Ísafold - 08.12.1900, Blaðsíða 2

298
xnuni gera það gagn, að almenningur
muni leggja skýlaupan trúnað á alt,
sem hann segir í vísindanna nafni,
þótt ekki beri hann við að rökstyðja
það minstu vitund, og þótt enginn
skynbær maður og hjátrúarlaua í þeirri
grein viti til, að hann hafi neina yfir-
burði í íslenzkuþekkingu yfir fjölda
skólagenginna manna, sem ekkert eru
við skóla eða skólakenslu riðnir, hvað
þá heldur þá, er málið kenna þar —
nema ef vera kynni í hinni ósýnilegu
mállýzkufræði haus.
Allur þessi gauragangur rektors er,
auk geðsvölunannnar á höf. orðasafns-
ins, ekkerc annað en ósnotur árás á þá,
sem vernda vilji með hyggilegum staf-
setningarsamtökum og þar til heyrandi
leiðbeiningum tungu vora fyrir taum-
lausum misþyrmingum, sem hann á
eigi hvað minstan þáttinn í með hin-
um alræmda »umskifting« sínum, er
hann leitar sér fordildar í látlausu
þráhaldi við, — ætlast til, að þetta
þráhald sé kallað óviðjafnanleg stefnu-
festa og sálarþrek, þótt flestum muni
raunar finnast það helzt í ætt við forföð-
ur J)jóðólfsmannsins, sem strompunum
reið 1 Biskupstungunum, eða svipa til
sálarþreks mórauðu rollunnar, er
streittist þangað til við að brölta upp
á moldarbakkann, að hún lá afvelta.
fjetta er hið aðdáanlega sálarþrek
margnefnds vísinda-jötuns!
Póstgufnsk. Ceres
lagði á staS aftur þriðj udagskveld 4.
þ. mán., samkvæmt áætlun. MeS því
sigldi konsúlsfrú Augusta Thomsen til
Khafnar, og kapt. Kr. Bjarnason til
Englands í þilskipakaupaerindum.
Dáinn
hér í bænum 4. þ. m. fyrrum kaupm,
Eggert M. Waage.
Gufub. Skálholt
kom daginn eftir, 5. þ. m., frá Khöfn,
Skotlandi og Eæreyjum, meS þaS sem
Ceres hafSi orSiS að skilja eftir af vör-
um í Leith. Það fór aftur í morgun
heimleiðis.
Fyrir því ræður enn kapt. Aasberg,
er verður eftir þetta fyrir póstsk. Laura
í stað P. Christiansens, er fengið hefir
annað skip til forráða.
Vestmanneyjum 24. nóvbr.:
I septeæber var mestur hiti 5.: 13,8'
minstur aðfaranótt 27. -f- 2,5'. í október
var mestur hiti 19.: 9,2°, minstur aðfara-
nótt 12. H- 4°. Úrkoma var í september
199, í október 77 millímetrar.
Jarðeplauppskera var með lakara móti,
rófur spruttu hetur, en Garðyrkjufélagsfræið
reyndisí i ár i fyrsta skifti ilia, það varð
of mikil grózka i kálinu, hljóp það i njóla,
og rófurnar voru flestar meira og minna
trénaðar.
Skurðarár var i meðallagi.
Afli af sjó hefir verið mjög rýr, því
annars vegar hefir veðrátta verið mjög
stormasöm með afarmikilli úrkomu, og
gæftir þvi æði-stopular, og hins vegar
hefir verið mjög lítið nm fisk úti fyrir.
Heilbrigði góð.
Bæjarstjórn Rvíltur
þetta gerðist á síðasta fundi henn-
ar, 6. þ. m.
Umkvörtun frá bæjarstjórninni um
ófullkomið manntal hér í bænum hafði
landshöfðingi svarað svo, að dómkirkju-
prestinum bæri sjálfum að taka mann-
talið eða þá að láta áreiðanlegan mann
eða menn taka það fyrir sína hönd, og
*kyldi því jafnan lokið fyrir 31. janú-
ar ár hvert.
Nokkurir bæjarmenn höfðu lagt það
til, að bæjarstjórnin léti skreyta bæ-
inn eða hafa einhverja viðhöfn hér 31.
þ. m. vegna aldamótanna. J>að var sam-
þykt, og 3 manna nefnd (Tr. G., H.
J., G. B.) falið að standa fyrir því, á-
samt einhverjum bæjarmönnum, er hún
kýs sér til aðstoðar.
