Ísafold - 28.11.1900, Blaðsíða 2

388
Nokknr orð
um búnað Islands.
Eftir
Pcil Briem.
IV.
(Síðasti kafli).
Vér viljum nú fara nokkrum orðum
um hlutverk Búnaðarfélagsins, að því
er snertir verklegar framkvæmdir í
búnaði. Mælikvarðinn, sem vér tök-
um, er framkvæmdir Dana og fjár-
framlög þeirra í fjárlögum fyrir fjár-
hagsárið 1900 og 1901. Bjárframlög-
in eru þessi :
1. Til kostnaðar við sjálft landbún-
aðarráðaneytið . . kr. 104,940
2. — skógræktar ... — 262,000
S. — sandgræðslu ... — 306,400
4. — kynbóta
a. til kynb.stöðva 100,000
b. — kynbótafél. 120,000
-------- 220,000
5. Til þess að gæta hags-
muna hinsdanskaland-
búnaðar í útlöndum, til
umsjónar með innflutn-
ingi á húsdýrum, út-
flutningi á kjöti og
styrkur til gufuskipa-
ferða, sem beint eru
vegna búnaðarins, um . 350,000
6. — búnaðarfél. og ýmislegs
fleira................ 350,000
7. — fiskiveiða og björgunar-
mála.................. 420,000
Alls kr. 2,013,340
Samkvæmt þessu verja Danir til
verklegra fyrirtækja á ári meir en 2
rnilj. krónum, og samsvarandi ætti að
veita hér á landi til verklegra fyrir-
tækja í búnaði liðuglega 120 þús. kr.
Bf farið er eftir fjárframlögum Dana,
ætti að verja hér á landi á hverjuári:
1. Til yfirstjórnar búnaðarm. kr. 6,000
2. — skógræktar ... — 15,720
3. — sandgræðslu .... 18,384
4- — kynbóta .................13,200
5. — útflutn. og innflutn. á bún-
aðarvörum........... 20,880
6. — búnaðarfélaga o. fl. . . 20,880
7. — fiskiv. og björgunarmála . 25,000
Alls kr. 120,064
Hér á landi er að eins lagt fram fé
til búnaðarfélaga, en styrkurínn veitist
á alt annan hátt en í Danmörku, og
▼erður því að minna gagni. Bn nú
skulum vér minnast á þetta hvert fyr-
ir sig.
Eg hefi áður minst á skógrækt hér
á landi. Ætla eg, að flestir muni vera
á þeirri skoðun, að hér sé um mikils-
vert mál að ræða. það verður að fara
að byrja á skógrækt hér á landi. En
þá stoðar ekki að gefast upp við fyrstu
tilraun. f>að er ekkert að marka, þó
að gróðursett ungviði frá Danmörku
géti ekki þrifist hér. Hér verður að
reyna fræ, sem sé frá nyrztu löndum,
og fræ af innlendum trjátegundum
(birki og reyni); það má ekki hætta,
þó að vanhöld á slíkum nýgræðiugi
verði mikil framan af. Hér hefir ver-
ið mikill skógur á þessu landi, og hann
getur orðið svo mikill aftur, að orð
skáldsins rætist: »Fagur er dalur og
fyllist skógi«.
í sumum sveitum er sandgræðslan
mesta nauðsynjamál. Búnaðarfélag
Suðuramtsins hafði tekið bað mál að
sér; Búnaðarfélag ísland erfir það mál
og þarf að sinna því rækilega.
f>á er að minnast á kynbætur naut-
gripa, hiossa og sauðfjár. Hingað til
hefir hér um bil ekkert verið gjört
til kynbóta hér á landi. f>að er ekk-
ert, sem ber ljósara vott um það,
hversu búnaður vor er á raunalega
lágu stigi.
Allar siðaðar þjóðir hafa gjört stór-
mikið í þessu efni, og það er víst eng
inn, sem efast um í öðrum löndum,
að fé því, sem til þess hefir gengið,
hafi verið vel varið. Hér á landi mætti
gjöra afarmikið til kynbóta, hvort sem
er að ræða um kynbætur á nautgripum,
sauðfé eða hrossum. f>að er m'eira en lít-
ið í það varið, ef verð á útflutningshross-
um hækkaði um helming eða á sauðurn
2—3 kr. o. s. frv.
