Ísafold - 10.10.1900, Blaðsíða 2

250
sköpunum á maður að hugsa sór, að
Gizur hvíti og allir hans eftirmeun
hafi «gegnt« Jóni Arasyni?
Annað dæmi má benda á tveim bls.
framar: »Liuum ekki streng laganna,
heldur herðum hann meir og meir að
hálsi guðs og vorra öfundarmanna«,
segir síra Björn þar. Hvernig á að
herða streng laganna að hálsi guðs?
Ætti hér í hlut ungur, óþektur höf-
undur, mundu menn koma sér saman
um að kalla annað eias og þetta ótæk-
an vaðal. En af því að hér á í hlut
eitt af mestu snildarskáldum þjóðar
vorrar að íornu og nýju, komast menn
auðvitað að orði með meiri kurteisi og
hlffð.
Vel hefir höf. yfirleitt tekist að ein-
kenna skapferli persónanna. í raun
og veru furðanlega vel, þegar þeaa er
gætt, hve orðalagið er tilbreytingalítið.
Flestir í leiknum hafa æði-svipaða
orðgnótt til að bera, eins og Jón Ara-
eon og Skuggasveinn og Sigurður í
I)al og Gabríel og — Matthías Joch-
umsson. En auðvitað tekur Jón
Arason að jafnaði orðið af hverjum,
sem hann talar við, á líkan hátt eins
og leikhetjur Byrons gera, svo að það,
sem aðrir eru þá látnir segja, verður
lítið annað en innskot í ræður þær,
sem hann flytur. Og er það ein
sönnun þess, að þó að M. J. sé mik-
ið skáld, þá er hann ekki leikskáld.
Ekki liefir höf. heldur tekist að gera
verulega hugðnæma hina miklu bar-
áttu, er Jón Arason háði hér á landi.
Hvorki að því er til mannanna kemur
né málefnanna.
Jón Arason er ótrauður, kappsamur
flokksforingi með trú á sína köllun.
En hann er jafnframt ribbaldalegur
oflátungur, semhefi ánægju af að særa
og óvirða meinlausan og lítilsigldan
mótstöðumann, sem hann hefir á valdi
sínu. Hann hefir jafnan smellin stór-
yrði á hraðbergi til þess að æsa upp
tilfinningar áhangenda sinna. En
hann ei undur-fátækur að hugsunum
og skilningi á málstað sinn og mót-
stöðumanna sinna. Hann lætur sér
skiljast, að höfðingskapur og auðmýkt
sóu þeir tveir kostir, er mest megi
biskup prýða; og skömmu fyrir andlát
sitt tjáir hann sig hafa auðmýktina
lært. Hún kemur þá fram í því, að
þylja íburðarmikla lofdrápu um sjálf-
an sig rétt áður en hann er af lífi
tekinn. Mannsins vegna sjálfs getur
mönnum naumast leikið mjög ríkur
hugur á að hann vinni sigur.
|>ví síður geta menn óskað, að mót-
stöðumenn hans vinni sigur. Hjá
þeim er um e k k e r t annað að ræða
en ribbaldaskapinn og vaidfíknina,
•ngan skilning á neinu, ekki einu
sinni á ókostum Jóns Arasonar.
Og þá verða ekki fremur málefnin,
sem um er deilt, lesandanum að á-
hugaefni, eins og þau koma fram f
þessum leik. Hvorki verður séð að
hinn forni siður né hinn nýi hafi mót-
að hugi mannanna á annan hátt en
þann, að vekja hjá þeim nokkuð af
hleypidómum. Og að því er þjóðfrels-
isatriðið snertir, verður frelsinu sjálf-
sagt álíka borgið undir stjórn þessa
Jóns Arasonar, sem í leiknum kemur
fram, eins og undir kúgun útlendra
höfðingja.
En að þvf, er til formsins kemur,
verður aðalgalli ntsins sjálfsagt sá,
hve lítið samband er á milli samræðn-
anna og athafnanna. jpað er svo sjald-
an, að það, sem sagt er, hefir nokkur
áhrif, verður tilefni til nokkurrar at-
hafnar. Samtölin líkjast því fremur,
að vera eyðufyllir milli stórræðanna.
