Ísafold - 15.12.1900, Blaðsíða 2

306
Alþýðu-ellistyrkur
í Danmörku.
I.
Arið 1891 komu út lög í Danmörku
J>ess efnis, að hver maður þar í landi,
sem hafi réttindi innborinna manna,
sé fullra 60 ára og ekki geti staðið
straum af sér og sínum, skuli eiga til-
kall til ellistyrks, ef hann hefir ekki
▼erið dæmdur fyrir neina æruskerð-
andi athöfn, ekki notið sveitarstyrks
síðustu 10 áriu og ekki verið sjálfur
valdur að bágindum sínum með neinu
móti, sem honum hefir verið sjálfrátt.
Frá þessum stórmerkilegu lögum hefir
mjög lítið verið skýrt hér, að því er oss
er kunnugt. |>au eiga það þó sann-
arlega skilið, enda hafa þau vakið
mjög mikla eftirtekt með öðrum þjóð-
um.
Ensk kona, Edith Sellers,
hefir nýlega dvalist nokkura mánuði
í Danmörku, til þess að kynna sér áhrif-
in af þessum lögum, og hefi svo ritað
um málið í tímaritið »Contemporary
Eeviewd. Málið er aðkomast á
dagskrá á Englandi, væri ef til vill nú
eitt af helztu umræðuefnum blaðanna
þar, ef hugur manna væri ekki svo
gagntekinn af tíðindum þeim, sem
hafa verið að gerast í Suður-Afríku
og Kína, að öll innanlandsmál hafa
um stund orðið að lúta þar í lægra
haldi. Hér fer á eftir aðalefnið úr
ritgjörð konu þessarar.
í Danmörk er það talið vansæmd,
að þiggja sveitarstyrk, en fremur
sæmd en hitt, að þiggja ellistyrk.
Gamalmennin skilja til fulls, hvern
mun lögin gera á þessu tvennu, og
eru þakklát fyrir þann skýra grein-
armun. Margir, sem heldur vildu
láta lífið en þiggja sveitarstyrk, þiggja
ellistyrkinn með fögnuði. »þér skiljið
það, að við erum á eftirlaunum, en
ekki sveitinni*. |>að var stöðugt við-
kvæði.
Gamalmennin njóta ellistyrksins á
ýmsan hátt. Sumír fá tiltekna fjár-
hæð á ári og eru að öðru leyti látnir
sjá fyrir sér sjálfir. Oðrum er komið
fyrir hjá vinum sínum eða ættingjum,
og enn aðrir fá bústað f hælisstofn-
unum fyrir gamalmenni. Ólæknandi
sjúklingum er komið í spítala, og fengnar
þar sérstakar hjúkrunarkonur. Lögin
mæla svo fyrir, að styrkurinn skuli
vera nægilegur til framfærslu þeim,
er hans nýtur, og fjölskyldu hans, og
eins til læknishjálpar, ef sjúkdóm ber
að höndum. En þau mæla ekkert
fyrir um það, á hvern hátt styrkinn
skuli veita, og í því efni hafa yfir-
völdin öll ráðin. í Kaupmannahöfn
er nú verið að reisa fallegt gamal-
menna-hæli, og eiga þar að vera 2 í
hverju herbergi. Sem stendur er styrk-
þegum komið fyrir hér og þar, og
einskis látið ófreistað til þess að lífið
verði þeim sem þægilegast. í minni
borgunum hafast þeir oftast við í ein-
hverju stórhýsi, og í þorpunum upp
til sveita fá þeir öll þau þægindi, sem
þeir þarfnast, í góðum smáhýsum.
Vistlegt er í öllum þessum gamal-
menna-híbýlum, og í mörgum af þeim,
— t. d. í Eredensborg og Eanders —
er öllu fyrirtaksvel fyrirkomið. í Fre-
denaborg fær hver styrkþegi ofurlítið
herbergi út af fyrir sig, nema hvað
hjón fá stærra herbergi saman, ef þau
æskja þess. J>eir koma þangað með
húsgögn sín, og eigi þeir engin bús-
gögn, eru þau lögð þeim til. í öllum
siíkum gamalmenna-híbýlum er auð-
vitað forstöðumaður, sem hefir eftir-
lit með styrkþegum og réttir þeim
hjálparhönd. En honum er ávalt
boðið að láta þá haga lífi síhu eins
og þeim þóknast sjálfum, svo framar-
lega sem þeir geri ekki öðrum neitt
mein. Gamalmennunum er, til dæmis
að taka, heimilt að fara á fætur svo
seint eða snemma sem þau sjálf vilja,
séu þau að eins búin að klæða sig á
undan miðdegisverði; og eins mega
þau fara að hátta hve nær sem þau
langar til, en ekki láta ljós loga hjá
sér eftir kl. 10.
|>au geta verið úti allan daginn,
komið til kunningja sinna og látið þá
koma til sín, eftir vild sinni. I rauu
og veru geta þau gert hvað sem þeim
sýnist, ef þau haga sér siðsamlega.