Kynbætur hafa alstaðar reynst svo,
að mjög miklu munar fyrir efnahag
bænda. En það er þá auðvitað nauð-
synlegt, að kynbæturnar séu fram-
kvæmdar af viti, þekkingu, og séu
gerðar samkvæmt reynslu annarra og
bendingum vísindamanna. Hér liggur
afarmikið og merkilegt hlutverk fyr-
ir Búnaðarfólagi Islands. f>að þarf að
rannsaka nákvæmlega, hvernig eigi
að haga kynbótum hér í landi og
heimta síðan, að fé verði lagt fram
til þess að byrjað verði á þeim sem
allra fyrsc. f>ingeyingar hafa stofnað
hjá sér kvnbótafélag og komið upp
fjárbúi. En til þess að þessi tilraun
verði að góðu, þarf félagið að fá sem
fyrst meiri styrk, og ennfremur þarf
að rannsaka það nákvæmlega, eftir
hverjum reglum eigi að bæta fjárkyn-
ið. Sigurður Sigurðsson, ráðunautur
Búnaðarfélagsins, hefir ritað í Búnað-
arritið þ. á um nautgriparæktina í
Danmörku fróðlega grein og er þar
skýrt frá framkvæmdum Dana til kyn-
bóta, bæði kynbótastöðvum og kyn-
bótafélögum. I fyrra var veitt í Dan-
mörku 10 þús. kr. til svínakynbótafé-
laga, og 21,760 kr. til svínakynbóta-
stöðva; var þá leitað ráða hjá land-
búnaðarfélaginu danska. I skýrslu fé-
lagsins 1899—1900, bls. 118—124, er
skýrt írá því, hverjar frumreglur Dan-
ir telja beztar í þessu efni; sérstak-
lega er það fróðlegt að sjá, að kyn-
bótastöðvar og kynbótafélög verða að
haldast í hendur, að kynbótafélögin
þurfa að styðja sig við kynbótastöðv-
arnar, og að kynbótastöðvarnar geta
ekki komið að fullu liði, nema félögin
séu til, en þau visna upp og deyja, ef
þau fá *eigi fjárstyrk.
Hér á landi eru nú komin allmörg
búnaðarfélög; að öllu samtöldu fá
þessi félög talsverðan styrk. það hefir
verið mikið gagn að styrknum til
þeirra, og þegar byrjað var á að veita
þennan styrk, vorum vér á svo lágu
stigi, að veita varð styrkinn fyrirunn-
ið verk. Bn að réttu lagi ætti að
jafnaði að veita þennan styrk til ó-
orðinna framkvæmda. Bændur skifta
nú styrknum á milli sín, í stað þess
að hann ætti að verða til þess að
sameina kraftana, svo að menn yrðu
færir um að vinna eitthvert verk, sem
þeim væri hverjum fyrir sig um megn.
Að svo stöddu er ekki ástæða til
að setja aðrar reglur um styrkveitÍDg-
arnar, en Búnaðarfélagið getur ekki
komist hjá því, að taka það til at-
hugunar og rannsóknar, hvernig fjár-
veiting til búnaðarfélaga gæti komið
að sem beztum notum.
Sigurður Sigurðsson, ráðunautur, skýr-
ir frá eftitlitsfélögum (Kontrolforen-
inger) í Danmörku. Eg hefi fyrir mér
ritgjörð um þessi félög. I einu félag-
inu var maður, sem hafði af fóðri
63,633 einingar. Haun hafði 13 kýr
og 2738 pund smjörs. |>egar hann
var búinn að vera í félaginu í fjögur
ár, þá hafði hann fóður 63,400 ein-
ingar, 14—15 kýr og 4283 pd. af
smjöri. Maðurinn hafði minna fóður,
fleiri kýr og 1545 pund af smjöri
fram yfir það, sem hann hafði áður.
{>etta gagn hafði þessi maður af eftír-
litsfélaginu og nákvæmu reikningshaldi.
Auðvitað væri þetta ókleift hér á
landi, því að bændur og vinnuhjú hafa
ekki mentun til þess, að hafa svo ná-
kvæmt reikningshald og umhyggjusemi
að öðru leyti, sem nauðsynlegt er.
En þótt svo sé, þá verður þó að keppa
að því takmarki, að bændur hér á
landi geti jafnast við aðra bændur í
ríkinu.
