Ísafold - 10.10.1900, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 '/» doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXYII. úrg.
Reykjavík miðvikudaginn 10. okt. 1900.
63. blað.
1. 0. 0. F. 8210128'/, 11
Forngripasafnið opið md., mvd. og ld.
11—12!
Landsbankinn opinn bvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Lanasbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Ókeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. bvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis taunlækniug i Hafnarstræti lb
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Breytinjrar
á
kosningarlögunum.
I.
»Eimreiðin« flutti í vor langan fyr-
irlestur eftir Pál amtmann Briem
iDm kosningar«. f>ar er farið fram á
afarmikilsverðar breytingar á kosning-
arlögunum, þær er ná skal greina:
1. Fjölgun kjörstaða, svo að þeir
verði að minsta kosti einn 1 hverjum
hreppi.
2. Leynileg atkvæðagreiðsla.
3. Kjördæmaskiftingin falli burt og
landið verði eitt kjördæmi.
4. Hver kjósandi kjósi að eins einn
fulltrúa, velji bann úr öllum þing-
mannaefnum, er gert hafa kost á sér
á landinu.
5. Atkvæði hvers fulltrúa á þingi
hafi gildi eftir þeim atkvæðafjölda,
er hann hefir fengið við kosninguna.
6. Atkvæðin, sem þau þingmanns-
efni hafa fengið, er ekki hafa náð
kosningu, teljast þeim flokki til gildis,
er hlutaðeigandi þingmannsefni hefir
tilheyrt.
7. Deyi flokksmaður á þingi milli
þinga, kemur annar flokksmaður í
hans stað, sá er fengið hefir atkvæða-
magn við síðustu kosningar næst þeim,
er kosning hafa hlotið.
8. Gangi þingmaður úr flokki sínum,
verður hann að víkja af þingi, og ann-
ar flokksmaður kemur í hans stað,
á sama hátt sem þingmaður hefði
látist.
Gagngerðari breytingar á kosningar-
lögunum en þetta er naumast unt að
hugsa sér í einni svipan. Og lítil von
er til þess, að þjóðin felli sig við all-
ar þessar breytingar í einu. Enda
skal þess þegar getið, að naumast er
ástæða til þeirra allra enn sem
komið er, að því er vér fáum bezt
séð.
En víst er um það, að þau tvö
breytingaratriðin, sem fyrst eru talin
hér að framan, eru orðin óumflýjanleg
lífsnauðsyn fyrir þjóð vora.
Sjálfsagt hefir þjóð vor þegar beðið
stórtjón af því að hafa ekki nema einn
kjörstað i hverju kjördæmi. Ekkert
hefir stuðlaö betur að því, að gera
menn hirðulausa um landsmál, en sú
meðvitund, að alt of miklum örðug-
leikum sé bundið fyrir þá að komast
á kjörfund. Kjörstaðafæðin hefir alið
hjá fjölda manna þá skoðun, að kosn-
ingar til alþingis komi þeim í raun og
veru ekkert við. Og hirðuleysinu hef-
ir vanþekkingin eðlilega orðið samfara.
Af henni stafa aftur þeir megnu örð-
ugleikar, sem á því eru að fá allmik-
inn hluta þjóðarinnar til aðmyndasér
nokkura rökstudda Bkoðun um helztu
nauðsynjamál hennar, en varast að
hlaupa eftir staðlausum blekkingum
hinna og annara skjalara, sem eru að
afvegaleiða hana. Meðan alt það
hirðuleysi og öll sú vanþekking á sér
stað, eru framfarir þjóðar vorrar vit-
anlega bygðar á kviksyndi og ekki
nokkurt viðlit að gera sér hugmynd
um það fyrir fram, hvort það muni
verða ofan á hjá henni, sem er til nið-
urdreps, eða hitt, sem er til blessunar
fyrir land og lýð.
En þrátt fyrir örðugleikana hefir nú
óneitanlega tekist að vekja nokkurn á-
buga hjá þjóðinni á landsmálum, sjálf-
sagt miklu meiri en hann hefir nokk-
uru sinni áður verið. Og þá verða
annmarkarnir á kjörstaðafæðinni á-
þreifanlegri en áður. Meðan áhuginn
var nauðalítill, lá ekki beinlínis í aug-
um uppi, að hér væri um mikið mein
að ræða. Með umhugsun gátu menn
gert sér grein fyrir því, að kjörstaða-
fæðinhlyti að hafa ill áhrif á þjóðina.