En fari þau að gera svo lítið úr sér,
að biðjast beininga eða slóra ádrykkju-
stofum eða valda hneyksli, þá eru þau
svift vasapeningum sínum, og þeim er
bannað um ákveðinn tíma að fara út
úr hælisgarðiuum. Sömu hegningu
varðar það, ef þau koma 6kki heim á
tilteknum tíma eða eru með agg og
stælur, svo að öðrum standi leiðindi
af. Fyrir lakari yfirsjónir — ofdrykkju
og þpss háttar — er þeim vísað burt;
þá mis3a þau ellistyrkinn og fara á
sveitina.
í flestum gamalmenna-híbýlunum
sitja styrkþegar saman að miðdegis-
verði, en fá aðrar máltíðír inn til sín.
Maturinn er allur ágætur og vel fram
borinn. Fatnaðurinn er allur góður,
hlý alullarföt. Margir þeirra segjast
jafnvel aldrei hafa átt jafngóð föt og
nú á æfi sinni.
Styrkþegum þeim, er komast að í
gamalmenna-híbýlunum, er því ágæt-
lega borgið. Hinir eru ver farnir, sem
fá árlega fjárhæð í peningum, og
þeir eru auðvitað miklu fleiri en hin-
ir. í Kaupmannahöfn er ársstyrkur-
inn að meðaltali 125 krónur fyrir ein-
hleypt fólk, en 155 krónur fyrir fjöl-
skyldur (sem ekki eru nema hjónin að
öllum jafnaði). í hinum kaupstöðun-
um er hann um 140 kr. fyrir ein-
hleypa og 163 kr. fyrir fjölskyldur; en
til sveita er hann ekki nema 64—65
kr. fyrir einhleypa og 94 kr. fyrir fjöl-
skyldur. Beri sjúkdóm að höndum,
fá styrkþegar ávalt læknishjálp og
meðul ókeypis, og í Danmörk má lifa
fremur kostnaðarlítið. En auðvitað
veitir mönnum mjög örðugt að komast
af með jafnlítinu styrk, og í sumum
8veitum eiga styrkþegar við mikla ör-
birgð að búa. En hvað örðugt sem
þeir eiga, vilja þeir þó ekki fyrir
nokkurn mun hafa skifti á þessum
litla ellistyrk og fá helmingi meiri
sveitarstyrk í staðinn.
í Kaupmannahöfn una styrkþegar
vel hag sínum, og höf. segir, að þó
að hún hafi farið um alla Danmörk,
hafi hún injög sjaldan hitt menn, sem
ellistyrks hafi notið og hafi verið óá-
nægðir með hlutskifti sitt. Nær því
undantekningarlaust létu þeir það í
ljós, að þeir hefðu fylstu ástæðu til
að vera þakklátir.
Strandasýsla
ekki andvíg stjórnarbótinni.
Svo ritar merkur inaður einn í því
kjördæmi ísafold snemma í þ. m.
»Um landsmál er hér mjög lítið
hugsað, eins og vant er, og hefir mað
ur ekki orðið hér hið minsta var þeirr-
ar hreyfingar, sem gengíð hefir yfir
land alt þetta ár; hún hefir ekki náð
hingað, nema bergmálið í blöðunum.
En ekki mun það rétt vera, sem
getið er til í ísafold nýlega, að kjör-
dæmið muni yfir höfuð að talaandvígt
stjórnarbótinni. J>að er þvert á móti;
meðal þeirra fáu manna hér í aýslu,
sem nokkra sjálfstæða skoðun hafa
um landsmál, munu þeir vera fleiri,
8em eru henni fylgjandi; veit eg það
með vÍ8su um þó nokkra, og af slíkum
mönnum veit eg enga andvíga stjórn-
arbótinni aðra en vorn fyrverandi alþing-
ismann og náttúrlega sýsluxanninn.