Frá landsböfðingja kom tilkynning
um, að stjórnin hefði ekki séð sér fært
að staðfesta landsspítalafrumvarpið frá
síðasta þingi, vegna of lítilla fjárfram-
laga, en hefði í ráði að leggja nýtt
frumvarp um sama efni fyrir næsta
þing, og vildi vita hjá bæjarstjórninni,
hve mikið hún muni fús að leggja til
landsspítalagerðar umfram áður heitn-
ar 10,000 kr. það mál var falið fjár-
hagsnefnd og héraðslækni (G. B.) til í-
hugunar og álitsgjörðar.
Til barnaleikvallar á bæjarstjórnin
kost á að fá fyrir 400 kr. lóðarspildu,
er St. Egilsson á; bíður næstafundar.
Boilleau bauð bæjarstjórninni til
kaups fjós sitt við Bauðarárlæk, en
hún vildi ekki.
Sótara í vesturhluta bæjarins frá
nýári skipaði bæjarstjórnin þórð G.
Breiðfjörð.
Fyrirliðar í slökkviliði skipaðir:
Pétur Jónsson blikksmiður, Andrés
Bjarnason söðlasmiður, Asgeir Sigurðs-
son kaupm., Gísli Tómasson verzlm.,
Casper Hertervig gosdrykkjabruggari.
Til að semja alþýðustyrktarsjóðskrá
kosnir M. B., Sighv., þ. B.
Samþykt brunabótavirðing á húsi
H. Andersens skraddara 21,830 kr.
-þ 2,400 (tvíloftað geymsluhús hans);
enn fremnr á húsi Steindórs Jónsson-
ar trésmiðs við Klapparstíg 3,215, og
Guðm. Guðmundssonar trésmiðs í
Bergstaðastr. 1,590.
Fyrsta glepsan.
Fyrsta glepsan af stafsetningarvís-
dómi skólameistarans með imans um-
skiftinginnn kom í málgagninu hans
30. f. mán., og má með sanni segja,
að þar bregði heldur en eigi birtu yfir
vísindaheiminn.
Að fráskilinni einni hártogun, sem
ætluð er sýnilega allra-heimskustu og
hugsunarlausustu lesendum málgagns-
ins hans — þeirri, að úr því að í
bókinni sé haft orðið »höttur«, en ekki
»hattur«, þá muni vera tilætlun höf-
undarins að útrýma orðinu »hattur« úr
málinu! (orsökin er vitanlega sú, að
»hatt« beygir enginn skrifandi maður
vitlaust, en »hött« mjög margir) — er
þessi glepsa um eitt orð, að eins eitt
orð, orðmyudina stível = stígvél.
þetta á sjálfsagt að vera ætilegasta
rúsínan í öllum aðfinslunum. Annars
mundi eigi hafa verið byrjað á henni.
Sér er nú hvert sælgætið, eða hitt
þó heldur.
það eru aem sé naumast fleiri línur
í klausunni en vitleysur!
Aðalaðfinslan er sú, að hneyksli sé
að koma með orðmyndina stível, af
ýmsum ástæðum — þeirri fyrst og
fremst, að hin algenga orðmynd, stlg-
véi, sé æfagömul í íslenzku, hafi not-
uð verið þár frá ómunatíð. þetta
sannar svo maðurinn með því, að vitna
í Thomas sögu erkibiskups. Ekki
skulum vér fá oss það til, þótt hon-
um jafnfróðir menn að minsta kosti
telji ekki þá sögu ýkja-gamla. En
hitt er lakara, að orðið er þar a 11 s
e k k i t i 1.
»Vísindamenskan« hefir sem sé á
þessum 7—8 vikum, sem hún var að
undirbúa »ritdóm« sinn, afkastað því
stórvirki, að fletta upp í orðabók þessu
orði eða því líku, og séð þar vitnað í
fyrnefnda sögu. Meira hefir hún ekki
komist yfir þar, en þykist hafa held-
ur en ekki vel veitt og rýkur á stað með
þá sleggju til að greiða stafsetningar-
kverinu og höf. þess fyrirhugað rot-
högg.
Hefði verið minna á honum óða-
gotið og minni feginleikurinn yfir þess-
ari mikilvægu vísinda-uppgötvan, svo
að hann hefði gefið sér tóm til að
lesa hin tilvitnuðu orð, eins og þau
eru prentuð í sjálfri orðabókinni
(Fritzners), þá hefði hann undir eins
séð, að þetta er basði annað orð
o g alt annarr&r merkingar.