Til dæmis um þennan mikla galla
má nefna síðara hlutann af öðrum
þætti. f>á stendur svo á, að Jón Ara-
son og hans menn eru búnir að reka
mótstöðumenn sína burt af þingvelli.
Svo koma rokna-ræðuhöld, sem enginn
skipast við, engum er æ 11 a ð að
skipast við, með því að nú eru allir á
sama bandi, sem inni á leiksviðinu
eru. |>egar þessar ræður hafa verið
haldnar all-lengi, koma Danir aftur
og skjóta á þingstaðinn; og svo er aft-
ur farið að berjast. I upphafi 3. þátt-
ar eru samtöl á 9 bls., sem ekki
standa í neinu sambandi við þá at-
burði, sem eru að gerast. Sama má
segja um alla þættina að meira eða
minna leyti. •
En þrátt fyrir þá galla, sem eru á
ritinu sem sjónleik, göngum vér að
því vísu, að þjóð vorri þyki ánægja að
lesa hann. Efnið er svo mikilsverður
hluti úr sögu hennar, fjörió er svo
mikið og tilþrifin í orðalaginu, og
skáldið nýtur að maklegleikum svo
mikillar ástsældar hjá öllum hér á
landi, sem fögrum skáldskap unna.
Um landbúnað.
Eftir
S i g u r 8 búfræðing Sigurðsson ,
frá DraflastöSum.
V.
Hrossaræ k t. Árið 1897 er
talið að verið hafi á íslandi 42,470
hestar og er öll þessi hestaeign virt á
2,652,000 kr. Af þessu sést, að það
er eigi lftil verðhæð, sem stendur í
hrossum vorum. Beinar afurðir af
hestaræktinni, sem koma búskap vor-
um að notum, er miklu minni en af-
urðir nautpeningsins. Hestarnir eru
oss alveg nauðsynlegir til allra flutn-
inga, og gætu verið oss til mikils létt-
is við aðra vinnu, ef vér kynnum að
nota þá til þess.
Eftir því, sem kaupgjald vinnulýðB-
ins vex, svo að bændum verður lítt
kleift að gjalda hið háa kaup, þurfa
þeir að litast um eftir því, hvort eigi
sé hægt að nota aðrar vinnuaðferðir
en nú tíðkast, sem þarfnast minna
fólkshalds. Ef þetta er vel aðgætt,
munu menn sjá, að með betri verk-
færum getum vér notað hestaflið afar-
mikið, en það er hinn ódýrasti vinnu-
kraftur, sem hægt er að nota við
ýms bústörf. Myndi það t. d. eigi
vera nokkur ávinningur, ef vér færum
að plægja jörð vora alment og sá
grasfræi? Sláttuvélar og rakstrarvélar
mundi vera hægt að nota miklu víðar
en nú er gert. Með sláttuvél, sem
tveir hestar ganga fyrir, getur einn
maður slegið á móts við 6—8 karl-
menn. Allvíða væri hægt að nota
kerrur og heyvagna, og væri það mik-
ill vinnusparnaður; en til alls þessa
mætti nota hestana.
Margt hefir verið flutt af hestum
úr laDdinu. Árið 1897 voru flutt 933
hross til útlanda; verð þeirra var sam-
tals 46,576 kr.
Verð á íslenzkum hestum hefir hing-
að til verið tiltölulega lágt. Enginn
efi er á því, að vér mundum geta
selt hesta vora miklu hærra verði er-
lendis, ef vór legðum nokkura stund
á kynbætur, en því miður hefir lítið
verið gjört í þá átt enn. þingið hefir
og eigi stutt neitt að því með fjár-
veitingum. En hvað gera Norðmenn?
Bíkissjóður þeirra veitti 1896 meir en
23,000 kr. til þess að balda sýningar
á hestum, en til kynbóta þeirra veitti
hann rúmar 27,000 kr. f>að mundi
verða of langt mál, að skýra frá því,
hverjum skilyrðum þessar fjárveiting-
ar eru bundnar, enda er það eigi til-
gangurinn með línum þessum.
VI.
Sauðfjárræktin hefir alt til
þessa verið aðalstoð landbúnaðarins
og sauðfó hefir fjölgað i landinu á
síðari árum. Nú eru afurðir sauðfén-
aðarins mjög að falla í verði á útlend-
um markaði, og verður þá sauðfjár-
ræktin eigi eins arðvænleg.