Sagt hefir verið, að dalurinn milli
Hellisheiðar og Eyjafjallajökuls geti
fætt eins marga menu, eins og nú eru
á öllu íslandi. í Árnes- og Bangár-
vallasýslum eru nú um 11 þús. manna;
eu með góðri rækt ættu þær að geta
fætt nærri sjöfalt fieira fólk. En þessi
góða rækt kemur ekki af engu. Til
þess að fá þessu framgengt, þurfum
vér að leggja á oss byrðar, eins og
siðaðar þjóðir gera. Vér verðum að
auka hjá oss mentun, menningu og
manndóm, Hve nær á að byrja? Er
ekki kominn tími til að fara að byrja
á einhverju, til þess að fá þessu
framgengt.
Búuaðarfélag Suðuramtsins var
byrjað á því, að gjöra áætlun um, að
veita þjórsá yfir Elóann. þetta er
eitthvert hið mesta vatnsveitingastór-
virki hér á landi. En gera má einn-
ig stórkostlegar vatnsveitingar í Bang-
árvallasýslu. f>að þekki eg af eigin
sjón. Sigurður Sigurðsson, ráðunaut-
ur, hefir skoðað Skagafjörðinn í sum-
ar. Hann hefir skýrt mér frá, að þar
megi einnig gera stórkostlegar vatns-
veitingar. Og í flestum sýslum þessa
lands má gjöra mikið f þessu efni.
Hér er afarmikið hlutverk fyrir Bún-
aðarfélag Islands; enda virðist nú
mál til komið, að jökulárnar flytji
ekki lengur næringarefni sín allsendis
ónotuð til sjávar. Hið mesta stór-
virki, sem gert hefir verið í þessa
átt, er umbótin á Staðarbygðarmýr-
unum. En það sýnir tvent. Pyrst
og fremst þarf til þess, að stjórna
slíkum verkum, menn, sem hafa mikla
þekkingu. Búfræðinguin frá búnaðar-
skólunum er þetta yfirleitt langt um
megn. í öðru lagi stoðar eigi að ætla
bændum hverjum urn sig viðhald á
þess konar jarðabótum. |>að er heimska
að búast við, að hægt sé að bæta upp
viðhaldsleysi með álagi. það þurfa
að vera alveg sérstakir menn, sem
hafa umsjón með slíkum stórvírkjum,
láta halda þeim við og jafna svo nið-
ur kostnaðinum. Menn eru nú einu
sinni ekki eins góðir eins og þeir ættu
að vera; þeir eru hirðulausir, spara
eyrinn og láta krónuna fjúka. það
var ekki hirt um að setja hestskó-
nagla í skeifuna, segir Franklín, og
afleiðinginn var, að hersböfðinginn
beið ósigur og landið varð undirokað.
Eins og áður var getið, veita Danir
fó til þess að sjá um útflutning á
kjöti. Til þess fara sérstaklega 32
þús. kr. Til Umsjónar með smjöri og
margaríni fara 33,300 kr., og útgjöld,
er snerta útflutning . á fiski, eru 10
þús. kr. Að tiltölu ætti að verja til
slíks hér á landi 4,518 kr. En hér
er alls eigi varið neinu til þessa, og
þó ætti öllum að vera það ljóst, að
vöruvöndun er mjög mikilsvert mál,
og að vér munum þurfa að styðja
hana öllu fremur en Danir. Hér á
landi eru fiskiskoðunarmenn; en þeir
eru alveg umsjónarlausir að kalla má,
nema að þeir eiga að vinna eið. En
segja mun mega um þá sem aðra,
að þeir eru ekki allir ,eins góðir og
þeir ættu að vera. Hór er einnig
málefni, sem Búnaðarfélag íslands
ætti að athuga og heimta, að ekki
væri látið afskiftalaust.