Orðið er »stigvél«, en e k k i «stíg-
vél*.
það er (bersýuilega) kvenkyns, en
e k k i hvorugkyns.
það merkir í þriðja lagi e k k i
neinn skófatnað, heldur — í s t a ð!
þetta, merkinguna, tilgreinir sjálf
orðabókin berum orðum. En það
athugar ekki »vísindamenskan« einu
sinni. Nú þurfti og ekki þess með.
þótt Fritzner hefði misskilíð orðið og
rangþýtt — sem hann gerir margsinn-
is —, þá gat og getur hver maður, sem
les klausuna, er hann prentar upp úr
Thornas sögu, séð á sambandinu
glögt og viðstöðulaust, að orðið þýðir
þar ístað og ekkert annað, — þýðir
vél til að stíga á hestbak:
•konungrinn — sjalfr stendr nær,
sem herra byskup heilagr Thomas
stígr á hest ok berr stigvél at hans
fæti«.
það er stórfeld vísindamenska, þ6tta!
Athygli, glöggskygni, aákvæmni, sam-
vizkusemi — einkum þegar nú ekki
er hægara á stað riðið til að fyrir-
dæraa með háðulegum gífuryrðum ann-
arra manna verk.
Von er, þótt »vísindamenskan« þyrfti
að teyma á eftir sér í halarófu suma
landsins mestu hefðarmenn inn í lands-
ins dýrlegasta leikhús til að gæða
þeim á öðrum eins sopa úr sínum
óstikanlega Mímisbrunni.
það hefir ekki lítið víkkað og hækk-
að þekkingarsjóndeildarhringur þeirra
með slíkri og þvílíkri fræðslu. þ&ð
er ekki furða, þótt hugur þeirra og
daglegar viðræður hnigi vikum saman
varla að öðru en jafn-háleitu og stór-
merkilegu atriði, jafnmikilsverðum
þætti í landsins gagni og nauðsynjum,
eins og þessum minnilega fræðalestri
lands-skólameistarans!
það væri annaðhvort, þótt þeir
gleymdi eigi deginum þeim, fremur en
heimsins mestu stjörnufræðingar þeim
dögum, er kornið hefir verið í fyrsta
sinn auga á einhvern stórmerkilegan
himinhött.
Aldrei hefir fæðst hlægilegri mús,
er fjöll hafa tekið léttasótt!
Hvort mundi nú svona maður, svona
ritdómari, kallaður heldur í a 1 v ö r u
vísinda-stórmeistari eða vísindagutlari,
— e f hann hefði ekki embættistign-
ina að tjalda með?
— það er lítið betra, þótt mein-
lausara 3é, er hann fer að útlista í
sömu klausunni með miklu yfirlæti,
að pílagrímur ætti að réttu lagi að
heita pílagráwur á íslenzku, af því að
orðið er »peregrinus« á latínu. Hann
veit sýnilega ekki það, að orðið er
alls ekki úr latínu komið beint inn í
íslenzku, fremur en t. d. kirkja beint úr
grísku, heldur úr ensku eða öðrum
norðurþjóða málum, er ummyndað
hafa orðið sjálfar hjá sér áður og haft
allar skifti á stöfunum n og m —
enskan t. d, gert úr því pilgrim, o.
s. frv.
