annað.
Eg hefi hvergi sagt, »að bankinn
mundi ófáanlegur að lána til fiskiveiða*,
svo að ritdóm. er þar að berjast við
eigin orð sín.
|>að er sjálfsagt, »raunalega skoplegt«,
hverja hugmynd eg geri mér um á-
hrif hlutafélagsbankans, eins og hon-
um er fyrirkomið í frumv. En eg er
nú svo gerður, að eg lít ekki á alla
hluti í gegnum stórstækkandi græn
gleraugu. Eg býst aldrei við stórum
og snöggum stökkum í framförunum;
álít þau enda ekki holl, því að þeim
fylgja afturköst (Keaktion), er venju-
lega skilja marga fallna eftir á vígvell-
inum. En eg vil jafnt-stígandi fram-
farií, bygðar á traustum grundvelli,
er hlaðinn sé úr voru eigin grjóti.
Bankastjóra-rök.
Ekki þarf annað en lesa greinarnar,
sem bankastjórinn lætur blöðin flytja
frá sér um þessar mundir, til þess að
sannfærast um, hve neyðarlega hann
stendur að vígi í kosningabaráttu þeirri,
sem hann er nú lagður út í.
Lesendur ísafoldar muna sjálfsagt
eftir greininni frá honum í næstsíðasta
blaði. Nú kemur önnur í þjóðólfi í
gær.
Megnið af þeirri grein er um —
Einar Hjörleifsson, fögnuður út af
því, að hann muni ekki verða þing-
maður í haust; sú ályktun þar af dreg-
in, að hann hafi »ekki í einasta kjör-
dæmi landsins traust alþýðu«, sem
kann að verða nokkuð tvíeggjað fyrir
bankastjórann sjálfan, þegar næstu
kosningar verða afstaðnar; ráðlegging
til E. H. um að fara til Ameríku
aftur o. s. frv.
jþetta eru aðalrök bankastjórans fyr-
ir því, að Keykvíkingar eigi að kjósa
hann sjálfan á þing. Vér látum ósagt,
hve þung þau verða á metunum hjá
kjósenduni hér.
|>á segir bankast., að ísafold sé að
ota því fram í hverju tölubl. beinlín-
is og óbeinlínis, að hann »muni nota
stöðu« sína »við landsbankann til þess
að bræða menn til að kjósa« sig »á
þing«. þetta er blátt áfram ósannindi.
ísafold hefir ekkert orð sagt í þá átt.
Hún hefir þvert á móti hvað eftir
annað borið það af honum. Og það
er raunalegt, að bankastjórinn skuli á
þennan hátt hafa þokað sér ofan í
flokk ólæsra lesenda, því að læsir
menn skilja jafn-skýlaus ummæli og
verið hafa í blaðinu um þetta efni.
En hitt hefir ísafold sagt, að smalar
hans noti stöðu hans á þennan hátt.
Og það er áreiðanlegur sannleiki. Og
jafnframt raunalegur sannleiki fyrir
bankastjórann; því að það sýnir átak-
anlega, til hverra örþrifaráða fylgis-
menn hans þurfa að taka, ef nokkur
von á að vera um að koma honurn
inn á þing.
|>á er bankastjórinn enn með »at-
kvæðasmölunina«, getur ekki séð þess
nokkurn mun, að atk^æðasmalar hans
byrjuðu í pukri á þvi að reyna að
fylla kjósendur alls konar ósannindum
í því skyni að fleka þá til að hafna
fyrirtaks-þingmanni, sem verið hefir
fulltrúi þeirra að undanförnu, og hinu,
að menn eftir á reyna að verjast ó-
sómanum með heiðarlegum ráðum á
frjálsmannlegan hátt. Ed það gerir
ekkert til, þó að hann sjái ekki mun-
inn. Keykvíkingar sjá hann.
Ritstjórar Isafoldar þurfa engu að
leyna í sinni framkomu í þessu máli,
og þeim er engin, alls engin launung
á því. þeir gera sér, með tilhjálp
ýmissa góðra manna hér í bæ, alt far
um að safna liði til fylgis sínu þing-
mannsefni, en án þess að beitanokkr-
um blekkingarfortölum — án þess að
beita neinum öðrum meðmælum með
sinni stefnu en þeim, er hver maður
má heyra og þeir standa við hvar
sem er, leynt og ljóst. Áskorunar-
undirskriftum beita þeir líka, og það
alveg dularlaust; fóru til þess, er þeir
komust að þVí, að bankastjórinn hafði
úti heilan hóp af undirskriftasmölum.
f>að er eins um þá aðferð eins og
hverja aðra neyðarvörn. |>að er ekki
til svo friðsamur lýður, sem nokkur
veigur er í, að ekki grípi til vopna,
er á hann er ráðist — sömu vopna,
sem atlagan er gerð með, eða ekki
lakari að minsta kosti; ella væri vörn-
in gagnslaus. f>ar er ekkert uudan-
færi, hvort sem ljúft fellur eða leitt.
Baukagjaldkerimi
og
bankamálið.
Óvænt, en mikil ánægja er það fyrir
ísafold, að hr. H. J. bankagjaldkeri
lýsir yfir því, að »Andvara«-ritgjörð sín
hafi ekki verið samin í því skyni, að
kveða niður hlutafélagsbankann væntan-
lega, heldur að eins til þess að fræða
menn um erlenda seðlabanka og benda
á agnúa, sem laga þyrfti, ef hlutafó-
lagsbanki yrði stofnaður.
Ánægjan er óvænt fyrir þá sök, að
ísafold hafði farið eins og sjálfsagt mörg-
um öðrum, að hún hafði skilið Andvara-
ritgjörðina svo, sem höf. hennar væri
hlutafólagsbanka-fyrirtækinu afdráttar-
laust andvígur.