En sannanirnar voru þá ekki jafn-ber-
sýnilegar fyrir því, að hér væri um
hróplega rangsleitni að ræða.
Eftir þessar kosningar, sem nú eru
ný-afstaðnar, eru þær sannanir fengn-
ar, svo skýrar og ákveðnar, sem nokk-
urum manni gæti til hugar komið að
ætlast til að fá þær.
jpegar 8—9 tugir manna í e i n u
kjördæmi eru ferðbúnir á kjörfund, og
sumir þeirra áður búnir að fara 4—5
klukkustunda ferð landveg áleiðis, en
verða svo að setjast aftur, af því að
þeim er ekki með nokkuru móti unt
að komast, þá ætti að vera nokkurn
veginn fullsannað, að sú löggjöf er ó-
hafandi, sem hefir kyrsett mennina —
hefir gert þá svo háða veðrinu, að
þeim er þess gersamlega varnað að
neyta kosningarróttar síns, og það
áður en veturinn er genginn í garð.
Svipaðar fréttir eru úr öðrum kjör-
dæmum. Til dæmis að taka sezt aft-
ur að kalla má hver kjósandi í heilli
stórri sveit í Árnessýslu, ef ekki fyrir
þ^ð að mönnum var ókleift að komast
á kjörfund, jafn-langt og þeir áttu á
hann, þá að minsta kosti fyrir það,
hve miklum örðugleikum það langa
ferðalag var bundið.
Á öðru eins landi og þessu, þar
sem vegalengdirnar eru jafn-miklar og
jafn-ógreitt er yfirferðar, er kjörstaða-
fæðin beinlínis óhafandi. Ekki ætti
annað #ið koma til nokkurra mála en
að bæta úr þessum mikla annmarka,
áður en þjóðin gengur til kosninga
næst.
Og eins og kosningarnar ný-afstöðnu
hafa hlotið að færa hverjum hugsandi
manni á landinu heim sanninn um
það, að kjörstöðunum verður að fjölga,
eins ættu þær ekki síður að hafa gert
mönnum Ijósa þörfina á leynilegri at-
kvæðagreiðslu.
Fáist ekki þeirri breyting framgengt,
er frelsi þjóðarinnar sýnilega beinn
voði búinn. |>á verður það að meira
eða minna leyti til ónýtis, að
áhugi þjóðarinnar á nauðsynjamál-
um hennar fari vaxandi. þ>á verð-
ur það að meira eða minna leyti til ó-
nýtis, að skilningur hennar og þekk-
ing aukist á því, sem henni er fyrir
beztu. Með þeirri kesningaraðferð,
sem nú er í lögum, fær hún samtekki
reist rönd við þeim öflum, sem þegar
eru farin að taka í taumana til þess
að hnekkja velferð hennar.
Embættisvaldið hefir á sumumstöð-
um þegar orðið ofjarl lýðsins. Óþarf-
ar eru áþreifanlegri saunanir fyrir því
en þær, að meðal þeirra sýslumanna,
sem nú hafa verið kosnir á þing, eru
menn, sem vitanlega hefðu ekki með
nokkuru móti getað náð kosningu, ef
þeir hefðu ekkiverið sýslumenn, menn,
sem hvorki njóta virðingar né ást-
sældar hjá sýslubúum sínum, menn,
sem ekki þykir ósamboðið virðingu
sinni að ausa yfir kjósendur glæfraleg-
ustu ósannindum á fjölsóttustu mann-
fundum, menn, sem eingöngu eiga
kosningu sína því að þakka, að þeir
hafa getað skotið lítilsigldri alþýðu
Bkelk í bringu.
Og þá hefir bankavaldið, í sambandi
við annað, hálfútlent peningavald ekki
orðið 8Íður ofjarl lýðsins á sínum stöð-
um. Hve ósleitilega það hefir beitt
sér, hve miklum örðugleikum hefir
verið bundið fyrir skulduga menn að
standa við sannfæring sína andspænis
því og hve miklar freistingar það hef-
ir lagt fyrir lítilsiglda og sannfæring-
arlitla kjósendur, — það vita þeir
bezt, sem kunnugastir eru.