En það er í stuttu máli að segja
um orðmyndina »stível« fyrir »stígvél«,
sem fleiri óvanalegar orðmyndir í þessu
orðasafni, hvort heldur eru teknar
eftir öðrum söfnum eða ekki, að fyrir
þeim eru að miusta kosti eins góðar
heimildir í ísl. málvísi eins og vísinda-
stórmeistarinn, og að allar slíkar orð-
myndir m á apa upp og gera tortrygg-
legar í fáfróðra augum. þ e i m þykir
skrítilegt, að réttara skuli vera að
rita »tvíefldur« en »tvíelleftur«, »gull-
fjallaður« heldur en »gullfjatlaður«,
»man8öngur« heldar en »mannsöngur«,
»orlof« heldur en »orðlof«, »olla« held-
ur en »valda«, o. s. frv.; og er hægð-
arleikur að fá þá tíl að ímynda sér
það alt vera hlægilega vitleysu, ein-
kum ef það gerir einhver, sem almenn-
ingur hefir á vísindahjátrú vegna
stöðu hans. Hins vegar bannar orða-
bókin engum manni að hafa röngu
orðmyndirnar tungutömu og alþýðlegu,
ef hann kýs það heldur; hún segir að
eins, að þær séu annaðhvort að eins
miður réttar eða alveg vitlausar. Og
orðið »stígvél« er vitleysu afbökun á
útlendu orði, sem ekkert á skylt við
«stíg« og ekkert skylt við neina »vél«,
að sínu leyti eins og »sigurverk«
(= klukka, úr) er vitleysu-afbökun á
útlendu orði, sem ekkert á skylt við
»sigur«. Vitaskuld g e t u r vitleysan
V9rið búin að fá svo mikla festu í
málinu, að frágangssök sé að útrýma
henni; og er það sízt hægt, ef hljóðið
(framburðurinn) er mjög ólíkt hinni
réttu orðmynd; ella má vel takast að
hafa skifti á réttu fyrir rangt. En
auðvitað er og verður ávalt álitamál,
hve langt eða skamt skal farið í því
efni. Nú er framburðarmunur á
»stível« og »stígvél« ekki meiri en svo,
að fremur lítið ber á, t. d. að minsta
kosti ekki meiri en á »tvíefldur« og
»tvíelleftur«. »Vísindamaðurinn« játar
og sjálfur, að ekkert g eigi í orðiou
(stígvél) að vera eftir uppruna þess
(1. æstivalis); þ a r er alls engin stig-
hugmynd í. Og sjálfur ber hann þrá-
sinnís fyrir sig uppruna, er hann þyk-
ist hafa réttara fyrir sér en aðrir um
rithátt orða.
Hitt er og altftt, að þótc látið
sé meinilla við nýrri eða óvanalegri
orðmynd fyrst í stað, hvort heldur er
nýyrði eða að eins ný stafsetning á
gómlu orði, þá fer það af smámsam-
an, og festist nýja myndin í málinu
með tímanum svo vel, að enginn mað-
ur vill sjá eða heyra hina fyrri, miður
réttu eða þá vitlausu orðmynd. Slíks
eru nóg dæmi.
Verðiframhald»ritdómsins« þessu líkt
eðaþálítiðannaðen svo aumlegar hártog-
anir út úr fáeinum mjög meinlitlum eða
alveg meinlausum misprentunum, að
skóladrengir í neðstu bekkjum mundu
fyrirverða sig að Iáta annað eins frá
sér fara, þá skulum vér eigi þreyta
lesendur vora á miklum afskiftum af
því drengja-æði. það leynir sór þá og
eigi fyrir neinum heilskygnum manni,
af hvaða toga þessar árásir mannsins
eru eingöngu spunnar.
Það Lefir helzt til lengi dregist, að
mirmast opinberlega þess mannkærleika,
er sveitungar okkar ásamt ýmsnm út i frá
hafa sýnt okkur með samskotum, til að
standast kostnað við hina löngu legu Eiríks
sál. sonar okkar; og viljum við sérstaklega
nefna sýslumann og sóknarprest okkar og
hreppstj. Gr Thorarensen, er var aðai-
hvatamaður að nefndum samskotutn og gaf
okkur rikulega peningagjöf, ásamt öðrum
fleirum. Þessum mönnum og öllum öðrum,
er rétt hafa okkur bjálparhönd, viljum vér
færa hjartans þakklæti okkar.
Sömuleiðis öllum þeim, er tóku þátt i
sorg okkar við lát og jarðarför þessa okk-
ar elskulega souar, og reyndu til að
gjöra þessa reyuslu- og saknaðarstund sem
léttbærasta.
Að endingu þökkum við af hrærðu hjarta
þeim hjónum: Símoni Jónssyni og Kristínu
Eiriksdóttur, föðursystur hins látna, er
reyndust þessum ástrika syni okkar sem
heztu foreldrar þann langa tima, er hann
dvaldi hjá þeim; einnig sendum við hjart-
ans þakklæti okkar öllum þeim, kunnugum
og ókunnugum, er réttu Eiriki sál. hjálpar-
hönd þann langa tíma, er hann dvaldi á
sjúkrahúsi Reykjavikur.
Af hrærðu hjarta þökkum við öllum
þessum mönnum og hiðjum algóðan guð,
sem ekki lætur vatnsdrykk ólaunaðan i
lærisveins nafni gefinn, að launa þessum
kærleiksriku gefendum af rikdómi sinnar
náðar, þá er þeim mest á liggur.
Oddhól 25. nóv. 1900.
Steinn Eiríksson. Kristin Halldórsdóttir.