Ísafold - 15.09.1900, Page 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. i vikn. Verð krg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l1/* doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
TJppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Auxturstrœti 8.
XXYII. árg.
Reykjavík laugardaginn 15. sept. 1900.
57. blað.
I. 0. 0. F. 829219.
Forngripasafnið opið md,, mvd. og ld.
11—12.'
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Lanasbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md.. mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spitalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Ókeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning í Hafnarstræti lb
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Kosnin gasvikin.
Afar-margbreytilegt hugleiðingaefni er
kosningin, sem fram fór hér í bænumá
miSvikudaginn. Og ein ekki ómerkasta
hliðin á henni er s v i k i n.
Gersamlega óhjákvæmilegt er það, að
menn bindist samtökum um jafn-mikils-
varðandi mál eins og alþingiskosningar
eru. Þau eru jafn-sjálfsögð þar, til þess
að koma því fram er maður hyggur
rétt vera, eins og i ö 11 u m efnum
öðrum, sem alþýða manna á að taka
þátt í.
Og þau eru aðallega fólgin í því
tvennu: að gera ráðstafanir til þess, að
kanna lið sitt fyrir fram, og a ð hafa
áhrif á hugi kjósendanna í þá átt, er
maður hyggur að verði þjóðinni fyrir
beztu.
Hver maður, sem kemur til annars í
slíkum erindagjörðum og ekki beitir
neinum óheiðarlegum ráðum, er ekki að
eins að reka lögmætt erindi, heldur á
hann og sérstaka siðferðislega heimting
á, að honum sé svarað af einlægni,
vegna þess, að hann er þá að fást við
eitt af alvarlegustu málum þjóðarinnar.
Hann á vitaskuld enga heimting á, að
honum só svarað neinu; hver maður á
fylsta rétt á að halda leyndu atkvæði
sínu, þangað til á kjörfund er komið, ef
hann vill það. En svari kjósandi nokk-
uru á annað borð, er það annaðhvort
sprottið af stöku hugsunarleysi eða
»korti a samvizkusemi, ef hann hefir
nokkura blekking í frainmi, fyrr eða
síðar.
Þetta er svo auðsær sannleikur, að
allir kannast við hann að sjálfsögðu.
Og engin ástæða er til að efast um, að
allur þorri manna hagi sér samkvæmt
honum, þegar ekkert óvenjulega er á-
statt.
En nú fór svo einkennilega hér á
miðvikudaginn, að undir 90 kjósendur
sem raðgert höfðu og heitið að koma á
kjörfund og greiða Jóni Jenssyni at-
kvæði, svikust um það; þar af kusu 34
Tr. Gunnarson, en hinir sátu heima að
forfallalausu oða gerðu sór fyrirsláttar-
arerindi burt frá heimilinu til að hylja
svikin.
Nú kunna menn að segja, að kjós-
endur geti skift skoðunum. Þó að þeir
hafi einhvern tíma ráðgert og heitið að
kjósa eitthvert þingsmannsefni, þá geti
þeir eftir á hafa sannfærst um, að þetta
hefði verið rangt af sér og þar af leið-
andi ekki efnt það.
Þetta getur auðvitað við borið. En
langdrengilegast er þá að láta sinna-
skiftin uppi við þann, er maður befir
áður heitið fylgi sínu, eða flokk hans.
Hór í Reykjavík getur alls ekki verið
slíkum sannfæringaskiftum til að dreifa.
Allur þorri þeirra manna, sem brugð-
ust Jóni Jenssyni, ítrekuðu heit sín um
fylgi við hann sumpart næsta daginn
á undan kjördegi, sumpart um morg-
uninn áður en kjörþingið rar háð.
Engum manni getur til hugar komið,
að þeir hafi skift um stjórnmálasannfær-
ing frá þeim tíma og þangað til þeir
greiddu atkvæði.
Einhverjir verða raunar sjálfsagt til
þess að reyna að telja mönnum trú .um,
að fundurinn, sem haldinn var kvöldinu
fyrir kjörþingið, hafi haft áhrif á kjós-
endur í þá átt, sem hór er um að ræða.