Ef enginn hefði þurft að standa sér
voldugri mönnum reikningskap á at-
kvæði sínu í haust og þorað að láta
samvizku sína og sannfæring eina
ráða, þá hefði kosningin sumstaðar á-
reiðanlega farið annan veg en
raun hefir á orðið. Og það er sann-
arlega ein af einföldustu, sanngjörn-
ustu og sjálfsögðustu kröfunum, sem
nokkur maður getur borið fram fyrir
þjóðarinnar hönd, að þær tryggingar
séu í lög leiddar, sem unt er að fá
gegn því að kjósendur séu kúgaðir til
að greiða atkvæði gegn vilja sínum.
Og aðaltryggingin gegn því er sú,
að atkvæðagreiðslan sé leynileg.
Ganga má að því vísu, að þeir, sem
telja sér hag við að halda núgildandi
kostningaraðferð óbreyttri, eins og
öðru, sem stendur þjóð vorri fyrir
þrifum, muni reyDa að telja henni
trú um, að það beri vitni um van-
traust á henni, sé gert henni til
skammar, að krefjast þess, að menn
þurfi ekki að greiða abkvæði sín við
þingkosningar í heyranda hljóði. Menn-
irnir, sem ekki geta hugsað sér þ i n g
þjóðarinnar karlmannlegra en svo, að
það hljóti að svíkja velferðarmál henn-
ar, hvenær sem það á kost á að
semja við ráðgjafann, kinnoka sér vænt-
anlega ekki við því, að telja það
minkunn fyrir kjósendur, ef leitað
er tryggingar fyrir því að þeir fái að
vera í friði með atkvæði sín fyrir yfir-
gangi embættisvaldsins og auðsins.
En þar sem tápmestu stórþjóðuuum,
eins og Englendingum og jpjóðverjum,
hefir þótt sú breyting, sem hér er um
að ræða, óhjákvæmileg réttarbót, og
þær telja hana eina af beztu trygg-
ingunum fyrir frelsí sínu, þá virðist
ekki mikil ástæða fyrir oss íslendinga
til að láta slík mótmæli mikið á oss fá.
Bókmentir.
Matthías Joch-
umsson: Jón Ara-
son. Harmsöguleiknr
í fimm þáttum. ísa-
fjörður (Skúli Tbor-
oddsen).
Fyrir hvern mun vill hið ágæta ljóð-
skáld vort vera leikskáld jafnframt.
En naumast getum vér öðru trúað en
að það verði dómur bókmentasögunn.
ar íslenzku á ókomnum tímum, að
þess hafi honum verið varnað. Ljómi
sá, er stendur af hans Ijóðskáldsfrægð,
kann að varpa einhverjum glampa
yfir leika hans í augum sumra sam-
tíðarmanna hans. En mikið má
það vera, ef sú birta verður endingar-
góð.
Ekki svo að skilja, að ekki sé ým-
islegt nýtilegt í þessum nýja leÍK hans.
Sérstaklega er m æ 1 s k a n mikil. Og
sumstaðar er hún brein og ómenguð.
Benda má á, til dæmis að taka, það
sem Jón Arason segir við Helgu um
köllun sína. Eða þá þessar línur, sem
teknar eru úr alllöngu erindi, er Jón
Arason flytur:
»0g hér stend eg, hinn gamli Jón
Arason frá Hólum, yzta og minsta
biskupsdæmi allrar kristninnar, sá
eini biskup á Norðurlöndum, sem ekki
hefir kné sín beygt fyrir Belsibúl; sem
einn þori að segja: n e i, þótt allir
segi: já. Hér sjáið þér hinn síðasta
kaþólska biskup á þessu landi, hvítan
og lotinn, rægðan, dómfeldan, fyrir-
dæmdan, útlægan! f>ung er konungs-
reiðin; þyngri áþján og svívirðing alls
þessa lands; en þyngst, óbærilegust er
guðs reiði«.
Að hinu leytinu verður því ekki
neitað, að mælskan fer eigi allsjaldan
með höf. í gönur, eins og stundum
vill verða, þegar hann ribar óbundið
mál. Fjórum línum fyrir neðan þess-
ar setningar, sem hér hafa verið prent-
aðar upp, standa þessi orð: »Gizur
hvfti gegDdi mér og með honum allir
hans miklu eftirmenn«. Hveraig í ó-