En flestir láta sér alveg á sama standa,
og margur mun sá vera, þótt hann sé
með stjórnarbótinni, að hann mundi
eigi hika við að kjósa andvígismann
hennar á þing, ef honum að öðru
leyti líkar þingmannsefnið — því hvað
er að setja slíka smámuni fyrir sig,
hvorumegin maðurinn er í aðalvel-
ferðarmálum landsins, ef kjósendum
fellur vel við hann að öðru leyti, ef
þeir t. d. treysta honum til að geta
staðið upp í hárinu á höfðingjunum á
þingi, sagt landshöfðingja, amtmanni
og þess konar körlum til syndanna í
skjóli þinghelginnar — það þarf ekki
smáræðis-karlmensku til þess! —, að
ónefddu því, ef hann gæti sargað út
úr þinginu nokkrar krónur fyrir kjör-
dæmi sitt og skammað önnur kjör-
dæmi fyrir hreppa-pólitík, smásálarskap
og sérdrægni«.
Frá útlönduni.
Nýkomin blöð frá útlöndum til 29.
nóv. (með nýkeyptri fiskiskútu) segja
litlar fréttir.
I .Tohannesburg í Transvaal hefir
komist upp samsæri um að ráða Eó-
berts lávarð af dögum ásamt nokkur-
um helztu foringjunum, sem með hon-
um eru. |>eir ætluðu að vera við
guðsþjónustu í kirkju einni þar í borg-
inni 18. f. m., og þá var í ráði að
sprengja kirkjuna í loft upp. En lög-
regluliðið hafði komist á snoðir um
fyrirætlun þessa, áður en til fram-
kvæmdanna kom. Fimm ítalir, fjórir
Grikkir og einn franskur maður voru
teknir fastir.
Krtiger forseti var staddur í París
um mánaðamótin síðustu og var tekið
þar með virktum. Borgarstjórnin hélt
honum veizlu í ráðhúsinu og voru þar
viðstaddir sumir af frægustu rithöfund-
um þjóðarinnar. Stúdentafjöldi mikill
fór og í prósessíu beim til hans til
þess að færa honum kveðju. Kriiger
ráðgjörir, að hverfa lieim aftur og
ganga í ófriðinn sjálfur, svo framar-
legu sem hann fái því ekki framgengt,
að stórveldin skerist í leikinn og fái
málið lagc í gjörð. En lítil von mun
um það vera. Franska stjórnin hefir
neitað að láta ræða það mál á þing-
inu.
Járnbrautarslys mikið í Vestur-Yir-
giníu |í Bandaríkjunum. Vagnalest
var að fara yfir brú, hleðslan undir
henni bilaði og allir, sem í lestinni
voru, 200 að sögn, týndu lífi.
Eússakeisari í afturbata. Hann ligg-
ur suður í Lívadia á Krim.
Engar lyktir enn á friðarsamningum
í Peking. Bandaríkjamenn heldur á
því að beita eigi mjög mikilli harð-
neskju við stjórmna kínversku.
Taílfélag Reykjavíkur.
Svo heitir nýjasta félagið hér í
höfuðstaðnum — eða annað nýjasta.
|>au fæðast sem sé minst 10 um árið.
f>að var stofnað 6. október í haust,
þetta félag, og eru frumkvöðlar þess
og stofnendur þeir Sigurður Jónsson
fangavörður, Sturla Jónsson kaupm.
og Pétur Eophoníasson verzlunarm.
Alls voru stofnendur þess um 30.
Fundir haldnir á hverju laugardags-
kveldi. Var þegar allmikið fjör í fé-
laginu, en þó glaðnaði það mikið er
»Ceres« kom með stórmiklar gjafir
handa því frá hinum alkunna Islands-
vin, prófessor W. Fiske í Flórenz.
|>að voru bækur fyrir 200 ríkismörk,
8 taflborð með mönnum, tvenn verð-
laun og 5 £ (90 kr.) í peningum.
Hann er hinn mesti frömuður tafilist-
ar og hefir áður gefið hingað til lands
mikið af töflum. Eru nú tvenn verð-
laun heitin, önnur þeim, er býr til
bezta taflraun, en hin fyrir bezt teflt
tafl, og á hvorttveggja að birtast í
»Deutsche 8chachzeitung«.