En það nær alls ekki nokkurri átt. Vór
segjum það ekki að eins fyrir þá sök,
að ö 11 rök, sem fram komu á fundin-
um, hefðu átt að styðja sannfæringu
þeirra manna, sem höfðu ætlað sér að
kjósa Jón Jensson. Vór gerum sem só
ekki ráð fyrir, að í því efni verði ísa-
fold talin óhlutdrægur dómari. Heldur
staðhæfum vór þetta aðallega vegna þess,
að enginn maður, sem talinn er
i málsmetandi manna röð í þessu bæj-
arfélagi, hvorki af alþyðumönnum nó
öðrum, enginn maður, sem ekki er ann-
aðhvort stórkostlega háður peningavald-
inu eða í flokki hinna lítilsigldustu
borgara bæjarins fyrir sakir skorts á
mentun eða andlegri atgervi, hefir
brugðist Jóni Jenssyni. Ef röksemdir á
fundinum hefðu getað breytt sannfær-
ing 'manna, er með öllu óhugsandi, að
ekki hefði e i n h v e r af hinum efna-
lega sjálfstæðari og betur mentuðu kjós-
endum orðið fyrir þeim áhrifum. En
þótt leitað sé með logandi ljósi, þá
finst enginn slíkur í hóp kjörsvikar-
anna.
Það leynir sér því ekki, að hór er um
alveg óvenjuleg óheilindi, óvenjulegt
fals að tefla. Mennirnir tjá sig standa
við frjálslega unnin heit sín, þótt al-
ráðnir séu að rjúfa þau eða sóu þegar
búnir að heita öðrum að rjúfa þau. í
þessu máli, sem menn hafa sérstaka á-
stæðu til að fara með hreint og beint
og falslaust, þar sem við getur legið
heill lands og lýðs, þar er beitt miklu
meiri óeinlægni en annars tíðkast manna
á meðal. Þar er beitt lúalegri sviksemi
og hún síðan kórónuð með falsi.
Hverjum manni er sýnilegt, að hór
hefir tekið i taumana ríkt, siðspillandi
vald, sem menn eiga ekki að jafnaði við
að berjast.
Guðsþjónustu
flytur í dómkirkjunni á morgun síra
Friðrik Hallgrímsson frá Útskálum.
Stýrimannaskólinn.
Umsóknir um forstöðumannsembættið
við stýrimannaskólann í Reykjavík eiga
að vera komnar til landshöfðingja fyrir
15. oktbr. þ. á.
Þjóðólfur
°g
Vesturheimsferðirnar.
Hátt lætur í þjóðólfi út úr Vestur-
heims-flutningunum; hlífir hann þar
jafnlítt klerkum sem kotungum. Klerk-
arnir hafa rækilega borið af sér ámæli
þjóðólfs; en alþýðan síður, sem mest
kemur af því, að þjóðólfi er ekki svar-
andi.
Hann skammar oss alþýðumennina
ekki fyrir það, að við »agiterum« fyrir
Vesturheimsflutningum. Nei, þær
8kammir dynja auðvitað á agentunum
sjálfum — og það að maklegleikum—
og svo ef einhverir koraa kynnisferð
að vestan; helzt hafi þeir lært guð-
fræði, hefir hann ótrú á þeim sem föð-
urlandsvinuir. »Reynslan er sannleik-
ur«, stendur þar. það sem hann því
finnur okkur til foráttu er að vér skul-
um láta ginnast af fortölum þeirra og
flytja vestur.
En einum vesturfarapostula gleymir
hann alveg, nfl. sjálfum sér. þar ætti
að sannast máltækið: »hver er sjálfum
sér næstur«, þ. e. hann ætti að sjá,
h v a ð hann e r sjálfur að gera. þjóð-
ólfur hefir þann sið, að brigzla þeim,
sem til Ameríku fara, um lati og rækt-
arleysi til ættjarðar sinnar. þetta
sárnar þeim, sem n e y ð i n rekur í
burtu héðan. En vond orð hafa jafn-
an vond áhrif, og þessi ummæli hans
hafa því auðvitað þau áhrif, að hvetja
menn enn meir til vesturfara.
Eg er þess fullviss, að fjöldi þeirra,
sem vestur flytja, elska ættjörðu sína
engu minna en þjóðólfsritstjórinn. það
sem veldur því, að fólk flytur af landi
burt alment, er hvorki leti eða skort-
ur á ættjarðarást, heldur það, að næga
atvinnu vantar f landinu, og sú at-
vinna, sem er til, er alment illa borg-
uð, af því að peninga vantar svo til-
fiunanlega, og hjúin eru upp úr því
vaxin, að vinna fyrir ekki neitt.
Yfir hásumartímann hafa víst allir
eitthvað að vinna, sem unnið geta; en
svo kemur haustið, veturinn og vorið,
er fjöldi manna hefir litla sem enga
atvinnu.
