Ísafold - 12.09.1900, Blaðsíða 1

Kemiir út vmist einu sinni eða
tvisv. i viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 */» doll.; 'borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
dtgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsius er
Austur:úr<zti S.
XXVII.
árg.
Reykjavík miðvikuda^inn
12. sept. 1900.
56. blað.
I. 0. 0. F. 829149. I
Forngripasafnið opið md., mvd. og ld.
11—12.'
Landsbankinn opinn hvern virkan ’dag
kl 11—2. Bankast.jórn við kl. 12—1.
Lanasbókasafn opið hvern virkau dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Ókeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11 — 1.
Ókeypis tannlækning í Hafnarstræti lt>
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Framfarir manníélagsins.
Ágrip af »Social Evolution«
eftir
Ben. Kidd.
XI.
Sú kenning, að beint samband sé á
milli vitsmunaþroskans og félagsfram-
faranna, verður ■ því ósennilegri sem
hún er rannsökuð frá fleiri hliðum.
Eigi að eins eru líkindi fyrir því, eins
og drepið var á í síðasta kafla, að
sumar þær þjóðir, sem gersamlega eru
horfnar úr sögunni fyrir löngu, hafi
að jafnaði náð miklu meiri vitsmuna-
þroska en þær þjóðir, sem nú á tím-
um bera ægishjálm yfir öðrum. JHeld-
ur vírðist og full ástæða til að ætla,
að meðalgáfnaþroski nútíðarþjóðanna
fari ekkert vaxandi.
í bókmentunum ber allmikið á þessari
skoðun. Auðvitað er ekki ávalt mikið
að marka hana, sízt þegar hún kem-
ur frá mönnum, sem svo eru, af ýms-
um ástæðum, skapi farnir, að þeir
bera vantraust til framfara nútíðarinn-
ar yfirleitt. Pón hún kemur jafnframt
fram hjá mönnum, sem hafa eigi að
eins lagt stund á að kynna sér málið,
heldur líta og þeim augum á stefnu
tímans sem um verulegar framfarir só
stöðugt að ræða hjá mannkyninu.
Fáir menn hafa, til dæmis að taka,
haft langvinnari eða víðtækari kynni
af ensku þjóðinni og gáfnafari henn-
ar en Gladstone og fáir munu hafa
minni tilhDeiging en hann til að gera
lítið úr framförum þeim, sem orðið
hafa og eru á leiðinni. Og þessi orð
eru eftir honum höfð: »Eg sé ekki
þær framfarir í styrkleik heilans, sem
vér hefðum átt að geta buist við . . .
|>ær framfarir eru að sjálfsögðu hæg-
fara, en yfirleitt sé eg þær alls ekki.
K'g held, að vitsmunir vorir séu ekki
veigameiri, heldur veigaminni en mið-
aldarmannanna. Eg ætla ekki að
fara lengra aftur í tímann en ti! manna
á 16. öldinni. Á þeirri öld var heila-
styrkleikur raanna mikill, meiri en nú
á tímumn.
Enginn vafi virðist á því leika, að
framfarir vorar f áttina til aukins
frelsis og aukins jafnaðar hafa eflt
marga góða og karlmannlega eiginleika,
er komið hafa forystuþjóðunum í það
sæti, er þær skipa í veröldinni. Hitt
er mjög vafasamt, eins og þegar hefir
verið sagt, hvort þær hafa aukið vits-
munaþroskann. Eitt af aðaleinkeun-
um vestrænu menningarinnar virðist
þar á móti vera það að hamla því, að
vitsmunaþroskinn fari að meðaltali
vaxandi. það stafar fremur öðru af
því, að í æðri stéttunum auka menn
ekki kyn sitt nándar nærri eins mikið
eins og neðar í mannfélaginu; þar
ganga því ættirnar úr sér og margar
þeirra líða furðu fljótt undir lok. Og
upp í þessar æðri stéttir keppir stöð-
ugt' straumurinn af hæfileikamönnum.
Sú skoðun hefir verið almenn, að
framfaraþjóðirnar séu miklu gáfaðri en
hinar, sem standa á miklu lægra stígi,
og þá hefir jafnframt átt að vera feng-
in sönnun fyrir því, hve náið samband
sé á milli gáfnafars og framfara þjóð-
anna.
Og sízt ber því að neita, að feiki-
lega mikið hefir manDsandinn int af
hendi með mentaþjóðunum í saman-
burði við það, er lægri þjóðirnar hafa
komist. Dásamlegur vottur um vits-
muni mannanna er það, að geta tal-
ast við viðstöðulaust í mikilli fjarlægð,
að reikna út hreyfingar himintungla í
margra milj. mílna fjarlægð mörgum ár-
um áður en þær eiga sér stað, að móta
töluð orð og láta dauða hluti koma
með þau aftur eftir langan tíma, að
ákveða með óyggjandi vissu samsetn-
ingu sólnanna með því að leysa sund-
ur geisla þá, er þær hafa varpað burt
frá sér áður en mannkynssagan hófst.