Árið 1897 voru taldar á íslandi
216,600 ær œeðlömbum, og sé hver ær
virt á 12 kr., verður það 2,600,000 kr.
Allur annar sauðfénaður
er virtur á ............ 3,015,000 —
Samtals 5,615,000 kr.
Af þessu er ljóst, að sauðfénaður
vor er meira virði en bæði hestar og
nautpeningur samanlagt. Eigi er hægt
að gera sér glögga grein fyrir, hve
afurðir sauðfénaðarins eru míklar um
árið að öllu samtöldu, því að engar
skýrslur eru um það, hve mikið lands-
menn sjálfir hagnýta sér af þessum
afurðum.
En gjörum ráð fyrir, að öllum án-
um væri fært frá, og að hver þeirra
mjólkaði að meðaltali 40 potta um
árið; yrði þá öll vor sauðamjólk
8,625,000 pottar. Ef hv^r pottur er
virtur á 10 aura, þá er öll sauða-
mjólkin samtals 862,500 kr. virði.
Sama ár eru útfluttar afurðir sauð-
fÓDaðar 1,611,900 kr. virði. Enda þótt
sauðfjárræktin hafi nú lengi verið einn
af aðalatvinnuvegum landsmanna,
hefir þó mjög lítið verið gert til þess
að bæta hana og alls engar almenn-
ar ráðstafamr gerðar £ þá átt. í stöku
héruðum, t. d. þingeyjarsýslu, hefir
verið nokkuð unnið að kynbótum; en
því miður hefir margar af þessum til-
raunum vantað ákveðið markmið, og
því eigi ávalt verið stefnt í sömu átt.
|>etta hefir orðið til þess, að árang-
urinn af þessum tilraunnm hefir stund-
um orðið minni en vænta mætti.
Nú hafa þingeyingar komið á stofn
sérstöku kynbótabúi fyrír sauðfénað,
og er vonandi að mönnum takist að
halda því við, og láta það vinna
gaga.
VII.
I framanrituðum línum hefi eg bent
á nokkur atriði, sem mér virðist á-
bótavant vera í búskap vorum. Eg
er á því, að vér gætum aukið fram-
leiðsluna að miklum mun, án þess að
lagt væri í mikinn kostnað, ef vér
færum að stunda búnaðinn með meiri
a 1 ú ð, r e g 1 u og h i r ð u s e n i.
fað er eigi einhlítt, að framleiða
miklar búsafurðir. Máltækið segir
eigi minDÍ vanda að gæta fengins fjár
en afla. f>etta má vel heimfæra upp
á búnaðinn. f>að stoðar eigi, að hafa
t. d. mikla og góða mjólk, ef ekki er
hægt annaðtveggja að nota hana
alla til heimilisþarfa, eða þá að búa
til úr henni smjör og osta, sem hægt
er að selja fyrir viðunandi verð. f>ví
miður erum vér Islendingar mjög fá-
kunnandi í þessari grein. Af mjólk
vorri ætti að mega búa til ágætis-'
osta og smjör, ef rétt er á haldið.
I nágrannalöndum vorum, Noregi og
Danmörk, hafa bændur mestar tekj-
ur fyrir það, sem þeir selja af smjöri
og ostum. Mest hafa þó þessar tekj-
ur aukist síðan farið var að stofna
mjólkurbú. |>að er eigi ætlun mín, að
fara að skýrafrá fyrirkomulagi þeirra;
enda hefir S. Sigurðsson frá Langholti
gert það greinilega í Búnaðarritinu.
f>á er ýmislegt athugavert við það,
hvernig vér förum með og hagnýtum
oss búsafurðirnar, sem ekki væri van-
þörf á að rita um. f>ó ætla eg að
sneiða hjá því.
Eftir þessar athuganir getur mér
eigi blandast hugur ura, að búnaður
vor er á mjög lágu stigi móts við ná-
grannaþjóöir vorar.