Og mikil er hún vegna þess, að af
upphafinu á athugasemdum H. J., sern
prentað var í síðasta blaði, getur oss
ekki betur skilist en að hann só því
fremur meömæltur en hitt, að hlutafé-
lagsbankinn verði stofnaður — e f það
só gert á nægilega tryggilegan hátt.
Só þetta rétt skilið, er fenginn sam-
eiginlegur og traustur umræðu-grund-
völlur fyrir ísafold og hr. H. J.
Þeim kemur þá sem só sarnan um
það frumatriði, að of litlir peningar sóu
áboðstólum í landiuu. Hver, sem ekki
kannast við það, hann getur naumast
verið hlyntur stórvægilegum breyting-
um á bankamálum landsins. Hver, sem
aftur á móti kannast við það, bann
hlytur að láta sór í miklu rúmi liggja,
að bót verði ráðin á jafn-tilfinnanlegum
agnúa eins og peningaskortinum.
Deiluefnið verður því að eins þetta,
hvernig hentugast verði, fyrir allra hluta
sakir, að koma sér upp nyrri og öfl-
ugri peníngastofnun. Allar bendiugar
frá bankagjaldkeranum um þ a ð efni
mundu verða mikilsverðar.
Því miður virðist oss svo, seni banka-
gjaldkerinn hafi enn lagt lítið kapp á
að koma með slíkar bendingar, sem
hann er þó flestum mönnum færari til.
Að þessu sinni verður því ekki við
komið að svara honum rækilega að nýu.
Enda gerist þess naumast þörf, jafn-
mikið og um bankamálið hefir verið
ritað í blaði voru.
Fyrsti agnúinn við hlutafólagsbanka-
frumvarpið, sem hr. H. J. minnist á,—
sá, að landssjóði sé ætlað of lítið endur-
gjald fyrir seðlaútgáfuréttinn — er ekki
í vorum augum og getur ekki verið
neitt aðalatriði. Enn hafa ekki verið
færðar neinar sannanir fyrir því, að
landssjóður muni geta gert sór meira
úr þeirn rótti á annan hátt. En komi
slíkar sannanir, eða þótt ekki só nema
1 í k i n d i fyrir slíku, við vandlega rann-
sókn málsins, sem ætla má að stjórnin
gangist fyrir um þessar mundir, þá má
geta nærri, að því atriði verði kipt í
lag á næsta þingi. Þess vegna vildi
slðasta alþingi ekki lúka við málið til
fulls með löggjöf, að það ætlaði stjórn-
inni’ að rannsaka það betur en það átti
sjálft kost á.
Af öðrum agnúanum, umráðaskorti
yfir hlutafólagsbankanum af íslendinga
hálfu, er það að segja, að bankagjald-
kerinn virðist gleyma því, að a 1 t full-
trúaráð bankans á að koma saman á
fundum, en ekki að eins annar helming-
urinn í Kaupmannahöfn, hitin í Keykja-
vík. Og með því að fulltrúar alþingis.
og landsstjórnin hafa ómótmælaulega
töglin og hagldirnar á þeim samkomum,
þá er það líka þeim að kenna, ef hag-
ur íslendinga verður fyrir borð borinn,
eins og Isafold hefir sagt.
Alveg er oss óskilianlegt, hvernig
baukagjaldkerinn fer að neita því, að
frv. gerir beinlínis ráð fyrir þvt', að
bankinn verji einni miljón til fasteignar-
lána, og staðhæfa í þess stað, að það
h e i m i 1 i að eins slík lán, þar sem
sannleikurinn er sá, að frv. leyfir bank-
anum að gefa út nær því 700,000 kr. í
seðlum gegn fasteignarveðskuldabrófum,
er nemi 1 milj., sem tryggingu. Hér er
þá ekki að eins g e r t r á ð fyrir þvi,
að bankinn verji eiuni milj. til fast-
eignalána, heldur er og bankanum gef-
in hin r í k a s t a h v ö t til þess.
Hreinn óþarfi virðist oss að leggja út
í nokkurar frekari stælur um ónákvæmni
í Andvara-ritgjörðinni, svo sem um ann-
að eins atriði og það, hvort k o s t n-
a ð i n n við bankahald eigi að telja
með arði. Rúminu í ísafold verður
að vorri ætlun á annan hátt betur var-
ið um þessar mundir.
Yfirskoðnnarferðir.
Landshöfðingi fór með Hólum þriðju-
dagsmorguninn 7. þ. m. austur á Eski-
fjörð, ætlaði þaðan upp í Hórað og
skoða um leið Fagradals-vegarstæðið fyr-
irhugaða, en þá niður á Seyðisfjörð og
stígur þar aftur á skipsfjöl í gufusk.
Ceres, er hann heldur eftir það áfram
með umhverfis landið; en hún er vænt-
anleg hingað 22. þ. m.
Þá er og biskups von heim aftur.
Hann hefir verið svo lasinn á ferðalagi
sínu fyrir norðan, að búist var við að
hann yrði að hætta við yfirreið sína
þar á miðri leið.
Þá fóru þeir og á stað í gær með
Ceres hringferð um landið, amtmaður
hér og landlæknir.
Loks fór póstmeistari um daginn með
Hólum yfirskoðunarferð um austur- og
norðurland; kemur landveg suður frá
Blönduós.
Stúdentaleiðangurinn.
Frótt er komin af því, að greittgekk
ferðin til Þingvalla á miðvikudaginn.
Hópurinn kom þangað um kl. 7, í góðu
veðri. Fimtudaginn hóldif þeir kyrru
fyrir á Þingvöllum. Þá rigndi mikið