Eg hefi minst á útflutning á fiski
og skulum vér því snúa oss að fiski-
veiðuDum. Framtíð íslands felst að
ýmsu leyti í sjónum. Auðæfi sjávar-
ins höfum ver ekki notað til nokkurr-
ar hlítar, svo að nú virðiat vera kom-
inn tími til fyrir oss að fara að taka
til starfa; en störfin fást ekki fyrir
ekki neitt. Yér verðum í þessu Bem
öðru að leggja eitthvað á oss. Fiski-
veiðarnar batna lítið með frelsieskrafi
og framfarahjali. En með fjárfram-
lögum má efla þær.
|>egar eg var staddur í Haugasundi
í Noregi í vetur, þá var þar síld í
göngu og sjómenn úr öllurn áttum að
veiða hana. |>ar voru sjómenn úr
fjarlægum sveituru svo hundruðum og
jafnvel þúsundum skifti. Allir voru
þeir að veiða og bjarga sér. En þeg-
ar eg kom til Austfjarða, var annað
á borði. Iðjuleysi og sultur var
bæði þar og hé.r við Eyjafjörð. í
fiskisveitum þessum eru af 300 vinn-
dögum ársins að eins um 125, sem
ganga til að bjarga sér, en 175 dag-
ar eru að meira og minna leyti iðju-
leysisdagar. Eg þekki ekkert land,
sem getur veitt börnum sínum viðun-
anlegt lífsuppeldi með þessu lagi. En
þetta iðjuleysi var að minsta kosti í
vetur ekki landinu að kenna, því að
þá var góður fiskafli bæði á Stokks-
eyri, vestur í Bolungarvík og líklega
víðar. Virðist ekki ókleift, ef lagst
væri á eitt, að koma sjómönnum á
þá staði, þar sem aflinn er. |>etta
er hið mesta nauðsynjamál.
f>egar eg kom austur á Seyðisfjörð
og Eskifjörð í sumar, var þar nógur
fiskur í sjónum, en nálega enginn afli
vegna beituleyBis. Beynt hafði verið
að fá síld til beitu frá Eyjafirði með
Hólum, og varið til þess mörgum
hundruðum króna. En Hólar hafa
enga ísgeymslu og alt varð ónýtt.
Reynt hafði og verið að fá síld frá
Noregi til beitu, og mun hafa farið á
sömu leið að miklu leyti. Beituleysi
er ákaflegt niðurdrep fyrir fiskiveiðar
og enginn hlutur er þeim meir til
eflingar en að tryggja sér beitu. Eg
gæti ímyndað mér, að það munaði
Austfirði um mörg hundruð þúsund
krónur á ári, ef sjómönnum þar væri
trygð beita. Ef tnenn hefðu íshús á
hentugum stöðum og lítinn gufubát
með ísgeymslurúmi til' þess að flytja
beitusíld milli íshúsanna, þá væri stig-
ið afarmikið spor til þess að efla og
tryggja þennan mikilsverða atvinnu-
veg. En það verður ekki gert nem».
með fjárframlögum.
Eg hefi átt tal um þetta í haust
við íshússtjóra Isak Jónsson, sem á
miklar þakkið skilið af Islendingum
fytir starf sitt til að koma á íshúsum
hér á landi, og vona eg, að hann
muni skrifa rækilega um þetta mál,.
áður langt um líður. Fyr eða síðar
hljóta menn að sjá, að hér er mál-
efni, sem þjóðfélagið getur ekki látið
afskiftalaust. í siðuðu mannfélagi raá
ekki lengur horfa á það með hendur í
vösum, að meiri eða minni hfuti fólks
hnígi niður í baráttu sinni fyrir lífinu
og geti ekki reist sig á fætur; menn
eru í siðuðu maunfélagi til þess, að
efla hag hver annars og hjálpa hver
öðrum.
Danir leggja mikið fó fram til þess
að bæta fiskimannahafnir, en vér ná-
lega ekkert. Hér er einnig málefní,
sem Búnaðarfélagið þyrfti að taka
undir sinn verndarvæng.
Eg hefi talað hér um ýms málefni,.
er snerta landbúnað og fiskiveiðar.
En við þau öll er aðalspurningin:
Viljum vér komast til jafns við sam-
þegna vora í Danmörku, eða viljum
vér það ekki? Ef vér viljum það, þá
er ekki nóg að svara því með jái út
í loftið. Ef vér viljum afla oss fjár
og frægðar, þá stoðar eigi að liggja
alla daga f öskustónni, eins og karls-
sonurinn. Vér verðum að rísa á fæt-
ur og leggja fram krafta vora.
Ef vér viljum ná takmarkinu, þá
verðum vér einnig að fara veginn að
því. Og eg só, eins og sg hefi marg-
oft tekið fram, engan annan veg en