Dr. Georg Brandes
hefir ritað nýlega (20. f. mán.) grein
í dönsk og norsk blöð, þar sem hann
ferpofsamlegum orðum um hið nýþýdda
sögukver eftir Einar Hjörleifsson, ein-
kum »Vonir«, og sömuleiðis um »Sverð
og bagal« Indriða Einarssonar. Hann
minnist þar og þess, að Bertel Thor-
valdsen, »hinn frægasti maður Dana«,
hafi verið af íslenzku kyni, og eins
Níels Fiusen, er heimsfrægur er orð-
inn fyrir ljóslækningar sínar — »fædd-
ur á Færeyjum af íslenzkri ætt og
hefir mentast á íslandi«.
Strandasýslu miðri 5. des.
Þetta ár, sem nú er Jkomið á síðaeta
mánnð, hefir, þegar á alt er litið, mátt
heita hagsældarár fyrir þetta bygðarlag.
Veturinn í fyrra vetur var einn af þeim
mildustu og beztu. Vorið að vísu kalt
framan af; en hey voru alstaðar nóg, og
skepnuhöld urðu því alment mjög góð.
í maimánuði snemma gerði eitt hið
eftirminnilegasta hret, miklu eftirminnilegra
og lærdómsríkara en öll fannfergjan og
hagleysan árið áður, því að í þessu hreti
var harðneskjan, kafaldið og veðurhæðin
svo mikil í rúma viku, að ekki var nokk-
urt viðlit að láta nokkura skepnu út fyrir
húsdyr. Hefði því verið alment heyleysi,
eins og árið áður og oft endranær, þá
hefði orðið voðalegasti skepnufellir og
hretið ógleymanlegt. En af því að svo
vel hittist á, að allir höfðn nóg hey, og
gátu gefið skepnunum inni, eins og á þorra,
þá man nú varla nokkur maður eftir þessu
hreti. En lærdómsrikt er það eigi að siður,
að slikt hret skyldi koma í 7. viku sumars,,
því »það sem hefir skeð, getur skeð«.
Heyskapur varð með hetra móti og
nýting hin bezta á töðum og ail-góð á út-
heyi, þó votviðrasamt væri seinni part
sumarsins. Haustið var mjög stórviðra- og
úrkomusamt, þó út yfir tæki 20 septemb.
Var þvi mjög ilt að vinna að haustverk-
um, og gæftir stopular, en fiskiafli allgóður,,
þá er gaf. í sumar var mokfiski um tíma.
Verzlunin var miklum mnn hagstæðari
en að undanförnu, og mátti heita, að slát-
urfé væri mjög vel borgað hér, eins og
annars staðar, hvernig sem útkoman verður
á félagsfénu; það er ófrétt enn«.
Hrútaíirði 10. desbr.
Sumarið var fremur hægstætt hvað hey-
skap snertir. Grasvöxtur góður bæði á
túuum og engium. Óþurkar voru framan
af slætlinum, en seint i júlímánuði brá til
þurka og héldust þeir svo, að hey náðust
góð og óhrakin til ágústmánaðarloka —
Eftir það voru stöðug votviðri, þar til
dagana 23.—29. sept. Þá daga var oftast
sólskin á daginn, eD frost mikið á nóttum.
Voru þá mikil hey úti, sem náðust þá
daga, sumt allvel þurt. Yfirleitt mun hey-
skapur vera heldur góður, að minsta kosti
að vöxtum. Haustið heldur slæmt fram í
nóvembermánuð, ýmist snjógangur með
frosti eða rigningar og stormar. Hinn
8. f. m. siðdegis rak mjög skyndilega á
snarpan norðanbyl, er hélzt daginn eftir.
Sauðfé var farið að liggja inni og náðist
alstaðar i hús hér i bygðarlaginu, en liér
í sveit fenti nokkur hross (á einum bæ 4),
og er slíkt mjög fatítt hér. Síðan hefir
verið góð tíð, svo ekki er teljandi, að
farið sé að gefa fé enn. Bráðapest hefir
töluvert stungið sér niður, einkum austan
Hrútafjarðarár.
Veðrátta
er og hetir verið mjög mild þessa
jólaföstu. Jafnvel blíða dag eftir dag.
Sarna segja nýkomnir póstar þar sem
þeir vita til.
Dáinn
16. okt. í haust uppgjafaprestur
síra Einar Vernharðsson,
fyrrum prestur á Stað í Grunnavík, á
níræðisaldri.