Sama má segja um alla hina marg-
breyttu menningu nútíðarþjóðanna,
verzlunina, verksmiðjurnar, áhöldin og
vélarnar og allan þann þekkingarforða,
sem til alls þessa hefir þurft.
En bersýnilega er það með öllu
rangt að gera sér í hugarlund, að þess-
ar framfarir verði hafðar að mælikvarða
á þann mun, er sé á gáfum menta-
þjóðanna og villiþjóðanna. Alt þetta
mikla og merkilega, er menning nútím-
ans hefir af hendi int, er framar öllu
öðru árangur af stöðugleik og styrk
mannfélagsskaparíns, en er ekki að
þakkaneinum óvenjulegum gáfnaþroska
nútíðarþjóðanna né heldur einstakling-
anna; það er alt árangur af þekking-
arforða, sem fjöldi einstaklinga hefir
um marga mannsaldra verið að smá-
auka með miklum erfiðismunum. Jafn-
vel frægustu hugvitsmennirnir, sem gert
hafa mestu uppgötvanirnar, hafa í
raun og veru hver um sig bætt tiltölu-
lega litlu við þennan þekkingarforða.
Uppgötvanin kemur í fyllingu tímans
eftir langvinnan og örðugan undirbún-
ing mikils fjölda manna, en í raun og
veru hefir enginn einstakur maður int
hana af hendi, enda hafa fjöldamarg-
ar af mikilvægustu uppgötvunum mann-
kynsins verið gerðar hér um bil sam-
tímis, og svo hafa menn deilt um,
hverjum ætti að eigna þær.
En þessu hefir mönnum ávalt hætt
við að gleyma, þegar villiþjóðirnar
hafa verið bornar saman við menta-
þjóðirnar. jþær framfarir, sem í raun
og veifu eru ekki annað en vottur um
mikla hæfileika þjóðanna til félags-
skapar, hafa verið gerðar að sönnun-
um fyrir vitsmuna-yfirburðum þeirra
þjóða. Og þegar svo, aftur á móti,
þjóðirnar hefir vantað þessa félagshæfi-
leika og þar af leiðandi litlum fé-
lagsþroska náð, þá hefir viðkvæðið
stöðugt verið það, að þær væru svo
litlum vitsmunum búnar.
Til skýringar þessu atriði má benda
á það, að sumar villiþjóðirnar vantar
orð til þess að tákna margar hugmynd’
ir, sem hver maður þekkir meðal
mentaþjóðanna alt frá barnæsku. Svo
að kalla allar villiþjóðir vita lítið um
tölur, til dæmis að taka. Að öllum
jafuaði kunna þær ekki að telja, og
oft eiga þær engin orð, er tákni hærri
tölu en ö eða 3. Og samt eiga þess-
ir villimenn oft fjölda sauðfjár og
nautgripa, og hver maður veit hvenær
allur búpeningur hans er vís og hve-
nær nokkura skepnu vantar, ekki af
því að hann geti talið, hve margar
hann á, heldur af því að hann man
eftir hverri skepnu fyrir sig.
Frásagnir Francis Galtons um Dam-
ara hafa venjulega verið notaðar sem
sannanir fyrir því mikla djúpi, er stað-
fest sé milli mentaþjóðanna og villi-
þjóðanna, að því er til vitsmuna kem-
ur. Séu keyptar af þeim sauðkindur
fyrir einhverja aðra vöru, verður að
borga sérstaklega fyrir hverja kind.
Kosti til dæmis ein kind tvo tóbaks-
bita, þá kæmust Damarar í standandi
vandræði, ef þeim væru borgaðir í einu
fjórir tóbaksbitar fyrir tvær kindur.
Galton reyndi þetta, en gat ekki bund-
ið enda á kaupin, fyr en hann lét tvo
bita í lófann A Damaranum og lét
jafnframt reka burt aðra kindina; svo
fekk hann skiftavini sínum þá tvo bita,
sem eftir voru, og þá var farið með
hina kindina. Kvígu keypti Galton
fyrir 10 tóbaksbita; þá glenti Damar-
inn suudur greipar sínar á jörðunni
og tóbaksbiti var lagður á hvern fing-
ur. Af þessu dregur Galton þá álykt-
un, að Damarar munu ekki vera öllu
gáfaðri en tík, sem hann sá hjá þeim.
Hún var nýbúin að eignast 6 hvolpa,
og tveir eða 3 höfðu verið teknir frá
henni; en hún gat ekki gert sér grein
fyrir, hvort nokkurir þeirra væru farn-
ir; hún hafði auðsjáanlega óljósahug-
mynd um að telja, að því er Galton
hyggur, en tölurnar voru of háar fyrir
hana.
|>etta er eitt af hinum algengustu
dæmum þess, hve hætt mönnum er
við að blanda því saman, er menning-
in umhverfis oss hefir lagt oss til, og
sálargáfum þeim, er oss eru meðfædd-
ar. Sannleikurinn er sá, að vér höf-
um ekki öllu meiri meðfædda hæfileika
til að fást við tölur en Damarar. |>etta
getur hver maðnr reynt á sjálfum sér.