En eins og eg hefi áður bent á,
þarf peninga-aukning að mun inn í
landið; með öðru er ómögulegt að bæta
úr þessu; peningarnir einir geta opn-
að oss íslendingum sjálfum auðsupp-
sprattur þær, sem útlendingar eru nú
eiuir um að miklu leyti. En á móti
þessu berst þjóðólfur af sínum litla
mætti. En fátt er svo máttlaust og
marklaust, ef ilt er, að ekki fái það
nokkuru áorkað. Með þessu móti er
hann þannig skaðlegur Vesturheims-
agent, og mikið má það vera, ef Can-
adastjórn sér ekki svo sóma sinn, að
þægjast honum eitthvað fyrir.
Nei, þjóðólfsritstjórinn ætti ekki að
hafa þessa ófögru aðferð við áminn-
ingar sínar; það er alt annað, að rugga
sér í ritstjórastólnum og semja snotr-
ar og vel orðaðar(!!!) greinar í vída-
línska málgagnið, yfirskygður af auði
yfirdómarans sáluga, en að berjast
fyrir lífinu sem bláfátækur erfiðis-
maður í þessu árferði; og eftir öllu og
öllu að dæma, sem eg get dregið út
úr stóryrðum ritstjórans um Ameríku-
fara, gæti eg bezt trúað því, að hefði
hanD verið fátækur sjómaður eða ann-
ar erfiðismaður nú hér við Faxaflóa,
aðhannhefðiþáorðiðfyrsturtil að gerast
ensk-íslenzkur tröllafiskimaður eða
launaður agent af Canadastjórn; því
þeir, sem harðast dæma aðra, standa
ætíð tæpastir sjálfir.
En nú ætlar Tryggvi sem fulltrúi
Reykvíkinga að kippa öllu í rétt horf
á næsta þingi, útvega sveitabændun-
um nóga vinnumenn með því að búa
svo um hnútana, að það megi til að
færa niður kaup skipstjóra og há-
seta.
. Yfir höfuð að tala má bæði þjóð-
ólfur, Tryggvi og alt vídalínska auð-
valdið vi|a það, að heldur tækjum við
fátæklingarnir það til bragðs, aðflytja
oss burt af okkar kæru fósturjörð, —
svo leyfi eg mér að kalla ísland, þótt
eg sé ekki vinur þjóðólfs, — en að
verða hér ánauðugir þrælar Vídalíns-
valdsins. Canadastjórn kaupa þeir ekki
til að hætta við fólksútflutuinga; hún
sæti við sinn keip, þó »búi« kæmi hlaup-
andi og segðist skyldi »sjá henni borg-
ið«(!) fyrir greiðann. En fátæklingar
hafa ekki mikið að segja í augum auð-
kýfinganna; þar eru þeir núll, — nema
atkvæði þeirra, ef mikið liggur á.
Eg umgengst daglega fátæka alþýðu
og veit og heyri hvað fram fer í heim-
kynnum hennar, af því að eg er sjálfur
Pátækur alþýðumaður.
Framfarir mannfélagsins.
Ágrip af >Social Evolution.
eftir
Ben. Kidd.
XII.
þrátt fyrir það, hve þjóðirnar hafa
runnið saman í Norðurálfunni — og
þó enn meira í Vesturheimi —, svo
að upphaflegu þjóðflokkaeinkennin
hafa að sumu leyti horfið, sér þeirra
enn nokkurn vott. Nokkurn mun, og
hann mikilsverðan, má t. d. sjá á
keltnesku og tevtónsku þjóðunum.
Lítill vafi getur á því leikið, að
Kelta beri að telja gáfaðan þjóðflokk.
Af þremur helztu löndunum í vestur-
hluta Norðurálfunnar er að h'kindum
mest af Keltum á Frakklandi, og í
augum alveg óhlutdrægra manna eru
mikil líkindi fyrir því, að Frakkareigi
sæti skör hærra en nokkur önnur
vestrænu þjóðanna, að því er snertir
nokkura vitsmunaeiginleika. Áhrifin
af vitsmunum Frakka koma fram í
allri vestrænu menningunni, hvar-
vetna í stjórnmálunum, í nær því öll-
um greinum listanna og á sérhverju
sviði hinnar æðri djúphyggju.
En jafn-framt virðast tevtónsku
þjóðirnar hafa nokkura aðra eiginleika
en vitsmunina í ríkara mæli en Frakk-
ar hafa þá, eiginleika, sem auðsætt
er að meira er um vert, þegar um
það er að ræða, að bera hærra hlut í
Úfsbaráttunni.
Um miðja 18. öld höfðu Frakkarog
Englendingar háð eina af hinum merki-
legustu ófriðardeilum, er sögur fara af,
og bundið enda á hana. Um allan
hinn mentaða heim höfðu menn feng-