Umbætur þær, sem gerðarhafa ver-
ið til þess að auka framleiðsluna, eru
tiltölulega litlar; því þótt framfarirn-
ar séu nokkurar í sumum greinum,
hefir nokkurum liðum alveg verið
gleymt, og það er að miklu leyti or-
sök þess, hve hinar verulegu fram-
farir eru litlar. f>ví ýmsar greinar
búnaðaríns eru svo skyldar, að eigi er
auðið neinna verulegra framfara, nema
eitthvað sé gert til að bæta þær all-
ar, t. d. grasrækt er ekki hægt að
stunda með góðum árangri, nema á-
burðurinn sé vel hirtur, og hún verð-
ur því að eins arðvænleg, að bændur
eigi gott búfé og að hægt sé að koma
afurðum þess í verð.
Sé nú það aðgætt, hve framleiðsl-
an hefir lítið aukisfr á síðari árum,
en verð á afurðum búnaðarins lækkað,
og á hinn bóginn útgjöldin farið ár-
lega vaxandi, þá er eigi að furða, þótt
kvartanir heyrist um það, að þröngt
sé í búi hjá bændum.
Frá kjöríimdunum.
>Kosningaþáttur«
Með þessari yfirskrift er all-löng
skammagrein um Mýrdælinga og fleiri
íbúa Vestur-Skaftafellssýslu í 42. tbl.
»f>jóðólfs« þ. á., bersýnilega rituð í
greinju-óráði út af kosningaóförum dr.
Jóns jporkelssonar 1. sept., eða í hefnd-
arskyni fyrir það, að honum var hafn-
að. Er grein þessi svo einkennilega
illgirnisleg og full af ósannindum,
að eg get ekki látið henni ómótmælt
með öllu, þótt hún só reyn iar fjarri
því, að vera svara verð.
f>essi herra »X.« — eg hygg það
vera dr. Jón f>orkelsson sjálfan, því
að engin ferð varð héðan úr sýslu önn-
ur en með honum um það leyti —
byrjar á því, að tala um fundinn, sem
haldinn var í Vík 26. ágúst og segir
þar meðal annars, að samþykt hafi
verið »af öllum fundarmönnum, 50 að
tölu og í rit fært, að kjósa þann einn
fyrir alþingismann, er væri eindregið
á móti ninni svo nefndu valtýsku».
f>etta eru hrein ósannindi. f>ví að í
fundargjörðinni, sem eg get vel gjört
þessum X til þægðar að birta í blaði,
er ekkert annað »í rit fært« viðvíkj-
andi stjórnarskrármálinu en þetta :
»Eftir talsverðar umræðui var svo
löguð tillaga samþykt í einu hljóði:
Fundurmn lýsir því yfir, að hann er
að öllu leyti mótfallinn breytingu á
stjórnarskránni, eins og hin svo kall-
aða valtýska fer fram á, en aðhyll-
ist fremur að láta málið hvíla sig
fyrst um siun«.
Og er því auðsætt, að herra »X«. fer
með ósannindi, er hann segir, að sam-
þykt hafi verið að »kjósa þann einn,
er væri eíndregið á móti hinni svo
nefndu valtýsku«.
f>að kom heldur alls ekki til tals á
fundinum, hvern kjósa skyldi, ekki
eitt einasta orð í þá átt, eins og dr.
Jón f>orkelsson hlýtur að kannast við.
f>að eru og ósannindi, er þessi hr.
X. segir, að dr. Jón hafi komíð á fund-
inn eftir umtali nokkurra málsmetandi
manna, því að um »nokkura« getur
alls ekki verið að ræða f þessu sam- \
bandi, heldur a? eins þá tvo, er hann
hafði verið í einhverju makki við í
Reykjavík skömmu áður, og síðar urðu
á meðal þeirra á 11 a, er greiddu hon-
um atkvæði á kjörfundinum.
Dr. Jón f>orkelsson kom á þennan
fund algjörlega ótilkvaddur og öllum
á óvart, aðundanteknum þessum tveim-
ur mönnum, enda lét haun þá ekkert
á sér heyra, að hann hefði í hyggju
að ná kosningu hér í sýslu. Og að
því er eg frekast veit, datt engum
manni í hug að kjósa hann og enginn
fundarmanna mintist einu orði á, að
sæbja kjörfund eða hann ætlaði að
kjósa dr. Jón; og þarf hann því sízt
að bregða mönnum um svik í þessu
efni.
Annars er það óskiljanlegt, hvernig
dr. Jón hefir ætlað að ná kosningu