Séu honum fengnir nokkurir peningar
í einu, mun hann ekki geta sagt, hve
margir þeir eru, án þess að telja þá,
nema þeir séu þá mjög fáir.
En hann getur talið þá, munu menn
segja. Alveg rétt. En þessum hæfi-
leika erum vér ekki búnir af náttúr-
unnar hendi. Talnaröð vor er ekki
annað en nokkurskonar andlegur kvarði,
er mannfélagið, sem vér tilheyrum
leggur oss til; vér leggjum þennan
kvarða á tölustærðir eins og vér mæl-
um lengdareiningar á almennaD kvarða,
til þess að vita, hve margar þær eru.
En áreiðanlega er þessi kvarði oss
ekki meðfæddur. Hann hefir smátt
og smátt orðið til á afarmörgum
mannsöldrum og er einn hluti af þeim
þekkingarforða, sem menningin leggur
oss upp í hendurnar. Annars yrðum
vér í raun og veru að beita sömu að-
ferðinni, sem villimaðurinn beitir við
búpening sinn — læra að þekkja hvern
einstakling og festa oss hann i minni.
Villimenn standa því ekki að sjálf-
sögðu á svo lágu menningarstigi, sem
þeir standa í samanburði við menta-
þjóðirnar, fyrir þá sök, að þeir séu
svo miklu minni gáfum gæddir, held-
ur vegna þess að félag þeirra hefir
verið of vanmáttugt til að safna nokk-
urum þekkingarforða og láta hann
ganga í arf frá einni kynslóð til ann-
arar.
Eigi að meta gáfnafarið eftir þeim
eiginleikum, er veita þjóðunum vald í
veröldinni, þá ættu Norðurálfumenn
að vera meiri vitsmunum búnir en
Indverjar. En raunin hefir orðið sú,
síðan er Indverjum var gerður kostur
á mentun Norðurálfunnar, að náms-
menn þeirra hafa orðið jafnokar Norð-
urálfumanna að þekkingu og oft stað-
ið þeim framar.
Jafnvel þeir þjóðflokkar, sem ganga
úr sór og líða undir lok, ef menning
Norðurálfunnar nær til þeirra, bera
þess óræk vitni, að kenningin um vits-
munaskort þeirra erfjarri öllum sanni.
Maoríarnir á Nýa-Sjálandi týna smátt
og smátt tölunni, þegar þeir eiga að
fara að vera samvistum við Énglend-
inga, sem eru þeim svo miklu fremri
í félagsefnum; en vitsmuni skortir þá
ekki til þeBS að veita viðtöku hugsjón-
um og þekking Norðurálfumanna. Á
50 árum hefir þeim fækkað um belm-
ing (voru um 80 þús., eru nú 40 þús.),
og þó er þeim borin svo sagan, að
þeir séu einkar vel gerðir, bæði til sál-
ar líkama og fljótir séu þeir að læra
háttu og siði Norðurálfumanna; á lög-
gjafarþingi nýlendunnar taka þeir þátt
í umræðum virðulega og skynsamlega.
Jafnvel frumbyggjar Ástralíu sýna
það, að menn hafa haft alveg rangar
hugmyndir um vitsmnni villiþjóða.
|>eir hafa í einu hljóði verið taldir
einna heimskastir allra þjóða — langt
á baki Damörum, sem Galton hélt, að
ekki tæki hundum fram að vitsmun-
um. í tungu þeirra er 3 hæsta talan
En í ríkisskólunum í Ástralíu-nýlend-
unum gengur börnum þeirra alveg eins
vel og börnum Norðurálfumanna.
Sama er að segja um Svertingja í
Bandaríkjunum; börn þeirra taka al-
veg sömu þekkingarframförum í skól-
unum eins og börn hvítra manna,
Nú eru nokkurir, sem kannast við
það, að villiþjóðirnar gsti að sönnu
lært töluvert, en fram yfir ákveðin
takmörk komist ekki framfarir þeirra
með nokkuru móti; þær vanti sem aé
þá ástundun og það þol, er óhjákvæmi-
legt sé til þess að verða verulega vel
að sér í nokkurri grein þekkingarinn-
ar. Og þetta er hverju orði sannara.
Bn það er ekki vitsmunina, sem þær
skortir, heldur þá eiginleika, sem fram-
ar öllum öðrum efla félagsþroskann.
V iðbótarhekkur
í
barnaskólanum.
Þaö hefir nú á siðari árum verið eitt
hið mesta mein barnaskólans hór í bæn-
um, að mörg börn hafa lokið dvöl sinni
þar alt of snemma, löngu fyrir ferm-
ingaraldur; eru alt af að verða meiri og
meiri brögð að því, og stafar það af þvi,
að börnin eru of ung, þegar þau byrja
að ganga í skólann, eða svo vel undir-